در جستجوي صداي واحد در برابر طالبان
نمايندگان ۲۵ كشور جهان از جمله ايران و امريكا در قطر وضعيت زنان و دختران در افغانستان و مسيرهاي تعامل بين‌المللي با طالبان را بررسي مي‌كنند
شهاب شهسواري
نمايندگان ويژه كشورهاي منطقه و قدرت‌هاي جهاني در امور افغانستان، امروز و فردا در نشستي با حضور دبيركل سازمان ملل متحد در دوحه گرد هم مي‌آيند تا در خصوص وضعيت زنان در افغانستان گفت‌وگو كنند. يكي از دستوركارهاي اصلي اين نشست، بررسي استمرار فعاليت‌هاي سازمان ملل در افغانستان بعد از منع فعاليت زنان افغان در اين نهاد بين‌المللي است. به گفته مقام‌هاي سازمان ملل متحد، در اين نشست كه پشت درهاي بسته برگزار مي‌شود، دبيركل سازمان ملل متحد كشورهاي مختلف را براي اتخاذ موضعي واحد در قبال طالبان تشويق مي‌كند. در شرايطي كه موضوع اين نشست وضعيت رعايت حقوق زنان در افغانستان و نحوه مواجهه با طالبان است، هيچ نماينده‌اي از افغانستان، نه از گروه شبه‌نظامي طالبان و نه از نمايندگان جامعه مدني به اين نشست دعوت نشده است. در اين نشست، علاوه بر كشورهاي همسايه افغانستان، از جمله ايران، نمايندگان ويژه هند، امريكا و روسيه در امور افغانستان هم حضور خواهند داشت. به نوشته رسانه‌ها نمايندگان دست‌كم ۲۲ كشور جهان و چند نهاد بين‌المللي در اين نشست به رياست دبيركل سازمان ملل متحد حاضر خواهند بود. اين نخستين‌بار است كه حسن كاظمي قمي و توماس وست، نمايندگان ويژه جمهوري اسلامي ايران و ايالات متحده امريكا در امور افغانستان، در يك جلسه رسمي در مورد افغانستان دور يك ميز مي‌نشينند، هرچند در نيويورك جلسات مختلفي در مورد افغانستان برگزار مي‌شود و مقام‌هاي ايراني و امريكايي همزمان در اين جلسات، همچون جلسات شوراي امنيت حضور دارند و در مورد مسائل مختلف بحث مي‌كنند. در كنار قطر، ايران و امريكا، كشورهاي چين، فرانسه، آلمان، هند، اندونزي، ژاپن، قزاقستان، قرقيزستان، نروژ، پاكستان، روسيه، عربستان، تاجيكستان، تركيه، تركمنستان، امارات، انگليس، ازبكستان و اتحاديه اروپا، سازمان همكاري اسلامي و سازمان همكاري شانگهاي مشاركت خواهند داشت.
نشست دوحه براي به رسميت شناختن طالبان نيست
اظهارات اخير معاون آنتونيو گوترش، باعث شده‌بود اين تصور ايجاد شود كه اجلاس دوحه با هدف زمينه‌سازي براي شناسايي رسمي طالبان برگزار مي‌شود. امينه محمد، معاون دبيركل سازمان ملل متحد گفته‌بود: «اين نشست مي‌تواند گام‌هاي كوچكي را پيدا كند كه ما را مجددا به مسير به رسميت شناختن هدايت مي‌كند.» وي با اشاره به موضوع شناسايي طالبان از سوي جامعه بين‌المللي به عنوان حكومت رسمي افغانستان گفته است: «برخي تصور مي‌كنند كه اين موضوع هرگز ممكن نيست و برخي ديگر هم مي‌گويند اين اتفاق بايد بيفتد. طالبان به روشني خواستار شناسايي بين‌المللي است و اين اهرمي است كه ما براي فشار به آن نیاز داريم.» اين اظهارات معاون دبيركل سازمان ملل متحد باعث شد تا روز شنبه تعدادي از زنان افغانستان در كابل، عليه اقدام بين‌المللي براي شناسايي طالبان تجمع كنند. برخي كشورها نيز به اين اظهارات واكنش نشان دادند. از جمله ودانت پاتل، سخنگوي وزارت خارجه امريكا در گفت‌وگو با خبرنگاران تاكيد كرد: «هر شكلي از شناسايي طالبان كاملا خارج از دستور كار ما است.» استفان دوجاريك، سخنگوي دبيركل سازمان ملل متحد، تاكيد كرده است كه هدف از برگزاري نشست دوحه تمركز بر شناسايي حكومت طالبان در افغانستان نيست. به گفته وي گردهمايي در دوحه با هدف «تقويت تعامل بين‌المللي در زمينه اهداف مشترك براي يك مسير پايدار رو به جلو در افغانستان» برگزار مي‌شود. اين سخنگوي سازمان ملل متحد گفته است: «دبيركل سازمان ملل همچنين اعتقاد دارد كه پيشبرد رويكردي بر اساس عمل‌گرايي و اصول در كنار صبر استراتژيك و با هدف شناسايي پارامترهايي براي تعاملي خلاقانه، منعطف، اصولي و سازنده، اولويت دارد.»
