ماجراي تحول يا بسته شدن مهم‌ترين پايگاه نخبگان علوم انساني ايران همچنان خبرساز است
«خانه انديشمندان» زير فشار شهرداري
محمد باقرزاده
نامش «خانه انديشمندان علوم انساني است»، اما به نظر مي‌آيد در دو روز گذشته محل فعاليت ماموران سد معبر شهرداري و نيروهاي نظامي شده است؛ كار به جايي رسيده كه بسياري از انديشمندان و بزرگان علوم انساني كشور مجبور شدند خود را به ساختمان اين مركز در خيابان نجات‌اللهي برسانند و تمام تلاش خود را براي جلوگيري از آنچه «تصرف» خوانده شده يا بستن اين مهم‌ترين خانه بزرگان انديشه ايران به خرج دهند. در سمت ديگر اما شهرداري تهران مي‌گويد كه اين مركز به پايگاه گروه خاصي تبديل شده و وظيفه دارد آن را فعال‌تر كرده و زمينه حضور و فعاليت انديشمندان از گروه‌هاي فكري و سياسي مختلف را فراهم كند. كار به نقدهاي تند و تيز هم كشيده شده و در دو سمت ماجرا تلاش براي به كرسي نشاندن خواسته خود آشكارا ديده مي‌شود. درباره اين ماجرا و روش حل اين مساله اما يكي از انديشمندان امروز ايران كه خود چند باري در اين مركز سخنراني داشته و با اعضاي آن آشناست، نكاتي را ارايه مي‌كند. «محمد فاضلي» در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد كه «شايد راه‌حل اين است كه خانه انديشمندان گزارش عملكرد به شهرداري دهد و شهرداري هم ارزيابي روي اين گزارش داشته باشد. پس از آن اگر تصميم گرفتند مديريت آن را عوض كنند در حالت يك مسابقه شفاف اين مكان فرهنگي را واگذار كنند و هيات داوران متخصصي هم اين موضوع را قضاوت كند.» راه‌حلي كه به نظر نمي‌آيد چندان مورد توجه مديران كنوني شهرداري باشد يا دست‌كم آتش آنها چنان تند است كه گويا مي‌خواهند خيلي سريع خواسته خود را به كرسي بنشانند. ماجرا اما دقيقا چيست؟ واكنش انديشمندان علوم انساني به تصرف جايي كه خانه آنها خوانده مي‌شود، تاكنون چه بوده و در سمت ديگر شهرداري و معاون اجتماعي شهردار چه خواسته‌هايي را مطرح مي‌كنند؟ گزارش پيش‌رو در تلاش است كه به اين پرسش‌ها پاسخ دهد.
هجوم ماموران سد معبر به خانه انديشمندان؛
ماجرا چيست؟
اگرچه احتمالا اين پرونده تاريخچه‌اي دارد و در هفته‌ها و ماه‌هاي گذشته مورد بحث قرار گرفته اما علني شدن اين اختلاف به چهارشنبه هفته پيش برمي‌گردد؛ حوالي صبح روز ۱۴ تير بود كه برخي رسانه‌ها از حضور ماموران شهرداري تهران براي تخليه و پلمب «خانه انديشمندان علوم انساني» خبر دادند. در خبرهاي اين روز آمده بود كه در روز سه‌شنبه برخي نيروهاي شهرداري تهران با حضور پرتعداد در خانه انديشمندان علوم انساني سعي در تخليه و پلمب ساختمان اين مجموعه داشته‌اند، اما در اين روز ماجرا چندان به اخبار رسمي كشيده نشد. درنهايت و براساس روايت رسانه‌هاي رسمي «مهدي صادقي‌كجاني»، مديركل دفتر مطالعات اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران وارد ساختمان خانه انديشمندان علوم انساني