«بريكس» چيست و چرا ايران به دنبال عضويت در اين سازمان است؟
ايران با عضويت در بريكس اين فرصت را خواهد داشت تا به سبب موقعيت ممتاز جغرافيايي‌اش به چهارراه تجاري بريكس تبديل شود. آفريقاي جنوبي بيشترين تمايل را براي عضويت هر چه سريع‌تر ايران در بريكس نشان داده است. به تازگي عضويت ايران در بريكس با جديت در ميان اعضاي اين سازمان مطرح شده و مراحل مربوطه نيز در حال طي شدن است. هر چند كه واكنش كشورهاي مختلف از اعضاي اصلي گرفته تا قدرت‌هاي غربي نسبت به اين اتفاق متفاوت بوده است. اما بايد در نظر داشت كه جايگاه جغرافيايي كشورمان با بسياري از كشورهاي عضو بريكس متفاوت است به نحوي كه كارشناسان امر حضور رسمي ايران در اين سازمان را نقطه عطف بزرگي در روابط تجاري كشورهاي بريكس قلمداد مي‌كنند، چراكه ايران به‌زعم بسياري مي‌تواند به چهارراه تجاري بريكس تبديل شود. بريكس در سال 2009 به رهبري اقتصادهاي نوظهور تشكيل شد كه پنج كشور ذيل هسته اصلي اين سازمان بزرگ بين‌المللي را تشكيل مي‌دهند: برزيل (B)، روسيه (R)، هند (I)، چين (C) و آفريقاي جنوبي (S)
عضويت ايران
ژوئن 2023، جمهوري خلق چين براي نخستين‌بار از رييس‌جمهور كشورمان از ايران براي عضويت در بريكس دعوت به عمل آورد. پيش از آن هم وزير خارجه هند نسبت به عضويت ايران در اين سازمان ابراز تمايل كرده بود. ايران از طرفي به عنوان منبع تامين‌كننده انرژي و نيروي انساني توانمند و از طرف ديگر فراهم‌كننده ترانزيت ميان كشورهاي اصلي عضو بريكس مي‌تواند نقش موثري در اين ميان ايفا كند.
جايگاه ترانزيتي ايران در بريكس
نظر به محدوديت ترانزيتي روسيه براي دسترسي به گلوگاه‌هاي ترانزيتي بين‌المللي (به دليل جايگاه نامطلوب جغرافيايي) و همچنين پيش آمد جنگ اوكراين و آينده نامعلوم تجارت روسيه با غرب، اين كشور به مراتب نياز بيشتري براي دسترسي آسان به كريدورهاي ترانزيتي مطلوب و ارزان دارد تا علاوه بر رفع نيازهاي داخلي خود بتواند با كشورهاي مشترك‌المنافع به آساني تجارت كند. از اين رو ايران مناسب‌ترين مسير روسيه به محدوده آب‌هاي آزاد قلمداد شده كه اين كشور را به ديگر اعضاي بريكس و عملا آب‌هاي بين‌المللي متصل مي‌كند.
نقش‌آفريني ايران به عنوان چهارراه تجاري بريكس
كشور ما از طرفي دسترسي دريايي به هند و آفريقا داشته و از طرف ديگر از طريق مسيرهاي چندگانه (تركمنستان، قزاقستان، قفقاز به روسيه و همچنين مسير درياي خزر) به فدراتيو روسيه متصل است. از طرفي ديگر انتظار مي‌رود كه تكاپوي آفريقايي‌ها براي پيدا كردن مسير جايگزين كانال سوئز، آنها را به كريدور جنوب شمال ايران سوق دهد.
