جدال انتخاباتی نفس گیر در تركيه

شنبه ساعت چهار بعدازظهر، يكي، دو ساعت مانده به پايان مهلت قانوني تبليغات انتخابات رياست‌جمهوري و پارلماني كه يكشنبه بيست و پنجم ارديبهشت برگزار شد، خيابان‌هاي فرعي استانبول شاهد صحنه‌هايي بودند كه براي ما تازگي ندارند. 
مثلا يك گوشه از شهر دسته‌اي از وابستگان حزب سوسياليست تركيه، با پرچم‌هاي بنفشي كه علامت برابري جنسيتي روي آن نقش شده بود، در خيابان تضاهرات كوچكي راه انداخته بودند و درحالي زير پرچم‌هاي قرمز بزرگ با تصوير آتاترك كه اين روزها از بهارخواب اكثر خانه‌ها آويزان است و با كف و سوت و شعار «باي باي طيب»، از آخرين لحظات توزيع بروشور براي تبليغ قليچداراوغلو و همين‌طور نماينده مطلوب‌شان براي انتخابات پارلمان استفاده مي‌كردند كه حتي ميانسال‌هايي كه گوشه خيابان آنها را تماشا مي‌كردند هم با لبخند تمسخر ذوق و شوق‌شان را نگاه مي‌كردند.
يامسين يكي از اعضاي اين تجمع، در مورد انتظارشان از انتخابات پيش رو مي‌گفت: «كانديداي ما در انتخابات رياست‌جمهوري قليچداراوغلو است، البته ما با همه نظرات او براي اداره كشور موافق نيستيم، او هم به هر حال در درون ساختار‌هاي مردسالار حاكم بر تركيه رشد كرده است. ما مارل اكشنر عضو ديگر اعتلاف احزاب براي مقابله با اردوغان را گزينه بهتري مي‌دانستيم و معتقد بوديم وقت آن شده كه يك زن رهبري تركيه را به عهده بگيرد، به خصوص بعد از اينكه مدت طولاني رهبري كشور دراختيار يك مردسالاري سمي و مذهبي به رهبري اردغان بوده است. با اين حال آنها تصميم گرفتند يك پيرمرد بازنشسته دولت كه براي معرفي خودش به مذهبش اشاره مي‌كند را جلوي اردوغان علم كنند. حالا ما براي رياست‌جمهوري به او راي مي‌دهيم اما از آنجا كه اكثر سياست‌هاي اعلام شده او را قبول نداريم سعي مي‌كنيم در مجلس نماينده خودمان را داشته باشيم تا بتوانيم جلوي سياست‌هايي مثل اخراج مهاجران از كشور را بگيريم.» 
اگر تضاهرات چپ‌ها با پرچم‌هاي علامت برابري جنسيتي زير پرچم‌هاي بزرگ سرخ با تصوير آتاترك و نگاه مشكوك به آنها از بهارخواب خانه‌ها به اندازه كافي نمادين نباشد، همين مكالمه كوتاه به خوبي موقعيت بخشي از اپوزيسيون در انتخابات روز يكشنبه را نشان مي‌دهد. گردهما‌يي از مجموعه گروه‌هايي كه نه بر سر خواستن يك آرمان مشترك، بلكه بر سر نخواستن يك شخصيت سياسي تشكيل شده است و حالا بيشتر از هر زمان ديگري به نظر مي‌رسد كه از رسيدن به پيروزي نااميد است. 
از يك روز قبل از انتخابات روز يكشنبه، فعاليت پليس و حضور ماشين‌هاي ضد شورش و آبپاش در خيابان‌هاي مهم‌ترين شهر تركيه، به شكل 
قابل ملاحظه‌اي افزايش پيدا كرده بود، با اين حال انتخابات بدون حادثه و با صف‌هاي كوتاه در برابر اكثر حوزه‌هاي راي كه به مدارس محدود بود، ديده مي‌شد. حتي در روز يكشنبه هم همچنان استناد به انواع و اقسام نظرسنجي‌ها براي اثبات برنده بودن هر دو گروه، بين راي‌دهندگان ديده مي‌شد. با پايان ساعت راي‌گيري اما گمانه‌زني و اظهارنظر در مورد اينكه چه چيزي قرار است رخ دهد، جاي خود را به اضطراب و خيرگي به صفحات تلويزيون و موبايل و چك كردن لحظه به لحظه نتايج انتخابات داد. 
