چند روزي مي‌شود كه آخرين مصوبات شوراي عالي انقلاب فرهنگي، منتشر شده‌اند. دو مورد از اين مصوبات، «سند توسعه فرهنگ مهدويت و انتظار» و «اساسنامه موسسه جهاني ولايت» بود كه از سوي ابراهيم رييسي به عنوان رييس شوراي انقلاب فرهنگي، براي اجرا ابلاغ شدند. «سند توسعه فرهنگ مهدويت و انتظار» اسفند‌ماه سال گذشته در شوراي عالي انقلاب فرهنگي تصويب شده بود. در بخش مقدمه آن آمده «توسعه فرهنگ مهدويت و انتظار با راهبري و مديريت حكومت اسلامي تحت ولايت ولي فقيه، با مشاركت آحاد مردم به‌ويژه جوانان و نهادهاي مردمي، در جهت زمينه‌سازي براي تحقق ولايت عظماي مهدوي از طريق خودسازي، جامعه‌پردازي، نظام‌سازي و ايجاد تمدن نوين اسلامي، با محوريت مركز مديريت حوزه‌هاي علميه، با رويكرد عالمانه، ملي، جهاني، تقريبي، جامع و كارآمد تحقق مي‌يابد». براي اجرايي شدن مفاد و اهداف «سند توسعه فرهنگ مهدويت و انتظار» ستادي با عنوان «ستاد توسعه فرهنگ مهدويت و انتظار» تشكيل مي‌شود كه رياست آن به «مدير مركز مديريت حوزه‌هاي علميه كشور يا قائم مقام او» محول مي‌شود. اعضاي اين ستاد نيز عبارتند از: «سه نفر از اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي به انتخاب شورا و با حكم رييس‌جمهوري، توليت مسجد جمكران، نمايندگان سازمان صدا و سيما، سازمان برنامه و بودجه كشور، سازمان اوقاف و امورخيريه، مجمع جهاني اهل بيت(ع)، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، مركز ملي فضاي مجازي، وزارت ارشاد، وزارت علوم، وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، سازمان تبليغات اسلامي، دفتر تبليغات اسلامي، معاونت امور زنان و خانواده رياست‌جمهوري، در سطح معاونت دستگاه، دو نفر از صاحبنظران مراكز پژوهشي و آموزشي مهدوي حوزوي، دو نفر از صاحبنظران دانشگاهي مهدوي و يك نماينده از تشكل‌هاي مردمي مهدوي». بر اين اساس، دبيرخانه ستاد در «جمكران» مستقر مي‌شود و دبير آن «توليت مسجد جمكران» است. همچنين ستادي به نام «ستاد هماهنگي نقشه مهندسي فرهنگي كشور» موظف شده تا بودجه «ستاد توسعه فرهنگ مهدويت و انتطار» را تامين كند. اين مصوبه سازمان برنامه و بودجه را موظف كرده كه «بودجه مورد نياز براي اجراي اين مصوبه را در سقف بودجه سنواتي دستگاه‌هاي مجري و بر اساس برنامه‌هاي اجرايي به تفكيك سال تأمين كند». به عبارت ديگر از سال آينده ستاد توسعه فرهنگ مهدويت و انتظار، داراي رديف بودجه مستقل يا ذيل «ستاد هماهنگي نقشه مهندسي فرهنگي كشور» خواهد بود.
گسترش گفتمان انقلاب اسلامي در جهت زمينه‌سازي براي ظهور
بخش «اصول» سند مذكور 9 ماده دارد كه در آن تاكيد شده كه «لازم است حركت به سمت جامعه موعود در عصر غيبت، در چارچوب نظام امامت و امت و ولايت مطلقه فقيه و رهبري ولي امر مسلمين به نيابت از امام عصر(عج) و در چارچوب فقه جواهري و روش اجتهادي باشد». در بخش ديگر اصول اين سند، بر ضرورت «گسترش گفتمان انقلاب اسلامي در جهت زمينه‌سازي براي ظهور» تاكيد شده است. در‌بندي ديگر، سند «توسعه فرهنگ مهدويت و انتظار»، «حاكم بر همه اسناد ذيل نقشه مهندسي فرهنگي كشور و پيشران در همه شؤونات زندگي فردي و اجتماعي» معرفي شده است. تاكيد بر «الگو» بودن «نظام جمهوري اسلامي» براي «جهانيشدن فرهنگ مهدويت و انتظار»، يكي ديگر از بندهاي اصول اين سند است.