به گونه‌اي كه ايران بتواند به عنوان رابط بين كشورهاي شرق، مركز و جنوب آفريقا با روسيه و شمال اروپا نقش‌آفريني كند. هر چند كه در سال‌هاي گذشته رقابت گسترده‌اي بين كشورهاي منطقه براي تبديل شدن به محور ترانزيتي و تاثيرگذاري در حمل و نقل بين‌المللي شكل گرفته است. پاكستان با ساخت قطار از بندر گوادر تا شمال اين كشور (با سرمايه‌گذاري چين)، عراق با توسعه بندر فاو و ارتباط آن با تركيه از طريق سامانه ريلي پرسرعت (سرمايه‌گذاري توسط كره‌جنوبي در فاو و طراحي قطار برقي توسط ايتاليا) ازجمله پروژه‌هايي هستند كه كشورهاي همسايه ايران براي ايجاد كريدور ترانزيتي در منطقه به اجرا در مي‌آورند، اما اين قبيل طرح‌ها دليلي بر ضعيف شدن موقعيت ويژه جغرافيايي كشورمان نيست. ايران به عنوان يك قدرت منطقه‌اي و تاثيرگذار با برخورداري از نيروي انساني مستعد نه تنها توان تبديل شدن به مقصد اول بارهاي ترانزيتي را داراست، بلكه ظرفيت عظيم بازار داخلي كشورمان خود مشوق بسياري از كشورها براي استفاده از اين بازار جذاب 90 ميليوني است.
روس‌ها تا چه اندازه به حضور ايران در بريكس چشم دوخته‌اند؟
نبايد فراموش كرد كه بعد از برافروخته شدن آتش جنگ در اوكراين عملا مسير مطمئن و امن تجاري روس‌ها بسته شده و حتي پس از پايان جنگ نيز تا سال‌ها مهر و نشان و اثرات جنگ از پيشاني آنها پاك نخواهد شد. در حال حاضر يكي از مطمئن‌ترين مسيرهاي ترانزيتي براي دسترسي روسيه به آب‌هاي گرم خاك ايران است. هفته گذشته سرگئي ريابكوف معاون وزير خارجه روسيه كه براي شركت در كنفرانس دو روزه «ايران و بريكس» به تهران سفر كرده بود در ارتباط با عضويت دايم ايران در اين سازمان گفت: زمان آن خواهد رسيد كه ايران عضو دايم بريكس شود، اما تحقق اين مساله زمان‌بر خواهد بود.
آفريقاي جنوبي و پل ارتباطي ايران براي عضويت سريع در بريكس
در ميان تمامي اعضاي بريكس، آفريقاي جنوبي به عنوان اقتصاد برتر قاره سياه بيشترين تمايل را براي عضويت ايران در بريكس از خود نشان داده است. اين موضوع را مي‌توان در سفر اخير وزير خارجه كشورمان به پريتوريا ديد، جايي كه دو كشور سعي در توسعه روابط تجاري و سياسي با يكديگر دارند. در اين رابطه بازار نوشت: آفريقاي جنوبي مي‌تواند سنگ بناي استراتژي «جنوبي» ايران باشد كه هدف آن تقويت روابط با كشورهاي آفريقايي و امريكاي جنوبي است. ايران همواره در طول تاريخ مناسبات گرم و دوستانه‌اي با آفريقاي جنوبي به عنوان يكي از كشورهاي عضو بريكس داشته است. دوستي‌هاي قديمي و عدم منفعت‌طلبي بر سر نفت، انرژي هسته‌اي دو كشور و پروژه‌هاي بزرگ تجاري بخشي از زواياي همكاري ميان دو طرف بوده است. روابط حسنه دو كشور مي‌تواند مسير تهران براي عضويت در بريكس را هموارتر كند و اين موضوعي است كه قويا مدنظر دولتمردان ايراني است. اميرعبداللهيان در نشست خبري مشترك با نالدي پاندور، همتاي آفريقاي جنوبي خود گفته است: ما اميدواريم با حمايتي قوي كه از آفريقاي جنوبي انتظار داريم، از فرصت عضويت سريع (در بريكس) بهره‌مند شويم. نگاه ما در عضويت در بريكس، تقويت چندجانبه‌گرايي است. ما از عضويت كشورهاي مختلف با هدف نيرومندسازي هرچه بيشتر بريكس استقبال مي‌كنيم.