حتي شلوغ‌ترين خيابان‌هاي شهر استانبول هم روز يكشنبه بر اثر ممنوعيت فروش مشروبات الكلي و بسته بودن دستوري مراكز خريد، سوت و كور و بدون ترافيك بود. با اين حال، اينجا و آنجا رو به روي كافه‌ها و برخي مراكز راي‌گيري تجمع‌هاي كوچكي وجود داشت كه مردم در آنها از نتيجه انتخابات حرف مي‌زدند. 
در يك فروشگاه محلي دو دختر دانشجو كه هر دو از طرفداران حزب عدالت و توسعه و اميدوار به برنده شدن اردوغان در دور اول بودند با هيجان از اينكه چطور در برخي محله‌هاي استانبول راي اردوغان از ديگران كمتر است، حرف مي‌زدند: «ما از اردوغان راضي هستيم، اوضاع كشور بد نيست و از اين هم بهتر خواهد شد. مردم نگران افزايش قيمت‌ها هستند اما معلوم نيست اگر كس ديگري بيايد قيمت‌ها كمتر شود. اردوغان به مردم قول‌هايي داده است، او مرد عمل است و براي اينكه به قول‌هايش عمل كند بايد در قدرت بماند. ما براي همين به او راي داده‌ايم و اگر مخالفان بگذارند او حتما پيروز خواهد شد.» 
ساعتي بعد از اين اظهارنظر‌ها، درحالي كه راي اردوغان براي طرفدارانش به صورت نگران‌كننده‌اي به راي قليچداراوغلو نزديك شده بود، عاكف، فروشنده در مغازه كفاشي در محله بشيكتاش استانبول درحالي كه به نتايج انتخابات خيره بود، مي‌گفت: «در بشيكتاش و به ‌طور كلي در بيشتر مناطق استانبول مردم به قليچداراوغلو راي داده‌اند، من هم به او راي داده‌ام و فكر مي‌كنم كه ممكن است با اختلاف كمي برنده شود. بيشتر مردم تحصيلكرده به قليچداراوغلو راي مي‌دهند؛ اما اغلب مردم تركيه تحصيلكرده نيستند. آنها رييس‌جمهور را كسي مي‌دانند كه مي‌خواهد براي‌شان خانه بسازد و بين آنها غذا پخش كند نه كسي كه بايد آزادي‌هاي مردم را تضمين كند و از برابري حمايت كند. به همين دليل است كه اگر انتخابات به دور دوم برود هر چند براي اردوغان همين هم يك شكست محسوب مي‌شود و براي حزب جمهوري خلق اين يك پيروزي است كه توانسته اردوغان را با چالش رو به رو كند اما عملا به معني باخت اپوزيسيون در انتخابات است. اردغان با همه توان تلاش مي‌كند كه در انتخابات بازنده نباشد، ما خوش‌خيال نيستيم و فكر نمي‌كنيم كه به محض اينكه اردوغان از قدرت كنار برود او را پشت ميله‌هاي زندان خواهيم ديد، اما او، ما و همه اپوزيسيون كشور مي‌دانند كه اردوغان در صورتي كه از قدرت كنار برود بايد در دادگاه حاضر شود، اين دادگاه مي‌تواند سال‌ها طول بكشد و در يك نقطه‌اي مي‌تواند به زنداني شدن اردوغان يا حداقل نزديكان او به دليل فساد مالي منجر شود. او هم اين را مي‌داند و با همه توان تلاش مي‌كند كه در اين انتخابات بازنده نباشد.» 