3 هدف براي سند
سند مذكور 3 هدف را براي خود تعريف كرده؛ هدف غايي، هدف مياني و اهداف عملياتي؛ مهم‌ترين بخش‌هاي اين سه هدف، در بخش اهداف عملياتي آمده است: «نهادينه شدن فرهنگ مهدويت و انتظار در حكمراني و زمينه‌سازي براي تشكيل دولت كريمه مهدوي»، «مديريت و راهبري كلان فعاليت‌هاي فرهنگي مهدويت و انتظار با رويكرد ملي و جهاني در فضاي حقيقي و مجازي»، «مشاركت فعال مردم به‌ويژه جوانان و تشكل‌هاي مردمي در توسعه فرهنگ مهدويت و انتظار»، «تقويت و تعميق فعاليت‌هاي علمي و پژوهشي مهدوي و توليد علم و نظريهپردازي به‌ويژه در زمينه‌هاي كاربردي و مورد نياز جامعه در حوزه و دانشگاه و تعليم و تربيت نيروي انساني كافي و مطلوب در عرصه مهدويت»، «ترويج و گفتمانسازي سبك زندگي و فرهنگ مهدويت و انتظار در جامعه، به‌ويژه در بين نوجوانان و جوانان در مدارس و دانشگاه‌ها»، «ايجاد، تقويت و ساماندهي رسانه‌ها و توليدات رسانه‌اي و هنري مهدوي» و «پيشگيري و مقابله با انحرافات و جريانهاي انحرافي». بخش پنجم اين سند، اقداماتي براي دست‌اندركاران تعريف شده كه «تشكيل مجمع تشكل‌هاي مردمي مهدوي با محوريت مسجد مقدس جمكران و حمايت از آن»، «ساماندهي، راهبري، توسعه و حمايت از مراكز فعال علمي، هنري و رسانه‌اي مهدوي در فضاي حقيقي و مجازي متناسب با نيازهاي جامعه با تأكيد بر تمركززدايي و حمايت از مراكز و فعالان مهدوي در استان‌ها و شهرستان‌ها» و ««توليد محتواي صحيح، جذاب و متناسب براي اقشار جامعه به‌ويژه كودكان، نوجوانان و جوانان و ارايه تصويري ملموس، كامل، جامع، متوازن، زيبا، خالي از توهمات و انحرافات و خرافات از امام عصر(عج) و جامعه مهدوي» از جمله آنهاست. «ايجاد زمينه‌هاي لازم براي افزايش و هدايت كمك‌هاي مردمي و تأمين و تقويت بودجه و اعتبارات دستگاهي در نظام برنامهريزي و بودجه كشور براساس نگاشت نهادي و ملاحظات اين سند»، «ايجاد و توسعه زمينه‌ها، ابزارها، فناوري‌ها، روش‌ها، نمادپردازي و نوآوري در برگزاري مراسم و مناسك مهدوي»، «گسترش كمّي و كيفي فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري مهدوي در مدارس، دانشگاه‌ها، مهديه‌ها و مساجد به‌ويژه مسجد مقدس جمكران و مسجد سهله و كوفه و بقاع متبركه به‌ويژه در مشهد، قم، نجف، كربلا، كاظمين و سامرا» تعدادي ديگر از اقداماتي است که در چارچوب اين سند بايد انجام شوند. در همين بخش، تاكيد شده كه «توليدات محتوايي و فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري مهدوي در رسانه و فضاي مجازي» بايد «گسترش كمّي و كيفي» پيدا كنند و «شبكه‌هاي اجتماعي مهدوي» نيز «تقويت و حمايت» شوند. همچنين «تبيين و ترسيم الگوي زن و خانواده مهدوي»، «گسترش كمّي و كيفي فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري مهدوي با رويكرد خانواده‌محوري و فرزندآوري و تربيت نسل منتظر و مهدي‌ياور» از ديگر اقدامات پيش‌بيني شده در اين سند است.