نشست دوحه بدون حضور نماينده‌اي از افغانستان
دوجاريك همچنين تاكيد كرده است كه دبيركل سازمان ملل، از هيچ يك از مقام‌هاي حكومت بالفعل طالبان در افغانستان براي شركت در اين نشست دعوت نكرده است. محمد سهيل شاهين، نماينده طالبان در سازمان ملل، در آستانه نشست بين‌المللي در دوحه قطر، به دعوت‌نشدن طالبان به اين نشست اعتراض كرد. وي در اين باره گفت: «هر نوع نشستي درباره افغانستان بدون شركت حكومت كنوني افغانستان به حل مسائل كمك نخواهد كرد و مسائل را پيچيده‌تر مي‌كند. در حالي كه ما نظرات و ديدگاه‌هاي آنها را مي‌شنويم، آنها نيز بايد صداي ما را بشنوند. به همين دليل در چنين نشست‌هايي (نشست دوحه) حضور ما ضروري است.» ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي طالبان هم در اين باره مي‌گويد: «نماينده افغانستان بايد در آن‌جا باشد تا ما موضع‌گيري خود را داشته باشيم و دوم اينكه ديدگاه ديگر كشورها درباره افغانستان بايد سازنده و بر اساس همكاري باشد.» هدر بار، مسوول بخش زنان ديد‌بان حقوق بشر هم اظهار داشت با وجود خواست‌هاي بسيار اين نهاد مبني بر حضور نمايندگان زنان افغان در نشست دوروزه دوحه اما سازمان ملل به آنها پاسخ منفي داده است. به گزارش تسنيم وي در رشته تویيتي نوشت «ما تنها تقاضاي يك كرسي را داريم و فقط يك ساعت از حضور در اين نشست دو روزه را خواسته‌ايم، اما به ما گفته‌اند امكان‌پذير نيست.» روز پنجشنبه، معاون نخست‌وزير طالبان با معاون دفتر سازمان ملل متحد در افغانستان در خصوص نشست دوحه ديدار كردند. دفتر نخست‌وزيري طالبان شامگاه ديشب در رشته تویيتي نوشته است كه عبدالسلام حنفي، معاون اداري نخست‌وزير اين گروه با مارك پوتزل، معاون سياسي نماينده ويژه سازمان ملل متحد در افغانستان (يوناما)، ادعا كرده است كه طالبان در بخش‌هاي مختلف دستاوردهايي داشته‌اند كه بايد شركت‌كنندگان نشست ويژه سازمان ملل در دوحه، آن را در نظر بگيرند. در اين رشته تویيت به نقل از حنفي آمده است: «اميدواريم كه شركت‌كنندگان در نشست دوحه با توجه به اقدامات مثبت و مهم ما در زمينه‌هاي امنيت، مبارزه با مواد مخدر و فساد اداري تصميمات موثر و مثبتي اتخاذ كنند.»
قطعنامه شوراي امنيت عليه طالبان
پنجشنبه هفته گذشته، شوراي امنيت سازمان ملل قطعنامه پيشنهادي امارات متحده عربي و ژاپن را در محكوميت تبعيض و سركوب حقوق زنان توسط گروه شبه‌نظامي طالبان با اجماع تصويب كرد. در اين قطعنامه از طالبان خواسته‌شده است تا فورا اقدامات خود را عليه حقوق زنان و دختران متوقف كند. طالبان در طول ماه‌هاي اخير فعاليت زنان در نهادهاي متعلق به سازمان ملل متحد را ممنوع اعلام كرده است. در قطعنامه شوراي امنيت آمده است: «اين اقدام در تاريخ سازمان ملل متحد بي‌سابقه است.» اين قطعنامه با اشاره به «نقش غيرقابل جايگزين زنان در جامعه افغانستان» تاكيد كرده است كه ممنوعيت فعاليت زنان براي نهادهاي سازمان ملل متحد در افغانستان «نقض حقوق بشر و اصول بشردوستانه» است. لانا نسيبه، سفير امارات متحده عربي در سازمان ملل متحد گفته است كه بيش از ۹۰ كشور از پيش‌نويس اين قطعنامه حمايت كرده‌اند و گفت: «از كشورهاي همسايه افغانستان تا كشورهاي مسلمان و از هر چهارگوشه جهان از اين قطعنامه حمايت كرده‌اند.» وي در جلسه شوراي امنيت گفت: «اين حمايت همه‌جانبه پيام تصويب اين قطعنامه را موثرتر مي‌كند و نشان مي‌دهد كه جهان در قبال روند پاك كردن زنان از جامعه افغانستان بي‌تفاوت نخواهد ماند.» در اين جلسه رابرت وود، معاون سفير امريكا در سازمان ملل متحد، گفته است: «ما حاضر به پذيرش سركوب زنان و دختران توسط طالبان نيستيم. تصميم‌هاي اخير آنها غيرقابل دفاع است و هيچ جاي ديگر دنيا مشابه آن ديده نمي‌شود. فرمان‌هاي طالبان آسيب غيرقابل جبراني به افغانستان مي‌زند.»
