رسانه‌ها و محافل غربي درباره انتخابات سراسري تركيه چه مي‌گويند؟
پايان اردوغان، ترسناك يا اميدواركننده
در حالي كه چند روز به انتخابات تركيه مانده اين رويداد از نزديك در دستور كار محافل كشورهاي امريكا و اتحاديه اروپا قرار دارد. در چند ماه اخير، نگاه رسانه‌هاي غربي به اين رويداد روز به روز تغيير كرده است. رسانه‌هاي غربي كه تا چند ماه پيش روابط اقتصادي و سياسي با تركيه را از منظر پيروزي مجدد رجب طيب اردوغان ارزيابي مي‌كردند، با نزديك شدن به تاريخ انتخابات و نمايش موفق مخالفان به اين نتيجه رسيدند كه باد سياست به نفع مخالفان مي‌وزد. به‌طوري‌كه هم تيتر و هم لحن اخبار رسانه‌هاي اصلي جهان غرب رفته رفته تغيير كرد.
رقابتي‌ترين انتخابات 20 سال اخير
انتظار مي‌رود انتخابات 14 مه 2023 در تركيه رقابتي‌ترين انتخابات در دوران حكومت 20 ساله اردوغان باشد، زيرا اين كشور با سال‌ها نابساماني اقتصادي، كاهش ارزش پول ملي، تورم لجام‌گسيخته و پيامدهاي يك زلزله ويرانگر دست و پنجه نرم مي‌كند. اردوغان با بزرگ‌ترين چالش سياسي خود از زمان به قدرت رسيدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002 مواجه است. مخالفان رييس‌جمهور را به خاطر سياست‌هاي او در زمينه اقتصاد، قوه قضاييه و سياست‌هاي اجتماعي مورد انتقاد قرار مي‌دهند. انتخاب عمدي اين روز از سوي رييس جمهور اردوغان براي برگزاري انتخابات يادآور 14 مه 1950 است؛ روزي كه حزب دموكرات DP به رهبري عدنان مندرس كه شخصيتي مذهبي داشت و براي اولين‌بار پس از تاسيس جمهوري سكولار تركيه در دوره او بود كه گشايشي نسبت به حضور گروه‌هاي مذهبي در صحنه سياست و اجتماع رخ داد، شكست تاريخي تلخي بهCHP حزب جمهوري‌خواه خلق تحميل كرد به‌طوري كه حزب دموكرات 85 درصد آرا را كسب كرد و در مقابل 416 نماينده راه يافته به مجلس از حزب مندرس تنها 69 نفر از حزب جمهوري‌خواه خلق يعني حزب رقيب اردوغان توانستند راهي مجلس شوند. اردوغان بارها در ميتينگ‌هاي انتخاباتي در سال‌هاي قبل عنوان كرده بود كه راه او ادامه راه عدنان مندرس است، كسي كه بعدها توسط سكولارهاي تركيه به دار آويخته شد. با نگاهي به شرايط اقتصادي تركيه، اردوغان دستور كاهش شديد نرخ بهره توسط بانك مركزي تركيه را صادر كرد كه باعث شد تورم در ماه اكتبر به بالاترين ميزان در 24 سال گذشته يعني بيش از 85 درصد افزايش يابد و پس از آن تورم در ماه مارس به 50 درصد نسبت به مشابه سال گذشته رسيد. متعاقبا اين بحران، هزينه‌هاي زندگي همه خانوارهاي تركيه را تحت تاثير قرار داده به طوري كه درآمد و پس‌انداز مردم را از بين برده و قدرت خريد آنها را فلج كرده است. از طرفي ديگر دولت اردوغان متهم به كوتاهي يا عدم واكنش به موقع به زلزله قهرمان مردمش شده است. پس از وقوع زلزله در 11 استان، ميليون‌ها شهروند بي‌خانمان شدند و همه چيز را از دست دادند. تحليلگران مي‌گويند كه به‌رغم كنترل كامل اردوغان بر كشور و تمام نهادهاي آن، او به دليل سال‌ها فرسايش نهادي در كشور بلافاصله پس از زلزله نتوانست به سرعت عمل كند. فروش چادرهاي هلال احمر به سازمان‌هاي مردم‌نهاد و عدم هماهنگي آفاد (سازمان مديريت بحران) نيز باعث انتقادهاي تندي از دولت در جريان زلزله شد. يكي ديگر از مشكلات كنوني اين است كه تركيه ميزبان نزديك به 4 ميليون سوري است، بنابراين بسياري از ترك‌ها كه با