در خيابان نجات‌اللهي تهران شد و گفت اعضاي خانه بايد ساختمان را ترك كرده و آن را تحويل شهرداري بدهند. اين رفتار چندان مورد علاقه مديران خانه انديشمندان قرار نگرفت و گويا آنها اعلام كردند كه «شهرداري بايد با حكم قضايي يا دستور مكتوب نشان دهد» اما صادقي در پاسخ اعلام كرده كه از عليرضا زاكاني، شهردار تهران و توكلي‌زاده، معاون فرهنگي شهردار دستور شفاهي دارد كه ساختمان را تصرف كند. تاكنون مي‌دانيم كه او درباره توكلي‌زاده درست گفته، چراكه معاون فرهنگي شهرداري در صفحه شخصي خود در توييتر، توييت‌هاي مختلفي درباره اين موضوع منتشر كرد. خلاصه سخن اين مدير ارشد شهرداري به اين صورت است كه اين خانه بايد متعلق به تمام انديشمندان باشد و مدعي است كه تاكنون اين اتفاق رخ نداده است. تلاش خبرنگار «اعتماد» براي گفت‌وگو مستقيم با سخنگوي شهرداري يا همين آقاي توكلي‌زاده اما بي‌نتيجه ماند و مديران شهرداري دست‌كم تا زمان تدوين اين گزارش حاضر نشدند به پرسش‌‌هاي «اعتماد» درباره رفتار خود پاسخ دهند. اين ماجرا اما با واكنش تند و شديد بسياري از انديشمندان ايران روبه‌رو شد و حتي كار به جايي كشيده شد كه يكي از انديشمندان ايران با كپسول اكسيژن در اين مركز حضور پيدا كرد و مخالفت خود با اين شيوه برخورد را اعلام كرد.
محمد فاضلي: من آنچه منطقي است
مي‌گويم، اما اميدي به اين مسوولان نيست
اين شيوه برخورد با مكاني كه به خانه انديشمندان ايران معروف است، حيرت و تعجب بسياري از بزرگان علوم انساني و همچنين كارشناسان و تحليلگران سياسي و حوزه شهري را به همراه داشت. در اين باره «محمد فاضلي»، جامعه‌شناس و از انديشمندان صاحبنام امروز ايران كه چند باري در اين مركز سخنراني داشته، در گفت‌وگويي كوتاه با «اعتماد» نكاتي را براي گذر از اين شرايط مطرح مي‌كند. او ضمن تاكيد بر اينكه تاكنون در اين باره با رسانه‌اي مصاحبه نداشته و برخي رسانه‌ها به اشتباه مطالبي را به نقل از او يا اينكه به اشتباه توضيحات فرد ديگري را به اسم او منتشر كردند، درباره راه‌حل موجود مي‌گويد: «راه‌حل به نظر اين است كه خانه انديشمندان گزارش عملكرد بدهد و شهرداري هم اين گزارش را ارزيابي كند. مي‌گويند مي‌خواهند مولدتر و فعال‌تر شود خب آن را به مناقصه بگذارند.» فاضلي در اين باره توضيح مي‌دهد: «بحثم اين است كه هر دو طرف گزارش عملكرد دهند و شهرداري هم ارزيابي گزارش مركز را منتشر كند و اگر تصميم گرفت كه مديريت آن را عوض كند در حالت يك مسابقه شفاف اين مكان فرهنگي را واگذار و هيات داوران متخصصي هم اين موضوع را قضاوت كند.» اما آيا به اين مديران شهرداري با توجه به برخوردها و رفتارهاي صورت‌گرفته در چند روز گذشته مي‌توان اميدوار بود كه چنين روشي را پيش بگيرند؟ فاضلي در پاسخ به اين پرسش هم مي‌گويد: «نه من هم اميدي ندارم ولي وظيفه ماست كه نكات عقلاني را بگوييم. ديگر قضاوت و تصميم با مسوولان است.»