انتقاد تهران از قطعنامه شوراي امنيت در حمايت از حقوق زنان
ديپلمات‌هاي ايراني از تصميم شوراي امنيت سازمان ملل متحد در تصويب قطعنامه‌اي كه اقدام طالبان در ممنوعيت كار زنان در نهادهاي سازمان ملل متحد را ممنوع مي‌كرد، انتقاد كرده‌اند. سيد رسول موسوي، مديركل آسياي جنوبي وزارت امور خارجه با انتقاد از امارات براي ارايه اين قطعنامه مدعي شد كه تصويب اين قطعنامه باعث به حاشيه رفتن نشست امروز دوحه شده است. وي گفت: «تصويب قطعنامه UNSC2681 سه روز قبل از نشست دوحه و درخواست از طالبان براي تجديدنظر درتصميمات خود درباره اشتغال زنان و تحصيل دختران به معني آن است كه ابتكار دوحه با قلمداري امارات در UNSC به حاشيه رفت يا مسيرش تعيين شد. بعد از قطعنامه ۲۶۸۱ حرف و تصميم جديدي در دوحه نخواهد بود.» حسن كاظمي قمي، نماينده ويژه رييس‌جمهور در امور افغانستان و سرپرست سفارت ايران در افغانستان هم در مصاحبه‌اي كه خبرگزاري آواي افغانستان روز شنبه منتشر كرده است، اما مشخص نيست پيش از قطعنامه اخير شوراي امنيت انجام شده يا بعد از آن، از رويكرد «جنسيت‌زده» سازمان ملل انتقاد كرده است. اين ديپلمات ارشد ايراني گفته است: «ما به نحوه اجراي رويكردهاي يكجانبه از سوي دولت‌هاي بزرگ و سازمان‌هاي جهاني سخت و صريح انتقاد داريم. باور ما آن است؛ نگاه به مسائل انساني از سوي سازمان ملل نبايد جنسيت زده شود. همچنين بي‌نهايت بيمناك از آن هستيم اين مسير سبب گردد تا شوراي امنيت در پاييز و زمستان امسال در نوبتي تازه و به انحاي متفاوت به اتكاي فصل هفت منشور ملل متحد عقوبات و تحريم‌هاي بيشتر را اعمال كند.»
اين مقام ايراني كه در نشست فردا به عنوان نماينده ايران حاضر خواهد بود، تصريح كرده است: «موضع جمهوري اسلامي ايران در نشست دوحه مستقل و مبتني بر درك عميق واقعيات و الزاماتي است كه منافع مردم و حكومت افغانستان توامان در آن مستتر است.» وي تاكيد كرد: «موضع ما در دوحه مبتني بر نگرش به واقعيات و اصولي است كه الزاماً مطلوب قدرت‌هاي بزرگ نيست، اما سخنگوي يك جهت خاص هم نخواهيم شد.»
تصميم‌گيري در مورد آينده عمليات سازمان ملل متحد در افغانستان
بعد از فرمان طالبان براي منع فعاليت زنان در نهادهاي سازمان ملل متحد، اين سازمان بين‌المللي در حال بازنگري در فعاليت‌هاي خود در افغانستان است. يكي از اهداف نشست دوحه، بررسي نحوه عملكرد دفتر سازمان ملل متحد در كابل (يوناما) بعد از تصميم جديد طالبان است. ريچارد گوون، كارشناس مسائل سازمان ملل در انديشكده گروه بين‌المللي بحران به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: «سازمان ملل در افغانستان گرفتار يك تله شده است. گوترش مجبور است كه يك گره كور را باز كند. او از يك سو بايد بتواند جريان كمك‌هاي بين‌المللي به افغانستان را حفظ كند و از سوي ديگر فرمان طالبان براي منع فعاليت زنان يك ضربه جدي به توانايي سازمان ملل براي فعاليت در اين كشور است.» گوون معتقد است كه جامعه جهاني از سازمان ملل مي‌خواهد تا حضور خود را در افغانستان ادامه دهد. او مي‌گويد: «اختلاف‌هاي زيادي ميان اعضاي شوراي امنيت در مورد افغانستان وجود دارد. اما همگان، از جمله روسيه و چين، توافق دارند كه حضور سازمان ملل در كابل ادامه داشته باشند بهتر از غيبت آن است.» انديشكده امريكايي موسسه خاورميانه، هفته گذشته در گزارشي نوشت: «هر چند كه ما ممكن است تغيير نظام در افغانستان را ترجيح بدهيم، اما براي آينده قابل تصور پيش رو، يك حكومت نسبتا باثبات و به اندازه كافي قدرتمند طالبان براي تسهيل برنامه‌هاي بشردوستانه، جلوگيري از شاخه خراسان داعش و جلوگيري از سقوط كشور به دام جنگ داخلي ضروري است.»