هزينه‌هاي سنگين زندگي دست و پنجه نرم مي‌كنند به‌طور فزاينده‌اي با پناهجويان دشمني مي‌كنند. همه جناح‌هاي مخالف، حزب عدالت و توسعه را به باز كردن مرزها و اجازه ورود بي‌كنترل بسياري از افراد ناشناس به كشور متهم كرده‌اند و قول داده‌اند كه شرايط مساعدي را براي بازگشت داوطلبانه سوري‌ها به كشورشان فراهم كنند. اپوزيسيون اذعان دارد كه اين امر نه تنها مستلزم تقسيم مسووليت بين‌المللي، بلكه مستلزم گفت‌وگو با دمشق است. به دنبال درخواست قليچداراوغلو براي ديدار با بشار اسد رييس‌جمهور سوريه، اردوغان نيز مدتي است تلاش مي‌كند به سوريه نزديك شود، اما بشار اسد مي‌گويد تنها زماني با رييس‌جمهور تركيه ديدار خواهد كرد كه تركيه آماده خروج كامل نيروهاي نظامي خود از شمال سوريه باشد. در اين انتخابات كه مصادف با صدمين سالگرد تاسيس جمهوري سكولار تركيه توسط مصطفي كمال آتاتورك است، اردوغان با مخالفاني روبه‌رو خواهد شد كه از سوي كمال قليچداراوغلو، رهبر CHP، ملقب به «گاندي تركيه» كه نويد تغييرات بزرگ را در اين انتخابات مي‌دهد، رهبري مي‌شوند. به گفته روبن سيلورمن، محقق موسسه مطالعات تركيه دانشگاه استكهلم، ائتلاف گسترده قليچداراوغلو يك ضرورت است، زيرا تاكنون هيچ بازيگر سياسي مسلطي براي رقابت با اردوغان ظاهر نشده است. اين تا حدي كار خود اردوغان است، زيرا اكرم امام اوغلو، شهردار استانبول و صلاح‌الدين دميرتاش، رييس مشترك سابق حزب كردي دموكراتيك خلق‌ها (HDP) با پيگرد قانوني و احكام زندان از صحنه سياسي بيرون رانده شده‌اند. علاوه بر قليچداراوغلو، محرم اينجه از حزب مملكت با جمع‌آوري، 114 هزار و 657 امضا و سينان اوغان نامزد ائتلاف آتا با جمع‌آوري، 111 هزار و 502 امضا نامزد انتخابات رياست‌جمهوري هستند. هشت نامزد نيز موفق به جمع‌آوري امضاي كافي نشدند و فاتح اربكان رهبر حزب «دوباره رفاه»، درخواست خود را در حمايت از نامزدي اردوغان پس گرفت. اگرچه اكثر نظرسنجي‌ها قليچداراوغلو را پيشتاز نشان مي‌دهند، اما اردوغان همچنان يك نامزد سرسخت و قوي با قدرت كامل است كه دولت و نهادهاي دولتي پشت سر اوست. اين باور عمومي وجود دارد كه او هر كاري كه لازم باشد براي ماندن در قدرت انجام خواهد داد و از امتيازات خود در قدرت استفاده خواهد كرد تا يك پيروزي ولو حداقلي را به دست آورد. براساس آخرين نظرسنجي‌ها اردوغان در آستانه انتخابات 14 مه كه به عقيده بسياري مهم‌ترين انتخابات در تاريخ تركيه است، از رقيب خود عقب‌تر است. اكثر نظرسنجي‌ها نشان مي‌دهد كه قليچداراوغلو، نامزد اپوزيسيون با بيش از سه درصد از اردوغان پيشي گرفته است. بلوك اپوزيسيون موسوم به «ائتلاف ملت» نيز در رقابت پارلماني با حداقل 4 امتياز از اردوغان و متحدانش جلوتر است. علاوه بر اين، آراي حزب دموكراتيك خلق‌ها (HDP) به راحتي بالاي 10 درصد است. مروه طاهراوغلو، مدير برنامه تركيه در پروژه دموكراسي خاورميانه مستقر در واشنگتن خاطرنشان مي‌كند كه بلوك موسوم به ائتلاف اپوزيسيون متنوع و رنگارنگ است و هر يك از افراد كليدي حاضر در اين ائتلاف مي‌توانند براي بخش متفاوتي از تركيه جذاب باشند. طاهر اوغلو در پنلي به ميزباني بنياد دفاع از دموكراسي‌ها اظهار كرد: در اين لحظه تاريخي، بيش از هر زمان ديگري دليل داريم كه اميدوار باشيم انتخابات ماه مه در تركيه پيروزي مخالفان را به همراه خواهد داشت.