فعاليت‌هاي اجرايي؛ از طراحي بازي تا برگزاري گردهمايي
فعاليت‌هاي اجرايي اين سند، در 17 بند تعريف شده است. «طراحي بازي‌ها، سرگرميها و ابزارهاي فناورانه نوپديد و ايجاد شهركهاي سبك زندگي اسلامي-ايراني بر اساس ويژگي‌هاي جامعه مهدوي» يكي از اين فعاليت‌هاي اجرايي است. چندين بند از فعاليت‌هاي اجرايي پيش‌بيني شده در سند، حمايتي است. يعني ستادي كه براي اجراي اين سند موظف است از فعاليت‌هاي ذكر شده حمايت كند. «حمايت از تشكيل مجمع تشكل‌هاي مردمي مهدوي با محوريت مسجد مقدس جمكران»، «حمايت مالي از تشكل‌هاي مردمي مهدوي با كمك حداكثري و به‌كارگيري از امكانات وقف و مردمي و توسعه فرهنگ خيرات»، «حمايت محتوايي و مالي هدفمند و برنامه‌محور از مراكز فعال علمي، هنري و رسانه‌اي در امور مهدويت و انتظار»، «حمايت و تقويت پژوهش‌هاي كاربردي در زمينه مهدويت و انتظار»، «حمايت و تقويت توليدات هنري با موضوع مهدويت و انتظار»، «حمايت محتوايي و مالي هدفمند و برنامه‌محور از توليد بازي‌هاي رايانهاي با موضوع مهدويت و انتظار» و «حمايت محتوايي و مالي هدفمند و برنامه‌محور از توليد آثار سينمايي با موضوع مهدويت و انتظار» از جمله بندهاي حمايتي اين سند است كه بخش زيادي از آن حمايت‌هاي مالي است. بندهايي نيز اختصاص دارد به فعاليت‌هاي گسترش، توسعه و ترويج برخي اقدامات در چارچوب اين سند: «گسترش كمي و كيفي مراسم و جشن‌هاي مردمي و حمايت ويژه از مسجد مقدس جمكران در برگزاري رويداد نيمه شعبان و سالروز آغاز امامت در نهم ربيع الاول»، «تقويت توليدات چند‌رسانه‌اي نظير پويانمايي، فيلم سينمايي و سريال تلويزيوني جهت ترويج فرهنگ؛ مهدويت و انتظار در خانواده‌ها، به‌ويژه كودكان و نوجوانان و تربيت نسل منتظر و مهدي‌ياور»، «گسترش فعاليت‌هاي علمي و فرهنگي مهدوي در دانشگاه‌ها با تاكيد بر استفاده از ظرفيت دروس معارف» و «توسعه و ترويج فرهنگ مهدويت و انتظار در مدارس آموزش و پرورش». «تربيت متخصصان معارف مهدويت و انتظار»، «توليد برنامه‌هاي تلويزيوني جذاب و موثر براي ترويج فرهنگ مهدويت و انتظار»، «برگزاري دوره‌هاي بلندمدت آموزش معارف مهدويت و انتظار» و «برگزاري گردهماييهاي علمي و آموزشي هنري با موضوع مهدويت و انتظار» ديگر فعاليت‌هاي اجرايي هستند كه ستاد «توسعه فرهنگ مهدويت و انتظار» به عنوان مجري اين سند موظف است آنها را اجرايي كند.