اواخر شب، بعد از اينكه روشن شد ائتلاف حزب عدالت و توسعه با حزب راست‌گرا و ملي‌گراي حركت ملي با وجود اينكه تعدادي از كرسي‌هايش در مجلس را از دست داده اما همچنان پيروز انتخابات مجلس است، نااميدي بين طرفداران اپوزيسيون حتي از اين هم بيشتر شد. گلرخ، يك دانشجوي روابط عمومي كه در يك كافه پيشخدمت است، درحالي كه پوشش زنده انتخابات را در پخش تلويزيوني از موبايلش دنبال مي‌كرد، گفت: «ما مطمئن بوديم كه در اين انتخابات هم مثل انتخابات‌هاي قبلي به اردوغان مي‌بازيم. او تمام قدرت را دراختيار دارد و به اين سادگي هم از قدرت كناره‌گيري نخواهد كرد. معلوم است كه تقلب مي‌كند. همه رسانه‌ها دراختيار او هستند، او مي‌تواند پول پخش كند و مردم را در جاهاي دور افتاده قانع كند كه به او راي بدهند، وعده داده است كه براي مردم خانه مي‌سازد. ما مي‌دانيم كه اين كار را نخواهد كرد، اما مردمي كه هيچ چيز ندارند، از كجا بدانند كه اينها وعده‌هاي توخالي است؟ آنها براي اردوغان راي خواهند داد و او اين انتخابات را هم مي‌برد.» 
اورهان، يك دانشجوي مهندسي الكترونيك كه در نانوايي كار مي‌كند، وقتي ديگر روشن شده بود كه انتخابات به دور دوم مي‌رود اواخر شب درحالي كه سيگار به دست داشت و گوشي تلفنش را خاموش كرده بود در مورد آنچه پيش آمده است، مي‌گفت: «من حالا براي مهاجرت از هر زمان ديگري جدي‌تر هستم، هنوز نمي‌دانم به كجا بروم، شايد به پرتغال، شايد به فرانسه و شايد به انگلستان بروم، اما مي‌دانم كه در اينجا ديگر نخواهم ماند. اين نتيجه يك شكست كامل است، قليچداراوغلو هيچ شانسي براي پيروزي در دور دوم انتخابات ندارد، طرفداران سينان، [نامزد ديگر انتخابات رياست‌جمهوري كه حدود پنج درصد آرا را به دست آورده است] براي قليچداراوغلو راي نخواهند داد، راي آنها در مرحله دوم براي اردوغان خواهد بود. اردوغان براي پيروزي در مرحله دوم به نيم درصد راي بيشتر نياز دارد، قيلچداراوغلو به بيش از پنج درصد راي نياز دارد، معلوم است كه به دست آوردن نيم درصد راي براي كسي كه همين حالا هم در قدرت است از به دست آوردن پنج درصد راي كار راحت‌تري است.» 
درحالي كه بين طرفداران اپوزيسيون، حتي در شب انتخابات هم نااميدي شايع و غليظ بود، در طرف ديگر، يك پيروزي شكننده براي طرفداران اردوغان كه انتخابات را به دور دوم كشيده‌اند، مايه شادي بوده است. سيف، يك مرد جوان ازبك كه سال‌ها پيش به تركيه مهاجرت كرده است، مي‌گويد: «كساني كه به قليچداراوغلو راي مي‌دهند از ما متنفر هستند، آنها ديوانه‌اند، نمي‌بينند كه اردوغان چقدر در بين مردم كشورهاي ديگر غير از تركيه محبوبيت دارد. نمي‌بينند كه اردوغان در برابر خارجي‌ها ايستادگي كرده است. آنها فقط مي‌خواهند ما را بيرون كنند. براي همين به قليچداراوغلو راي مي‌دهند. خودشان هم مي‌دانند كه او براي كشور نفعي نخواهد داشت. اردوغان با قطري‌ها دوست و برادر است و مي‌تواند از آنجا پول‌هاي كلان براي كشور بياورد، اما كشورهاي غربي چي؟ آنها فقط ديگران را بدبخت مي‌كنند. مي‌خواهند همان كاري كه با يونان كردند را با تركيه هم تكرار كنند. من خوشحالم كه مردم تركيه هنوز آن‌قدر بي‌عقل نشده‌اند كه اجازه دهند كشورشان فقط به خاطر اينكه بخشي از مردم از افغاني‌ها و سوريه‌اي‌ها و عرب‌ها متنفر هستند به دست ديگران بيفتد.» 