اعضاي خانه انديشمندان از بيم تصرف شبانه خانه انديشمندان، شب را در ساختمان موسسه سپري كرده‌اند، با اين حال از صبح روز چهارشنبه، «صادقي‌كجاني» به همراه تعداد ديگري از اعضاي دفتر مطالعات اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران بار ديگر به ساختمان برگشته و در آن مستقر شده‌اند و منتقدان اين اقدام مي‌گويند: «دفتر مطالعات اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران اصلا طرف قرارداد خانه انديشمندان نيست كه بتواند اقدام به تصرف يا ادعاي تصرف بكند.»
شهرداري چه مي‌خواهد؟
اين شيوه برخورد شهرداري تهران با مكاني كه ذات آن فرهنگي است و خانه بسياري از بزرگان علوم انساني محسوب مي‌شود، براي بسياري از ناظران و تحليلگران عجيب و حيرت‌آور است و شايد به دليل همين عجيب بودن آن، بسياري منتظر توضيح مديران ارشد شهرداري هستند. تلاش خبرنگار «اعتماد» و تماس‌هاي پياپي با مديران مختلف شهرداري اگرچه بي‌نتيجه مانده، اما يكي از مديران ارشد اين نهاد در توييتر توضيحات مفصلي را منتشر كرده و به نوشته‌هاي افرادي زيادي هم واكنش تند نشان داده است. معاون فرهنگي و هنري شهرداري تهران در واكنش به حضور نيروهاي شهرداري در خانه انديشمندان براي تخليه اين خانه در توييتي نوشت: «عملكرد اين خانه منتقدان و مدافعاني دارد و پيشنهادهاي بهتري براي تحقق اهداف انقلاب اسلامي در حوزه انديشه‌اي واصل شده درنهايت پس از دو سال همكاري مقرر شد كه خدمات فعلي كه در راستاي انقلاب اسلامي باشد تداوم يافته و خدمات فراگيرتري به ديگر انديشمندان داده شود.» امين توكلي‌زاده، همچنين در توييتي ديگر با انتشار يك تصوير از درخواست مسوولان اين مركز از شهرداري براي اختصاص اين ساختمان به خانه انديشمندان نوشت: «همان‌طور كه مشاهده مي‌كنيد خانه انديشمندان با هدف تحقق فرمايشات رهبر معظم انقلاب اسلامي در حوزه علوم انساني از حمايت شهردار وقت تهران بهره‌مند شده اينكه يكي از محكومان فتنه سال ۸۸ اين‌چنين به ميدان آمده، بيانگر چيست؟» او همچنين در توييت ديگر و در واكنش به نوشته «عباس آخوندي» هم با لحني تند نوشت: «اين‌قدر راحت دروغ گفتن و براساس آن نتيجه گرفتن را از كجا آموخته‌ايد؟ هر چه مي‌گذرد مصمم‌تر مي‌شويم كه از انحصار خارج كردن خانه انديشمندان درست‌ترين كار ممكن بوده، ديكتاتور‌هاي آزاديخواه باني بحران و تنش بوده‌اند و خواهند بود.» اين واكنش توكلي‌زاده در پاسخ به اين نوشته آخوندي بود كه «بستن و تصرف #خانه_انديشمندان_علوم_انساني نتيجه خوانش ماركسيستي دهه هفتادي و طالباني جديد از اسلام است. راهكار خروج از بحران همه‌جانبه فعلي تنها بازخواني آزادانديشانه ايدئولوژي به انحراف رفته انقلاب است. همان كار كه چينيان انجام دادند.»
«ساختمان» اين موسسه متعلق به شهرداري است و براساس قراردادي با سازمان املاك و مستغلات به صورت حبس مطلق در دهه ۹۰ دراختيار اين موسسه قرار گرفته است. با ادامه حضور نيروهاي شهرداري، مديران مجموعه حتي شب را در ساختمان سپري كردند و صبح متوجه شدند، قفل درها عوض شده است. نيروهاي شهرداري هم‌‌اكنون (۱۴ تير ۱۴۰۲، ساعت ۱۵) هنوز در داخل مجموعه حضور دارند.