انتخابات حياتي براي اتحاديه اروپا
انتخابات 14 مه نقطه عطفي جدي براي اروپا نيز هست كه روابط مستمر امنيتي، تجاري و قدرت نرم با تركيه دارد. پيش‌بيني‌هاي متفاوتي در رسانه‌هاي غربي درباره نتيجه انتخابات وجود دارد.
ولفانگو پيكولي، يكي از بنيانگذاران شركت تحليل ريسك مستقر در ايالات متحده Teneo، استدلال مي‌كند كه احساسات ضدغربي در تركيه در طيف سياسي وسيعي بسيار قوي است. پيكولي نتيجه‌گيري مي‌كند: سياست خارجي به قوام ائتلاف بستگي دارد. اتحاد ملت ائتلافي از احزاب است كه هيچ‌وجه مشتركي جز ميل به خلاص شدن از دست اردوغان ندارند. همه آنها برنامه‌هاي بسيار متفاوتي دارند و اين روي سياست خارجي آنها تاثير مي‌گذارد. پس از انتخابات، روابط تركيه با غرب تا حد زيادي در حالت كما قرار دارد. پيكولي همچنين خاطرنشان مي‌كند كه دولت بعدي مشكلات داخلي زيادي براي مقابله با اين پديده خواهد داشت. بي‌بي‌سي نيوز نيز در يك گزارش خبري اعلام كرده كه اگر ائتلاف ملت به رهبري قليچداراوغلو پيروز شود، مي‌تواند سيستم پارلماني تركيه را احيا و نهاد رياست‌جمهوري را اصلاح كند، حق وتوي رييس دولت را لغو كند، روابط اين نهاد را با احزاب سياسي قطع و هر هفت سال يك‌بار آن را قابل انتخاب كند. از ديدگاه بي‌بي‌سي شش حزب مخالف در صورت پيروزي، اين فرصت را خواهند داشت تا روابط با اتحاديه اروپا و هدف چند دهه‌اي تركيه براي پيوستن به اتحاديه اروپا را كه تحت حكومت اردوغان شكننده شده است از سر بگيرند و «اعتماد متقابل» را بازگردانند.اما اين روند تغيير چنداني در رابطه با عضويت كامل تركيه در اتحاديه اروپا ايجاد نخواهد كرد. صادقانه بگويم اتحاديه اروپا علاقه‌اي به عضويت تركيه در آينده نزديك ندارد حتي اگر تمام شرايط لازم براي عضويت را برآورده كند. روزنامه انگليسي ديلي تلگراف نيز در مقاله‌اي مي‌نويسد: لفاظي‌ها و احساسات ضد مهاجران مي‌تواند منجر به بركناري اردوغان شود. اين مقاله بر نارضايتي وسيع مردم از موضوع مهاجران كه طي سال‌ها در تركيه شكل گرفته است، تاكيد مي‌كند. نظرسنجي‌ها مرتبا مهاجرت را در زمره مبرم‌ترين مسائل پيش روي كشور قرار مي‌دهند. اردوغان كه به ميليون‌ها پناهجوي سوري اجازه ورود به تركيه داده در حالي كه براي فرونشاندن خشم مردم تلاش‌هايي كرده است، اما سخنراني‌هاي قليچداراوغلو در مورد امنيت مرزها و فرستادن سوري‌ها به خانه‌هاي‌شان برخلاف آراي اردوغان، آراي مخالفان را افزايش داده است.
