حجت‌الاسلام هادي سروش پژوهشگر ديني و استاد حوزه علميه در نوشتار زير نگاهي به قيام عاشورا و جايگاه آن در عرفان و معرفت ديني داشته‌اند.
سروش در اين يادداشت كوتاه كه در وب‌سايت «شفقنا» منتشر شده تاكيد كرده است: كسي كه منتظر دريافت بركات معرفتي از امام حسين(ع) است بايد بداند مسير حركت معنوي امام حسين(ع) بر جاده و مرز شريعت است. متن كامل اين يادداشت را در ادامه مي‌خوانيد.
جريان «حضرت سيدالشهداء» آن‌چنان ظرفيتي دارد كه انديشمندان ديني و غير ديني، پي جويان عرصه سياسي و غيرسياسي و ديگر نگرش‌هاي فكري و رفتاري از حادثه كربلا به دنبال بهره‌گيري هستند.
در اين بين عارفان هم بي‌توجه نبوده‌اند و به دنبال كسب «متاع معرفتي» خويش از اين رخداد بزرگ هستند تا هم خود از اين «جام معرفت» بنوشند و هم به طالبان معرفت بنوشانند.
در اين بحث‌ها غرض آن است كه الگوي ظاهري و باطني در سلوك معرفتي حضرت سيدالشهداء تعريف شود.
سه مرحله در سلوك عرفاني
عارفان براين باورند براي رسيدن به نهايت كمال انساني بايد طي منازل معنوي، يعني؛ در اخلاق و معرفت براساس سه مرحله طي مسير به سوي خدا نمود، و آن سه عبارت از؛ «شريعت و طريقت و حقيقت».
«شريعت»؛ تامين‌كننده رفتار ظاهري است كه بايد منطبق بر احكام دين - حرام و حلال - خدا باشد.
و «طريقت»؛ تامين‌كننده الگوي رفتار باطني است كه بايد بر محور اخلاق عاليه الهيه باشد.
و «حقيقت»؛ حالات عرفاني بسيار ارزشمندي است كه نصيب عارفان مي‌شود و از آن بهره‌ها مي‌برند و آن حالات معنوي ثمره ارتباطات آن‌سوئي آنان به حساب مي‌آيد.
امام حسين(ع) و توجه به احكام شريعت
در سلوك معرفتي امام حسين(ع) توجه به شريعت محمديه(ص) و طريقيت علويه بسيار جدي است. خود آن بزرگوار فرمود: «سيره و روش من همان سيره و روش جدم رسول‌الله و پدرم اميرمومنان(ع) است؛ اسير بسيره جدي و ابي».
ملاك؛ شريعت خاتم‌الانبياء(ص) است و نحوه سلوك اخلاقي و معنوي؛ راه و روش امام علي(ع) است.
شريعت محمديه: حلال و حرام خدا
در قرآن به توجه و عدم عبور از مرزهاي شريعت به صورت جدي گوشزد شده و عبور از آن را «ظلم» معرفي نموده؛
ومنْ يتعد حُدُود‌الله فقدْ ظلم نفْسهُ (طلاق /۱) از هيچ عارف مسلكي يا مدعي عرفان، انحراف از احكام شريعت پذيرفته نيست.
اهميت و تاثير شريعت در معرفت
بدون آگاهي و رفتار منطبق بر احكام شريعت كه حلال و حرام خداست، هر ادعاي عرفاني و معرفتي صددرصد باطل است.
امام صادق(ع) در اين راستا سخن آخر و آخر سخن را تبيين نموده و فرمودند: «نشانه دروغ بودنِ ادعاهاي عرفاني اين است كه وقتي با احكام حلال و حرام مواجه شوند نا آگاهند و گويا حلال و حرامي به گوش‌شان نرسيده؛ - إن آيه الكذاب بأن يخبرك خبر السماء والارض والمشرق والمغرب فإذا سألته عن حرام‌الله وحلاله لم يكن عنده شيء». (كافي/۵۰۷)
در اهميت جايگاه شريعت، يعني؛ احكام حلال و حرام خدا امام صادق(ع) ذره‌اي تخطي از آن را به بيرون رفتن از مسير تعريف نموده و فرمودند: «خدا حلال و حرامي نيافريده جز آنكه براي آن مرزي مانند مرز خانه هست آن چه از جاده است جزو جاده محسوب شود و آن چه از خانه است به خانه تعلق دارد... - ما خلق‌الله حلالًا و لا حراماً إِلّا و لهُ حدٌّ كحدّ الدّارِ فما كان مِن الطّرِيقِ فهُو مِن‌الطّرِيقِ و ما كان مِن الدّارِ فهُو مِن الدّارِ.» (كافي/۳۸)
امام حسين(ع) و مرزهاي شريعت
كسي كه منتظر دريافت بركات معرفتي از امام حسين(ع) است بايد بداند مسير حركت معنوي امام حسين(ع) بر جاده و مرز شريعت است.
در نامه امام‌حسين(ع) به مردم بصره چنين آمده؛ «من شما را به سوی كتاب خدا و سنت پيامبرش فرامیخوانم. آگاه باشيد كه سنت‌ها نابود شده و بدعت‌ها آشكار شده و شما ای مردم اگر با من همراه شويد و ندايم را پاسخ مثبت گوييد، من به راه روشن ديانت رهنمونتان خواهم كرد؛ - انا ادعوكم الی كتاب‌الله و سنه نبيه (ص) فان السنه قد اميتت و ان البدعه قد احييت و ان تسمعوا قولی و تطعيوا امری اهدكم سبيل الرشاد.»