ترجمه پيروز سيار از كتاب مقدس و امتيازات آن
عظيم محمودآبادي
ترجمه «كتاب مقدس»، تاريخي طولاني و شگفت دارد. اين كتاب حتي در مغرب‌زمين نيز براي ترجمه به زبان‌هاي اروپايي
-به ويژه آلماني- با مخاطراتي همراه بوده است و براي قرن‌ها عموم مردمان از دسترسي مستقيم و فهم بي‌واسطه آيات آن محروم بودند. نخستين‌بار مارتين لوتر بود كه دليري كرد و دست به ترجمه متن مقدس از زبان لاتيني به آلماني برد. كاري كه برايش پيامدهاي مخاطره‌انگيزي هم داشت و تا مرز از دست دادن جانش مي‌توانست برايش گران تمام شود. در ايران ما نيز ترجمه اين متن مهم، تاريخ پر فراز و فرود خود را داشته است كه در جاي ديگر بايد به آن به‌طور مستقل پرداخت.
همين قدر اشاره كنم كه مسيحيان ايران، كتاب مقدس را نخست به زبان سُرياني مي‌خواندند. دقيقا مشخص نيست كه اين كتب در چه زماني به فارسي ميانه (يا پهلوي) ترجمه شد. ظاهرا اين كار بايد در حدود سده‌هاي چهارم تا ششم ميلادي انجام گرفته باشد. ترجمه‌هاي ديگري از اين متن در سده‌هاي بعدي ارايه مي‌شود تا اينكه در قرن نهم ميلادي كتابي با عنوان «شكند گُمانيگ ويچار» به زبان پهلوي تاليف شد كه در آن آياتي از عهد عتيق و عهد جديد نقل شده است. مولف اين اثر، مرتان فرخ اورمزدداتان، كتاب خود را براي اثبات مباني زرتشت و رد ساير اديان (از قبيل مانويت، يهوديت و مسيحيت) نگاشته است. در سده‌هاي سيزدهم، چهاردهم، شانزدهم، هفدهم، هجدهم و نوزدهم ميلادي هم ترجمه‌هايي از اين اثر به فارسي منتشر شد.
در قرن بيستم (1976) ترجمه تازه‌اي از عهد جديد با عنوان «مژده براي عصر جديد» به اهتمام انتشارات انجمن كتاب مقدس منتشر شد. مترجمان اين اثر شمس اسحاق (پزشك اهل كرمانشاه) و ادوين ه. ييگر (مبلغ مسيحيت اهل امريكا) بودند كه عهد جديد را براساس برگردان انگليسي و متن يوناني اين كتاب ترجمه كردند. در سال‌هاي بعد هم ترجمه‌هاي ديگري روانه بازار‌گاه رسمي و گاه غير رسمي كتاب شد كه شايد مهم‌ترين آن «ترجمه هزاره نو» بود كه در سال 2014 منتشر شد.
اما ترجمه پيروز سيار از كتاب مقدس، از لوني ديگر است كه شايد با هيچ يك از نمونه‌هاي پيشينش قابل مقايسه نباشد. مجموعه‌اي كه علاوه بر عهد جديد (تك‌جلدي- نشر ني)، عهد عتيق را در چهار مجلد تدارك ديده بود و بالاخره آخرين جلد از اين مجموعه به سياق مجلدات اول تا سوم آن توسط انتشارات هرمس - و با همكاري نشر ني- منتشر شد.
پژوهشگران و علاقه‌مندان به مطالعات اديان مي‌دانند كه اين مجموعه از ويژگي‌هاي بسيار استثنايي و منحصر به‌فردي برخوردار است. از همه مهم‌تر اينكه نسخه‌اي كه مورد ترجمه قرار گرفته است، از آخرين و معتبرترين ويرايشي است كه در جهان مسيحيت كاتوليك موردتوجه قرار دارد و نسبت به نسخه‌هاي پيشين از اعتبار به مراتب بالاتري برخوردار است.
منبع اصلي ترجمه سيار، «كتاب مقدس اورشليم» - ويرايش آخر؛ سال 1998- بوده است كه از معتبرترين ترجمه‌هاي كتاب مقدس در جهان محسوب مي‌شود. برگردان كتاب مقدس اورشليم براساس متن‌هاي اصلي و با ياري گرفتن از ترجمه‌هاي كهن به زبان‌هاي مختلف انجام پذيرفته است. افزون بر اين، پانوشت‌هاي تفسيري آن، اطلاعاتي بي‌بديل و ارزنده‌اي را دراختيار خوانندگان قرار داده است. همچنين ارجاعات حاشيه صفحات آن، خواننده را به بخش‌هاي ديگري از كتاب مقدس حواله مي‌دهد كه مطلب سطر مورد نظر در آنها تكرار شده است.
به اينها اضافه كنيد مترجم اين اثر، در عين وفاداري به ويرايش آخر از نسخه «كتاب مقدس اورشليم»، توجه به «ترجمه جامع كتاب مقدس» را فرو نگذاشته است، چراكه اين ترجمه، در واقع روايتي بين كليسايي و ثمره كار محققان مذاهب كاتوليك، پروتستان و ارتدوكس است. درواقع مي‌توان گفت عموم فارسي‌زبانان، اكنون مجلداتي از مجموعه كتاب مقدس (عهد عتيق و عهد جديد) را در دسترس خود دارند كه از حيث نسخه‌شناسي - و همچنين ترجمه آن- كاملا بي‌سابقه و بي‌نظير است. مجموعه‌اي كه بيش از يك دهه از عمر يكي از بهترين، مجرب‌ترين، دقيق‌ترين و حساس‌ترين مترجمان را به خود اختصاص داد و درنهايت اثري را توليد كرد كه از هر حيث شايسته ستايش است.
نخستين جلد اين مجموعه، عهد جديد بود كه در اواخر دهه هشتاد در يك مجلد توسط نشر ني منتشر شد. جلد بعدي آن، نخستين مجلد از مجموعه چهار جلدي عهد عتيق بود كه توسط انتشارات «هرمس» منتشر شد. پس از آن هم اين انتشارات با همكاري نشر ني به چاپ مجلدات دوم و سوم آن همت گمارد. در واپسين روزهاي نخستين سال قرن جديد شمسي (اسفند 1401) درنهايت چهارمين و آخرين جلد از اين مجموعه بسيار گرانسنگ چون مجلدات قبل توسط انتشارات هرمس با همكاري نشر ني منتشر شد.
مجموعه‌اي كه حتي به لحاظ شكل و ظاهر هم به خوبي بيانگر ارزش اين اثر مهم است. براساس اطلاع نگارنده اين سطور، هريك از جزييات ظاهري اين اثر -اعم از كاغذ، جلد، قاب، رنگ آنها و...- با وسواسي بي‌نظير و طاقت‌فرسا توسط ناشر محترم و حتي مترجم آن انتخاب شده است. اما نهايتا كار اين مجموعه آن‌طور كه شايسته چنين اثر تحقيقي و نفيسي باشد از آب درآمد و براي نخستين‌بار فارسي‌زبانان را از امكان مواجهه‌اي مطمئن با متن كتاب مقدس برخوردار كرد.
چهارمين جلد از مجموعه مجلدات عهد عتيق با عنوان «كتاب‌هاي پيامبران» - براساس كتاب مقدس اورشليم- با ترجمه پيروز سيار به همت انتشارات «هرمس» و با همكاري نشر ني در حدود يك‌هزار و صد صفحه منتشر و در دسترس دين‌پژوهان و علاقه‌مندان به مطالعات اديان قرار گرفته است.