اساسنامه جديد براي «موسسه جهاني ولايت»
يكي ديگر از مصوبات كه رييسي براي اجرا ابلاغ كرد، «اساسنامه موسسه جهاني ولايت» بود. اين اساسنامه در جلسه 881 به تاريخ 12 ارديبهشت ماه 1402 تصويب شده است. اما جلسه 777 اين شورا در تاريخ 17 فروردين ماه 1395 نيز، مصوبه‌اي با همين عنوان يعني «اساسنامه موسسه جهاني ولايت» را مصوب كرده بود. اين دو اساسنامه تفاوت‌هاي بسيار ناچيزي با يكديگر دارند؛ اساسنامه مصوب سال 1395، در 25 ماده و 10 تبصره با امضاي حسن روحاني را به عنوان رييس‌جمهوري تصويب و ابلاغ شده بود اما مصوبه اخير، در 26 ماده و 8 تبصره با امضاي ابراهيم رييسي. شايد بتوان دو تغيير در اين اساسنامه را مهم‌تر از ساير تغييرات دانست؛ نخست اضافه شدن رييس سازمان اوقاف كشور به هيات امناي موسسه است كه در مصوبه 7 سال پيش نبود. دومين تغيير مهم نيز، تكليف موسسه پس از «فوت يا حجر موسس» است. در اساسنامه «موسسه جهاني ولايت»، و در ماده يكم، «اصل تاسيس» اينگونه عنوان شده است: «به‌منظور ترويج و اشاعه فرهنگ و هنر اصيل اسلامي، كمك به رفع نيازهاي پژوهشي، آموزشي، فرهنگي و رسانه‌اي در زمينه قرآن و اهل‌بيت(ع) و پاسخ‌گويي به شبهات، سوالات و دفاع از انديشه‌هاي متعالي اسلام، موسسه جهاني ولايت تأسيس مي‌گردد».
منابع مالي موسسه؛ هدايا و موقوفات و ...
«موسسه جهاني ولايت»، آنگونه كه در اساسنامه آمده، موسسه‌اي «حوزوي، غيردولتي و غيرانتفاعي و داراي شخصيت حقوقي مستقل» است و منابع مالي خود را از طريق «هدايا و كمك‌هاي بلاعوض اشخاص حقيقي و حقوقي، موقوفات، تسهيلات بانك‌ها و موسسات مالي و درآمدهاي حاصل از فعاليت‌هاي آموزشي، پژوهشي، انتشاراتي، رسانه‌اي و فرهنگي» است. موسس اين تشكيلات، آيت‌الله ناصر مكارم شيرازي از مراجع تقليد شيعيان است. در اساسنامه مصوب سال 1395، آمده بود كه «در صورت وفات، حجر، استعفا يا عزل يك يا چند نفر از اعضاي هيات امنا، شوراي موسسه و رييس، براساس پيشنهاد هيات امنا و تصويب موسس، عضو جانشين تعيين مي‌شود». اما در اساسنامه جديد، «درصورت وفات يا حجر موسس، اختيارات موسس به ولي فقيه منتقل مي‌شود و در صورت صلاحديد ايشان به موسسه مدرسه الامام علي بن ابي‌طالب(ع) يا هر مجموعه ديگري انتقال پيدا خواهد كرد».
راه‌اندازي شبكه تلويزيوني جهاني ولايت
بند 3 از ماده 5 اساسنامه قديم و بند 3 از ماده 6 اساسنامه جديد موسسه جهاني ولايت، مجوز داده تا اين موسسه، اقدام به «تأسيس و راه‌اندازي شبكه‌هاي ماهواره‌اي و رسانه‌هاي ديجيتالي در خارج از كشور» كند. بر همين اساس موسسه جهاني ولايت، شبكه‌اي ماهواره‌اي با نام «شبكه جهاني ولايت» را دارد. اين شبكه، سال 1395 «اولين مجوز رسمي به عنوان يك شبكه ماهواره‌اي غيردولتي را از شوراي عالي انقلاب فرهنگي» دريافت كرد.