قانون چه مي‌گويد؟ نتيجه چه خواهد شد؟
اما نتيجه چنين برخوردها و رفتارهاي عجيب و غريب چه خواهد بود؟ به نظر مي‌آيد بررسي شرايط قانوني ممكن است بخشي از پاسخ را دربرداشته باشد هر چند كه درنهايت و در همه موارد لزوما قانون فصل‌الخطاب نخواهد بود. براساس اطلاعات رسمي، خانه انديشمندان علوم انساني، يك موسسه فرهنگي و هنري چندمنظوره مستقل است كه سال ۱۳۹۰ در وزارت ارشاد به ثبت رسيده است. قرارداد خانه انديشمندان با شهرداري تهران در مورد ملك خيابان نجات‌اللهي فسخ نشده و براي فسخ آن، در صورت عدم رضايت طرف قرارداد، حكم قضايي لازم است. علاوه بر اين و براساس اسنادي كه برخي رسانه‌ها منتشر كرده‌اند، قرارداد ساختمان خانه انديشمندان علوم انساني، به صورت «حبس مطلق كل» محدوده به انضمام پارك با سازمان املاك و مستغلات شهرداري تهران است. بر اين اساس، اين قرارداد از برج هشت سال ۱۳۹۳ به صورت حبس مطلق نامحدود منعقد شده است. گفته مي‌شود اين نوع قرارداد‌ها تنها در صورتي فسخ مي‌شود كه يا شخصي كه قرارداد حبس مطلق را منعقد كرده، فوت كند يا از تعهدات قراردادي خود عدول كند. مديران اين نهاد معتقدند در حال حاضر هيچ يك از اين دو نيز اتفاق نيفتاده است كه شهرداري بخواهد ملك را تصرف كند. علاوه بر اين و براساس همين توضيحات كارشناسان و حقوقدانان مي‌گويند با تغيير مديريت در شهرداري‌ها، قرارداد‌هاي پيشين فسخ نمي‌شود و حتي اگر شهرداري ملكش را طلب كند هم در صورتي كه طرف قرارداد مايل به تخليه نباشد بايد با حكم قضايي ورود كند و بدون طي مراحل قانوني و مدني امكان ورود ندارد. در سمت ديگر اما شهرداري اين توضيحات را نمي‌پذيرد و معتقد است كه اصل قوانين رعايت نشده و مي‌گويد از يك‌طرف اين مركز در خدمت تمام انديشمندان نيست و از طرف ديگر هم بخش‌هاي مهمي از اين ساختمان در حال حاضر بلااستفاده است يا شيوه نگهداري ساختمان مناسب نيست. با اين شرايط حالا بايد منتظر ماند و ديد كه اين جنجال به كجا منتهي خواهد شد و آيا در نهايت انديشمندان ايران خانه خود را خواهند داشت يا اينكه شهرداري با كمك نيروهاي سد معبر خود، ساختمان را به آنچه مطلوب مي‌داند، تبديل خواهد كرد؟ هر چه هست تا اين لحظه جواب قطعي براي اين پرسش‌ها وجود ندارد.
محمد فاضلي:
راه‌حل به نظر اين است كه خانه انديشمندان گزارش عملكرد بدهد و شهرداري هم اين گزارش را ارزيابي كند. مي‌گويند مي‌خواهند مولدتر و فعال‌تر شود خب آن را به مناقصه بگذارند.
بحثم اين است كه هر دو طرف گزارش عملكرد دهند و شهرداري هم ارزيابي گزارش مركز را منتشر كند و اگر تصميم گرفت كه مديريت آن را عوض كند در حالت يك مسابقه شفاف اين مكان فرهنگي را واگذار و هيات داوران متخصصي هم اين موضوع را قضاوت كنند.
معاون شهردارتهران:
خانه انديشمندان با هدف تحقق فرمايشات رهبر معظم انقلاب اسلامي در حوزه علوم انساني از حمايت شهردار وقت تهران بهره‌مند شده، اينكه يكي از محكومان فتنه سال ۸۸ اين‌چنين به ميدان آمده، بيانگر چيست؟