حوالي ساعت دوازده شب، درحالي كه هنوز حضور پليس در خيابان‌ها پررنگ است، خبري از تجمع‌هاي اعتراضي عليه نتايج انتخابات كه ديگر به شكل 
قابل ملاحظه‌اي فضا را روشن كرده، نيست. 
رو به‌روي برخي مراكز شمارش راي در استانبول تجمع‌هاي پراكنده‌اي برگزار شده است اما بيشتر از اين درگيري گزارش نشده. همان‌طور كه اورهان اوايل شب گفته بود: «جوان‌ها و اپوزيسيون انگيزه‌اي براي آمدن به خيابان و اعتراض به نتايج انتخابات ندارند، هيچ چيز در تركيه تغيير نخواهد كرد. فايده‌اي ندارد كه كسي تلاش كند در خيابان حرفي را به حكومت بفهماند. ما قبلا هم اعتراض‌هاي خياباني مفصلي داشتيم اما كسي نتوانست چيزي را عوض كند. حالا هم اوضاع همان خواهد بود.» 
طرفداران اردوغان البته اينجا و آنجا كاروان‌هاي پيروزي آخر شب خودشان را به راه انداخته بودند. طبق معمول در كاروان‌هاي شادي، دو موتور با پرچم سرخ تركيه و بعد چند ماشين گران‌قيمت كه سرنشين‌هاي آن از پنجره‌ها آويزان هستند، اينجا و آنجا در خيابان‌هاي اصلي رژه سواره برگزار كرده و موسيقي‌هاي ستاد اردوغان را با صداي بلند از ماشين‌هاي‌شان پخش مي‌كردند. 
به‌رغم رجزخواني‌هاي ستادي دو طرف، شمارش بيش از 80درصد آرا نشان داده بود كه ماراتن انتخابات به دور دوم كشيده خواهد شد. براي لمس كردن احساس عميق نااميدي در طرفداران اپوزيسيون تركيه در صبح گرم روز دوشنبه بيست و ششم ارديبهشت ماه، واقعا نيازي به تعمق در نمونه‌اي مانند خودكشي يك دختر جوان در متروي استانبول و انتشار يادداشت خودكشي‌اش با مضمون نااميدي از آينده به دليل پيروزي حزب عدالت و توسعه در انتخابات تركيه نبود، اما بعد از قطعي شدن باخت اپوزيسيون در انتخابات مجلس، سايه اين خبر هم بر سر فعالان سياسي و اجتماعي سنگيني مي‌كرد. 
استراتژي حزب جمهوري خلق براي رسيدن به ائتلاف و انتخاب قليچداراوغلو به عنوان چهره اصلي در رقابت رياست‌جمهوري با اردوغان، باعث شده است اين حزب در مجلس هم تعدادي از كرسي‌هاي خود را از دست بدهد. حالا احزابي مانند حزب سبز كه حتي داشتن يك كرسي در مجلس براي آن غير قابل تصور بود، توانسته‌اند صاحب كرسي شوند و حزب جمهوري خلق براي هر نوع تقابلي با اردوغان و بلوك قدرت او در مجلس و دولت، نيازمند ادامه ائتلاف با احزاب متعدد ديگر خواهد بود. 