اگر اردوغان ببازد
اگر اردوغان در انتخابات شكست بخورد دوره سختي را پيش‌رو خواهد داشت. ايهور سميولوس، رييس انجمن مطالعات خاورميانه مي‌گويد كه مطمئن نيست رييس‌جمهور فعلي در صورت شكست احتمالي، سمت خود را ترك كند. به گفته سميولوس، اگر اردوغان در انتخابات شكست بخورد چه اتفاقي مي‌افتد؟ اين سوالي است كه جامعه پاسخ روشني براي آن ندارد. خطرات زياد است، زيرا همان‌طور كه از گذشته تركيه مي‌دانيم، بسياري خواستار تحقيقات در مورد سركوب‌ها و محاكمه‌هاي ناعادلانه پس از كودتاي نظامي نافرجام سال 2016 خواهند بود. بنابراين از دست دادن قدرت احتمالا براي اردوغان مشكلاتي را به همراه خواهد داشت. به همين دليل است كه خيلي‌ها فكر مي‌كنند «او به اين راحتي صندلي خود را رها نمي‌كند». بر اساس گزارشي كه توسط بنياد علم و سياست (Stiftung Wissenschaft un Politik) مستقر در برلين منتشر شده است، اگر قرار باشد به نظرسنجي‌هاي فعلي اعتماد شود، انتظار مي‌رود اردوغان در برابر كمال قليچداراوغلو، رهبر CHP شكست بخورد. اما از دست دادن رياست‌جمهوري ضربه بزرگي براي اردوغان خواهد بود كه از بودجه عمومي محروم خواهد شد تا ماشين حزب عدالت و توسعه به كار خود ادامه دهد. اردوغان با توجه به وضعيت رو به وخامت و سن بالا ممكن است نتواند قدرت لازم براي رهبري حزب خود را در قواره اپوزيسيون براي مدت طولاني داشته باشد. به گفته نكتاريا استامولي، محقق پوليتيكو اگر اردوغان در انتخابات پيروز شود، قدرت بيشتري خواهد گرفت. تركيه 85 ميليون نفر جمعيت دارد. نگراني غرب اين است كه اردوغان اين را به عنوان فرصتي براي حركت به سمت يك مدل فزاينده مذهبي محافظه‌كار ببيند كه مشخصه آن تقابل‌گرايي منطقه‌اي با تجمع نيروهاي سياسي بزرگ‌تري در اطراف اوست. اين به دور شدن تركيه از غرب و روابط نزديك‌تر با روسيه و كشورهاي خاورميانه اشاره دارد. علاوه بر اين، دور شدن حزب عدالت و توسعه از ارزش‌هاي ليبرال پس از انتخابات مي‌تواند وجه محافظه‌كارانه آن را در نگاه غرب تقويت كند. در مجموع، نظر عمومي در رسانه‌هاي غربي اين است كه ائتلاف ملت شانس زيادي براي پيروزي در انتخابات 14 مه دارد. آنها تاكيد مي‌كنند كه در صورت پيروزي اپوزيسيون تركيه مي‌تواند لحن متفاوتي را در سياست داخلي و خارجي ارايه كند، روابط معتدل‌تري با غرب برقرار كند و اردوغان نيز در آينده كاري سياسي خود با شرايط دشواري روبه‌رو شود.
