آفريقا؛ گام به گام در مسير فاجعه

هفته گذشته بود كه گروهي از افسران نظامي در نيجر، ضمن اعلام كودتا، محمد بازوم رييس‌جمهوري اين كشور را بركنار كرده و عملا قدرت را به دست گرفتند. در همين راستا در حالي كه اتحاديه كشورهاي غرب آفريقا (اكوواس) و فرانسه به كودتاچيان ضرب‌الاجل دادند كه در صورت عدم بازگشت رييس‌جمهوري بركنار شده به اقدام نظامي متوسل خواهند شد، رهبران كودتا علاوه بر بي‌اعتنايي به اين ضرب‌الاجل، روز دوشنبه نخست‌وزير جديدي براي نيجر هم انتخاب كردند. براي درك اهميت اتفاقاتي كه در نيجر و به خصوص غرب آفريقا در حال رقم خوردن است، بايد نگاهي اجمالي به گذشته و وضعيت ژئوپليتيك اين منطقه داشته باشيم. كشور نيجر سال 1960 از فرانسه استقلال پيدا كرده و به‌رغم رقم خوردن 5 كودتا در اين كشور از آن زمان تاكنون، همواره به عنوان حياط خلوت فرانسه و متحد نزديك امريكا شناخته مي‌شد؛ به ‌طوري كه نظاميان امريكا و فرانسه در اين كشور مستقر بودند. به همين دليل پس از وقوع كودتا و نزديكي رهبران آن به روسيه، منافع حياتي فرانسه و منافع استراتژيك امريكا در معرض تهديد قرار گرفته و زمينه براي رويارويي همه‌جانبه ميان روسيه و غرب در اين منطقه فراهم شده است. از سوي ديگر همزمان با نيجر، كشورهايي نظير مالي، بوركينافاسو و گينه نيز از سال 2020 به اين سو، 7 بار دستخوش كودتا شده و عملا كمربند كودتا را در اين منطقه تشكيل داده‌اند؛ به ‌طوري كه در طول كمتر از 3 سال شاهد 2 كودتا در مالي و بوركينافاسو و يك كودتا در گينه بوده‌ايم؛ همچنين در نيجر نيز در سال 2021 يك كودتاي نافرجام صورت گرفته و حالا بعد از گذشت 2 سال، كودتاي تازه‌ای منجر به بركناري رييس‌جمهوري اين كشور شده است. در چنين شرايطي نكته حايز اهميت اين است كه نيجر نيز مانند مالي و بوركينافاسو حالا از مدار غرب و نزديكي به فرانسه فاصله گرفته و به مسكو نزديك شده است؛ به ‌طوري كه علاوه بر خروج نظاميان فرانسوي و امريكا از اين مناطق، بوركينافاسو و مالي به صراحت اعلام كرده‌اند كه هر گونه اقدام نظامي در نيجر به منزله اعلان جنگ به اين دو كشور نيز خواهد بود. در اين رابطه فارغ از تحولاتي كه به صورت جنگ نيابتي در اين سه كشور در حال رقم خوردن است، موضوع اصلي، صداي پاي بحراني است كه از لحاظ ژئوپليتيكي مانند يك بمب ساعتي قادر است انبار باروت در منطقه را منفجر كرده و به دومينويي از خشونت، درگيري و جنگ منتهي شود. در اينجا نگاه به نقشه منطقه به خوبي مي‌تواند عمق بحران و سايه جنگ را توضيح بدهد. نيجر از سمت غرب و جنوب غربي با مالي و بوركينافاسو همسايه است كه تحولات بحراني در اين كشورها توضيح داده شد. از سوي ديگر همسايه جنوبي نيجر، كشور نيجريه است؛ جايي كه دولت آن علاوه بر درگيري با گروه افراطي بوكوحرام، عملا در يك جنگ داخلي با گروه‌هاي تجزيه‌طلب در مناطق نفتخيز به سر مي‌برد. از سوي ديگر نيجر از شمال نيز با ليبي همسايه است؛ كشوري كه پس از سرنگوني قذافي بيش از 10 سال است كه در جنگ داخلي تمام عيار به سر برده و به محلي براي تقابل نيابتي و ژئوپليتيكي ميان بازيگران مختلف تبديل شده است. از اين رو پيوند خوردن بحران و جنگ داخلي سودان با تحولاتي كه در نيجر، مالي و بوركينافاسو رقم خورده، شبح جنگي تمام عيار را در غرب و مركز آفريقا نمايان كرده كه هر لحظه ممكن است به يك فاجعه يا حتي جنگ جهاني كوچك در اين منطقه تبديل شود.