ثبت در امريكا و انگليس به عنوان شبكه جهاني ولايت
اما مدير اسبق اين موسسه، سيد محمدحسيني قزويني سال 1395 در يك نشست خبري گفته بود كه «شبكه جهاني ولايت پنجم تيرماه سال 1389 تأسيس و ثبت شبكه آن نيز در كشور امريكا توسط آقاي سيد زهيرالدين نقوي انجام و از همان زمان فعاليت‌هاي آن آغاز شده است». به گفته او، سال 1393، «براي تقويت كار» اين شبكه در «لندن» نيز به نام خودش ثبت شده است؛ «آيت‌الله سيد محمدحسيني قزويني».او آن زمان گفته بود كه «تأسيس شبكه ماهواره‌اي در ايران مطابق با قانون اساسي ممنوع است؛ لذا اسم اين مجموعه را موسسه جهاني ولايت گذاشته‌ايم و ثبت آن نيز در امريكا و انگلستان به نام شبكه جهاني ولايت انجام شده است».
ماهي 130 هزار دلار هزينه اجاره ماهواره‌ها در سال 1395
قزويني در اين نشست خبري، گفته بود كه تمام برنامه‌هاي اين شبكه در «مشهد و قم» تهيه و «از طريق اينترنت براي پاريس آپلود و از آنجا به قاره‌هاي گوناگون ارسال مي‌شود».
به گفته او، آن زمان 7 ماهواره در اجاره داشتند كه ماهانه «130 هزار دلار» هزينه آن بوده است. تا سال 1395، برنامه‌هاي اين شبكه به «فارسي، عربي، فرانسه و هوسا (زبان 400 ميليون آفريقايي) » پخش مي‌شد. آن زمان قزويني گفته بود كه «نزديك به 180 نيرو براي شبكه جهاني ولايت» فعاليت مي‌كنند و «هيچ كمك دولتي» هم تاكنون دريافت نكرده‌ايم. او در عين حال از «عزت‌الله ضرغامي» و «علي عسكري» بابت «كمك‌هاي زيادي كه به اين شبكه» كرده بودند، تشكر كرده بود.
اعضاي هيات امناي موسسه جهاني ولايت
«مدير حوزه‌هاي علميه يا نماينده او»، «مدير حوزه‌هاي علميه خواهران يا نماينده او»، «رييس جامعه المصطفي العالميه يا نماينده او»، «رييس سازمان اوقاف» و «رييس سازمان صدا و سيما» اعضاي هيات امناي اين موسسه هستند. همچنين «5 تا 9 نفر از اساتيد سطوح عالي حوزه علميه قم ترجيحا آشنا به امور رسانه با انتخاب موسس» به عنوان اعضاي حقيقي وارد هيات امنا مي‌شوند.
برای اجرایی شدن مفاد و اهداف «سند توسعه فرهنگ مهدويت و انتظار» ستادی با عنوان «ستاد توسعه فرهنگ مهدویت و انتظار» تشکیل می‌شود که ریاست آن به «مدیر مرکز مدیریت حوزههای علمیه کشور یا قائم مقام او» محول می‌شود. ستادی به نام «ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی کشور» موظف شده تا بودجه «ستاد توسعه فرهنگ مهدویت و انتطار» را تامین کند.
بند 3 از ماده 5 اساسنامه قدیم و بند 3 از ماده 6 اساسنامه جدید موسسه جهانی ولایت، مجوز داده تا این موسسه، اقدام به «تأسیس و راه‌اندازی شبکه‌های ماهواره‌ای و رسانه‌های دیجیتالی در خارج از کشور» کند. بر همین اساس موسسه جهانی ولایت، شبکه‌ای ماهواره‌ای با نام «شبکه جهانی ولایت» را دارد. این شبکه، سال 1395 «اولین مجوز رسمی به عنوان یک شبکه ماهواره‌ای غیردولتی را از شورای عالی انقلاب فرهنگی» دریافت کرد.