نتايج انتخابات مجلس علاوه بر اينكه حزب جمهوري خلق را در موقعيتي ضعيف‌تر از پارلمان قبلي قرار داده، مشكل ديگري را هم به وجود آورده است. وعده‌هاي قليچداراوغلو براي تصاحب قدرت، نيازمند تصويب در مجلسي هستند كه حالا اكثريت آن به دست نيروهاي حزب عدالت و توسعه است. قليچداراوغلو حدود ده روز آينده باقي مانده تا دور دوم انتخابات رياست‌جمهوري در تركيه نتواند از تاكيد بر وعده‌هايي مانند «تغيير سيستم سياسي» در كشور حرف بزند. با اين اكثريت، حتي اگر اردوغان در انتخابات دور دوم هم نتيجه را واگذار كند، افزايش فشار سياسي بر او و حزبش عملا بسيار سخت خواهد بود. اين مساله باعث مي‌شود كساني كه با هدف دادگاهي كردن اردوغان و رسيدگي به ادعاهاي فساد در دولت او در انتخابات به قليچداراوغلو راي داده بودند حالا دلسرد شوند و پا پس بكشند، چراكه وعده‌هاي قليچداراوغلو براي انتخابات از آغاز هم جذابيت ذاتي چنداني نداشته است. 
سينان اوغان، چهره سياسي كه در انتخابات روز يكشنبه بخشي از راي محمد اينجه كانديداي محبوب بين جوانان تركيه را به دست آورده بود و در مجموع حدود پنج درصد آرا را در سبد خود دارد، كسي نيست كه با قليچداراوغلو به تفاهم و ائتلاف برسد، اما مهم‌تر از اينكه خود او كيست و چه ديدگاه‌هاي سياسي دارد، سبد راي او هم از كساني تشكيل نشده كه در صورت اعلام ائتلاف او با يكي از طرفين به اردوغان يا قليچداراوغلو راي بدهند. او براي اردوغان شرط گذاشته كه در صورت موضع‌گيري قاطع عليه مهاجران به تركيه از رييس‌جمهور فعلي حمايت خواهد كرد، براي قليچداراوغلو هم شرط گذاشته كه در صورت اعلام برائت كانديداي اپوزيسيون از كردها، از او حمايت خواهد كرد. نه اردوغان و نه قليچداراوغلو قادر به اتخاذ چنين مواضع سختي نيستند، پذيرش مهاجران سوري در تركيه، سياست اردوغان در آغاز جنگ داخلي در سوريه بوده است و عقب‌نشيني مستقيم از آن، نوعي اعلام شكست و انصراف از اين برنامه منطقه‌اي است، در طرف ديگر، حدود ده درصد از راي قليچداراوغلو ناشي از حمايت احزاب كرد از او و سياست‌هايش در برابر اردوغان است، بدون كرد‌ها، قليچداراوغلو حدود ده درصد از 44درصد رايي كه در دور اول انتخابات رياست‌جمهوري به دست آورده است را از دست خواهد داد اما حتي اگر اردوغان و قليچداراوغلو شرط‌هاي سينان اوغان را بپذيرند هم باز مشكلي حل نخواهد شد. سليم، يك مرد جوان در فروشگاه مشروبات الكي در يكي از محله‌هاي ثروتمند استانبول از جمله كساني است كه در انتخابات به سينان اوغان راي داده است. او در مورد راي خودش مي‌گويد: «ملي‌گرايي سينان از جنس ملي‌گرايي اردوغان نيست، او كسي است كه وعده بيرون كردن خارجي‌ها از كشور را اجرايي خواهد كرد، كسي نيست كه با يك علوي مثل قليچداراوغلو كه تحت حمايت كرد‌هاست ائتلاف كند. ما در تركيه به چنين رهبري نياز داريم كه تكليف خارجي‌هايي كه در كشور جا خوش كرده و باعث فساد و به‌هم خوردن آرامش كشور مي‌شوند را يك‌سره كند، او با قليچداراوغلو ائتلاف نمي‌كند. ما هم به اردوغان راي نخواهيم داد.» 
حتي خوش‌بين‌ترين طرفداران قليچداراوغلو هم تصور نمي‌كنند كه او در انتخابات دور دوم رياست‌جمهوري كه روز هفتم خرداد برگزار خواهد شد، شانسي براي پيروزي در برابر رقيبي مانند اردوغان داشته باشد. با اين حال، از دست دادن چند كرسي در پارلمان و كشيده شدن انتخابات رياست‌جمهوري به دور دوم، هر چند به معني شكست اردوغان در سياست‌ورزي نيست، نشان مي‌دهد كه موج تازه مخالفت‌ها با او، اين‌بار از همه انتخابات‌هاي گذشته پرقدرت‌تر بوده است. 
