تكه‌اي جدي از پازل رابطه انسان و آتش
نيلوفر منزوي
نشانه‌هاي جديدي از كنترل آتش توسط هومينين‌ها در اسپانيا كشف شد
تاريخ بشر به‌طور تنگاتنگي با استفاده و كنترل آتش در هم آميخته است. با اين حال، بررسي اينكه رابطه ما با آتش از چه زماني شروع شد و چگونه تكامل يافت، بسيار دشوار بوده است. اين تا حدودي به دليل ماهيت ناقص سوابق باستان‌شناسي و دشواري شناسايي باقيمانده‌هاي سوخته است. به گزارش ساينس الرت، اخيرا تيمي از محققان شواهدي مبني بر استفاده كنترل شده از آتش توسط اجداد مستقيم انسان - يا هومينين‌ها - در مكاني در اسپانيا پيدا كرده كه قدمت آن به 250 هزار سال پيش مي‌رسد. اين يافته جديد، اولين شواهد كنترل آتش در اروپا را 50 هزار سال عقب‌تر مي‌برد.
شواهد پيشين دال بر استفاده هومينين‌ها از آتش، مي‌توانست به اين شكل باشد كه آنها از آتش طبيعي ناشي از آتش‌سوزي براي پختن غذاي خود استفاده مي‌كردند. اما استفاده كنترل شده از آتش يعني وضعيتي كه انسان‌ها خودشان آتش روشن مي‌كنند و كنترل و مديريت ميزان آن را در دست دارند. آنچه اخيرا در سايت باستان‌شناسي در اسپانيا مشاهده شده، از نوع دوم است.
شواهد قديمي‌تر خارج از اروپا كه نشان‌دهنده استفاده انسان از شعله‌هاي آتش طبيعي است، در غار «Swartkrans» در آفريقاي جنوبي ديده شده‌اند؛ جايي كه بقاياي هومينين‌ها با صدها استخوان سوخته حيوانات مربوط به 1 تا 1.5 ميليون سال پيش پيدا شده است. قطعات استخوان سوخته حيوانات نيزدر سايت 1.5 ميليون ساله معروف به«XJj20 AB»دركنياشناسايي شده است.
با اين حال، يافتن مصنوعات هومينين و استخوان‌هاي سوخته در يك مكان به خودي خود نشان‌دهنده همزماني آنها نيست، چه رسد به اينكه به معناي كنترل آتش توسط انسان‌ها تلقي شود. مسير استفاده كنترل شده از آتش احتمالا مسيري آهسته و تدريجي بوده است.
براي ديدن اولين شواهد روشن شدن آتش توسط انسان، تقريبا يك ميليون سال بايد پيش برويد: مكاني به نام «Gesher Benot Ya’aqov» در اسراييل كه مربوط به حدود 790 هزار سال پيش است. شواهد يافت شده در اين مكان شامل گياهان زغالي و ابزار سنگي سوخته در كنار يكديگر هستند.
ساير مكان‌ها در اسراييل، مانند غار «Quesem»، با يافته‌هاي مربوط به 420 هزار تا 200 هزار سال پيش و غار «Tabun»، جايي كه اكتشافات باستان‌شناسي حدود 340 هزار سال قدمت دارند، داراي نشانه‌هاي سوختگي مشابهي هستند. در حالي كه شواهد اوليه‌اي چون اين حاكي از كنترل آتش است، ايجاد ارتباط مستقيم بين منابعي مانند سوخت چوب، فعاليت‌هايي مانند آماده‌سازي آتش و قصد روشن كردن آتش كه پيش‌نياز آتش روشن كردن كنترل شده است، آسان نيست.
در اروپا، آتش به‌طور معمول حداقل 350 هزار سال پيش توسط انسان‌ها مورد بهره‌برداري قرار مي‌گرفت و ظاهرا از ابزاري سنگي به نام آشولي براي اين كار استفاده مي‌كردند. در بسياري از سايت‌هاي باستان‌شناسي اروپايي با قدمت بين 450 هزار تا250 هزار سال، افزايش همزمان «شومينه‌ها» يا اجاق‌هاي ماقبل تاريخ و مصنوعات سوخته آشولي مانند تبرهاي دستي ساخته شده از سنگ چخماق و سنگ‌هاي رسوبي به نام چرت را مي‌بينيم. بسياري از آنها حاوي مواد گياهي و استخوان‌هاي سوخته نيز هستند. با اين حال، دلايلي وجود دارد كه باور كنيم اين تداعي‌ها منشا طبيعي چون آتش‌سوزي جنگل يا برخورد ساعقه داشته است. قبل از اين شواهد جديد، قديمي‌ترين شواهد حاكي از كنترل آتش در اروپا از منز-درگان در فرانسه و غار بولومور در اسپانيا بود كه هر دو مربوط به حدود 200 هزار سال پيش هستند.
شواهد جديد از سايت والدوكاروس 2 «Valdocarros II» در اسپانيا كه مربوط به حدود 250 هزار سال پيش است، معيار جديدي براي درك رابطه باستاني ما با آتش است. نشانگرهاي زيستي ليپيدي بقاياي مولكول‌هايي هستند كه از منابع خاصي مانند انواع خاصي از چوب به دست آمده و بر اثر فرآيندهايي مانند سوختن باقي مانده‌اند. داده‌هاي اخيرا منتشر شده در مورد نشانگرهاي زيستي ليپيدي از مكان‌هاي باستان‌شناسي مختلف، جزييات منابع منحصربه‌فرد - به عنوان مثال، انواع چوب - را نشان مي‌دهد كه براي روشن كردن كنترل شده آتش با مصنوعات آشولي استفاده مي‌شود.
نشانه‌هاي زيستي ليپيدي در اين سايت، نشان مي‌دهد كه از كاج به عنوان سوخت استفاده شده است. شواهد تاييدكننده به شكل مولكول‌هايي به نام هيدروكربن‌هاي پلي آروماتيك يا «PAH»ها هستند كه محصول احتراق ناقصند. تجزيه و تحليل اين موارد نشان مي‌دهد كه كاج پوسيده در اين سايت، در دماي پايين حدود350 درجه سانتيگراد براي دوره‌هاي نسبتا كوتاه سوزانده شده است. ظاهرا آتشي كه در اين محل روشن شده، براي پخت و پز استفاده شده است. همه شواهد حاكي‌از اين‌است‌كه‌هومينين‌ها‌در«ValdocarrosII »آتش را كنترل مي‌كردند. اين سايت قديمي‌ترين و اولين نمونه آتش‌سوزي كنترل شده نيست، اما اولين شواهد كنترل آتش در اروپا را 50 هزار سال به عقب مي‌برد. اين يافته‌ها در «Nature Scientific Reports» منتشر شده است.