غرب و دوراهي «يك دوره ديگر با اردوغان» و «دوره بدون اردوغان»
اگرچه بحث «تركيه بدون اردوغان» در محافل اروپا و امريكا آغاز شده و انتخابات در اين زمينه به دقت رصد مي‌شود، اما بايد تاكيد كنيم كه تصور غرب ازتركيه بدون اردوغان با مشكلات جدي مواجه است و هنوز براي اين برهه آماده نيستند. با نزديك شدن به انتخابات 14 مه، ما شاهد تغيير قابل توجهي در رويكرد محافل امريكا و اتحاديه اروپا در قبال تركيه بوده‌ايم به ويژه در دو ماه اخير.
تا چندي پيش در محافل غرب دلايل خاصي براي «يك دوره ديگر با اردوغان» وجود داشت با اين حال در دو ماه اخير شاهد تضعيف اين رويكرد بوديم و در عوض، بحث آماده‌سازي براي «دوره بدون اردوغان» آغاز شده و به‌طور فزاينده‌اي در حال گسترش است. «ما بايد براي تركيه بدون اردوغان آماده شويم» اكنون اين جمله در محافل غرب يك جمله رايج است. سوالاتي در مورد اينكه چنين تركيه‌اي براي جهان در حال جهاني شدن از سياست خارجي گرفته تا اقتصاد، انرژي تا امنيت غذايي چه معنايي خواهد داشت و پيامدهاي آن چه خواهد بود اغلب مطرح مي‌شوند. تغيير از «يك دوره ديگر با اردوغان» به سوي «دوره بدون اردوغان» در بحث‌هاي عمومي و دانشگاهي آشكارتر از قبل قابل مشاهده است. اما دلايل اين انتقال چه مي‌تواند باشد؟ در اين زمينه نيز به نظر من مي‌توان به پنج عامل مهم اشاره كرد:
اول، افزايش احتمال پيروزي اپوزيسيون در انتخابات و به قدرت رسيدن آن.
دوم، فرسودگي نهادهاي دولتي از اقتصاد تا قانون، از امنيت تا واكنش سريع كه با زلزله 15 بهمن به اوج خود رسيد و تقويت اين تصور در غرب كه تركيه نه تنها دچار بحران دموكراسي و اقتصادي است، بلكه دچار بحران بسيار جدي حكومت‌داري و فرسودگي نهادها نيز هست.
سوم، خطر جدي نزديك شدن چنين تركيه‌اي به روسيه و چين.
چهارم، احتمال اينكه تركيه روند احيا و تقويت ناتو را كه با جنگ اوكراين آغاز شده، كند كند.
پنجم، تاكيد اپوزيسيون بر نهادگرايي به جاي رهبري و تطابق اين رويكرد با اين تصور در غرب كه نهادها بينش و نگاه جهاني وسيع‌تري نسبت به حاكمان دارند به ويژه در زمينه‌هاي اقتصاد، سياست خارجي، امنيت و تغييرات اقليمي. اگر چه ما به نقطه‌اي نزديك مي‌شويم كه شايد شاهد حضور يك دوره ديگر اردوغان در هدايت سكان تركيه نباشيم، اما اتحاديه اروپا و امريكا با اين چالش مواجه هستند كه نمي‌دانند بدون اردوغان با تركيه چه كنند.
در اين مرحله اپوزيسيون وظيفه مهمي دارد يعني نه فقط پيروز شدن در انتخابات، بلكه به جهانيان بايد توضيح دهد كه تركيه بدون اردوغان چه معنايي دارد.
دكتراي روابط بين‌الملل از تركيه
«ما بايد براي تركيه بدون اردوغان آماده شويم» اكنون اين جمله در محافل غرب يك جمله رايج است. سوالاتي در مورد اينكه چنين تركيه‌اي براي جهان در حال جهاني شدن از سياست خارجي گرفته تا اقتصاد، انرژي تا امنيت غذايي چه معنايي خواهد داشت و پيامدهاي آن چه خواهد بود اغلب مطرح مي‌شوند. تغيير از «يك دوره ديگر با اردوغان» به سوي «دوره بدون اردوغان» در بحث‌هاي عمومي و دانشگاهي آشكارتر از قبل قابل مشاهده است