ممكن نيست در استانبول در يكي از كافه‌هاي كنار خيابان توقف كنيد و ظرف نيم ساعت، لااقل دو سه پيرمرد و پيرزن كه چيزهاي ارزان‌قيمتي مانند دستمال دستفروشي مي‌كنند، يا تنها براي نواله محقري گدايي مي‌كنند، كنار ميزتان توقف نكنند. حتي مكالمه‌هاي كوتاه به زبان انگليسي با جوان‌تر‌ها و دانشجويان به سوال از «چطور انگليسي‌ام را بهتر كنم» و «كدام كشورها مقصد بهتري براي مهاجرت هستند» ختم مي‌شود، با اين حال نتايج شمارش آرا نشان مي‌دهد نيمي از شهروندان داخل تركيه در كنار بخش مهمي از شهروندان تركيه كه از اين كشور خارج شده‌اند، مشي محافظه‌كارانه و ماندن زير پرچم يك جريان سياسي واحد را به حركت به سمت آينده‌اي ناشناخته و قرار گرفتن زير پيچ چند رنگ يك ائتلاف كه حتي قبل از علني شدن اختلافات اعضايش هم روشن بود كه درگيري‌هاي جدي داخلي خواهد داشت، ترجيح مي‌دهند. 
ماشين‌هاي آبپاش براي مقابله با تجمع‌هاي مردم، سه روز بعد از برگزاري دور اول انتخابات هنوز در خيابان‌هاي اصلي شهر استانبول ديده مي‌شوند، به‌رغم اينكه اكثر مطبوعات جريان اصلي 
انگليسي زبان پيش‌بيني مي‌كنند كه تركيه بعد از انتخابات آبستن تظاهرات خياباني است، در مردم اثري از تمايل به اشغال خيابان‌ها ديده نمي‌شود. ممكن است گروه‌هاي سياسي بتوانند تجمع‌هايي را سازمان دهند، اما بعيد است اعتراض‌هاي عمومي مانند آنچه در پارك گزي رخ داده است، دوباره تكرار شود. 

در يك فروشگاه محلي دو دختر دانشجو كه هر دو از طرفداران حزب عدالت و توسعه و اميدوار به برنده شدن اردوغان در دور اول بودند با هيجان از اينكه چطور در برخي محله‌هاي استانبول راي اردوغان از ديگران كمتر است، حرف مي‌زدند: «ما از اردوغان راضي هستيم، اوضاع كشور بد نيست و از اين‌هم بهتر خواهد شد. مردم نگران افزايش قيمت‌ها هستند اما معلوم نيست اگر كس ديگري بيايد قيمت‌ها كمتر شود. اردوغان به مردم قول‌هايي داده است، او مرد عمل است و براي اينكه به قول‌هايش عمل كند بايد در قدرت بماند. اگر مخالفان بگذارند او حتما پيروز خواهد شد»

عاكف، فروشنده در مغازه كفاشي در محله بشيكتاش استانبول در حالي كه به نتايج انتخابات خيره بود، مي‌گفت: «در بشيكتاش و به ‌طور كلي در بيشتر مناطق استانبول مردم به قليچداراوغلو راي داده‌اند، من هم به او راي داده‌ام و فكر مي‌كنم كه ممكن است با اختلاف كمي برنده شود. بيشتر مردم تحصيلكرده به قليچداراوغلو راي مي‌دهند اما اغلب مردم تركيه تحصيلكرده نيستند. آنها رييس‌جمهور را كسي مي‌دانند كه مي‌خواهد براي‌شان خانه بسازد و بين آنها غذا پخش كند نه كسي كه بايد آزادي‌هاي مردم را تضمين كند و از برابري حمايت كند