پشت پرده واگنر

محمدرضا ستاري

ماجراي شورش گروه واگنر و عقب‌نشيني آن پس از گذشت نزديك به دو ماه همچنان مورد توجه رسانه‌ها و تحليلگران قرار دارد. شورشي كه هر چند ناگهاني بود و زود نيز فروكش كرد، اما همچنان با ابهاماتي در خصوص اقدامات و آينده اين گروه مواجه است. از يكسو در حالي كه رد پاي گروه واگنر در خاورميانه، شمال و غرب آفريقا و نيز جنگ اوكراين قابل مشاهده است، برخي از ناظران تاكيد دارند به واسطه ابعاد و پيامدهاي وسيعي كه اين شورش در روسيه به همراه داشته، سياست كرملين تضعيف و در عين حال استحاله نهايي آن در ارتش روسيه است. از سوي ديگر شواهد نشان مي‌دهد كه به‌رغم اعلام‌ها مبني بر اينكه يوگني پريگوژين رهبر گروه واگنر قرار بوده جايگاه خود را از دست دهد و حتي برخي معتقد بودند كه پوتين هرگز وي را نخواهد بخشيد، امروز او نه تنها پريگوژين آزاد است، بلكه براي تقويت نفوذ روسيه در غرب آفريقا و به ويژه نيجر اعلام آمادگي مي‌كند.

تاكتيك  واگنر
بررسي‌ها نشان مي‌دهد استراتژي و تاكتيك گروه واگنر به‌طور همزمان از سه مولفه نظامي، اقتصادي و سياسي بهره مي‌گيرد.
به همين دليل وقتي برخي از كشورها خواستار حمايت امنيتي از مسكو شده‌اند، گروه واگنر براي آنها جذابيت خاصي پيدا كرده است. نمونه اين قضيه را در آفريقاي مركزي مي‌توانيم مشاهده كنيم؛ جايي كه اكنون مناسبات امنيتي اين كشور نه تنها در اختيار واگنر است، بلكه نفوذ آنها روي رييس‌جمهوري آفريقاي مركزي به گونه‌اي گسترش پيدا كرده كه برخي از ناظران غربي مدعي هستند، او عملا اسير دست گروه واگنر است.
در واقع اگر ظاهر قضيه براي واگنر، نشان‌دهنده يك گروه شبه‌نظامي است، اما گردانندگان آن همزمان با اينكه در سياست مناطق نفوذ خود فعال هستند، شبكه‌هاي اقتصادي جداگانه‌اي به منظور كسب درآمد را نيز گسترش داده‌اند. مانند شركت‌هايي كه در غرب آسيا و شمال آفريقا زير نظر اين گروه مشغول بهره‌برداري از منابع طبيعي مانند نفت و گاز و تجارت طلا و جواهرات هستند.
اين مساله دقيقا در كشورهايي نظير مالي، ماداگاسكار، بوركينافاسو، آفريقاي مركزي و حالا نيجر قابل مشاهده است. همچنين واگنر در حالي در ليبي داراي نفوذ سياسي و نظامي زيادي است كه اطلاعات و نحوه فعاليت‌هاي آن در خاورميانه و غرب آسيا، مانند آفريقا چندان عيان نبوده و جلوي چشم قرار ندارد.
طبق گزارشي كه در اين رابطه سايت ژئوپليتيك منتشر كرده، به‌رغم نامشخص بودن نحوه حضور و فعاليت واگنر در خاورميانه، شواهد نشان مي‌دهد كه سوريه بزرگ‌ترين پايگاه اين گروه در منطقه است. از همين رو، نحوه كنش واگنر نشان مي‌دهد كه اين گروه دقيقا در راستاي سياست خارجي روسيه عمل مي‌كند؛ مانند حمايت از خليفه حفتر در ليبي يا روابط نزديكي كه با امارات و مصر در راستاي استراتژي خارجي كرملين برقرار كرده است.
حضور واگنر در غرب آسيا و شمال آفريقا
علاوه بر اين يكي ديگر از كاركردهاي گروه واگنر، حمايت آنها از نخبگان نوظهور يا حاكمان در آفريقا و غرب آسياست. به عنوان مثال موقعيت ژئواستراتژيك ليبي و ذخاير نفت و گاز اين كشور فرصت طلايي براي روسيه جهت افزايش نفوذ خود در شمال آفريقا محسوب مي‌شود. در واقع ليبي علاوه بر منابع طبيعي جذاب خود، از لحاظ ژئوپليتيكي نيز موقعيتي را فراهم مي‌آورد تا مسكو را در رويارويي با غرب و ناتو ياري كند. در همين راستا بود كه حضور گروه واگنر در سال 2019 در ليبي تقويت شد؛ به‌طوري‌كه اين گروه با حمايت خود از خليفه حفتر، وي را براي در اختيار گرفتن برخي از ميادين مهم نفتي ليبي ياري كرد. از ديگر مشخصات گروه واگنر اين است كه آنها قادرند فارغ از قوانين بين‌المللي كنش داشته و كرملين نيز به سادگي مي‌تواند مسووليت برخي از اقدامات آنها را به عنوان يك گروه شبه‌نظامي خصوصي انكار كند.
از اين رو با توجه به تحريم‌هاي گسترده غرب عليه روسيه، گروه واگنر اكنون علاوه بر يك بازوي نظامي، براي مسكو تبديل به يك بازيگر سياسي و اقتصادي نيز شده است. از اين رو اگر پوتين قرار باشد كه واگنر را تضعيف كرده يا منحل كند به‌طور قطع در برخي از مناطق حياتي نفوذ خود مانند ليبي به صورت جدي آسيب‌پذير خواهد شد. 

سوال  مهم  و كليدي
همچنين شواهد نشان مي‌دهد كه گروه واگنر به خصوص يوگني پريگوژين رابطه‌اي بسيار نزديك با مقامات اماراتي دارد؛ به‌طوري‌كه حتي گفته مي‌شود، مسكو براي تثبيت و گسترش نفوذ خود در شمال آفريقا به اين كشور نياز دارد. به همين دليل سوال مهم اين است كه با توجه به شورش گروه واگنر و گمانه‌زني‌هايي كه در خصوص تنبيه آن از سوي كرملين وجود دارد، آيا ولادمير پوتين حاضر است بازوي عملياتي خارجي خود را از دور خارج كند؟
در اين رابطه برخي از تحليلگران معتقدند با توجه به كاركرد و نقشي كه گروه واگنر در سياست خارجي روسيه در غرب آسيا، آفريقا و اوكراين دارد بعيد به نظر مي‌رسد كه كرملين مايل باشد يكي از مهم‌ترين بازوهاي عملياتي خود را از دور خارج كند. چرا كه اين تحليلگران معتقدند اگر ارتش روسيه را بدنه و پوتين را مغز در نظر بگيريم، دو بازوي مهم نظامي روسيه گروه واگنر و چچن‌هاي تحت رهبري رمضان قديروف هستند.
از اين رو به احتمال فراوان اگر قرار باشد واگنري‌ها از سوي كرملين به واسطه شورش مهم و تاثيرگذارشان تنبيه شوند، اين يوگني پريگوژين رهبر اين گروه خواهد بود كه هزينه‌هاي چنين اقدامي را مي‌پردازد. هر چند كه شواهد نشان مي‌دهد با گذشت دو ماه از اين واقعه و به‌رغم پيش بيني‌هاي صورت‌گرفته، فعلا پريگوژين در فاصله ميان روسيه و بلاروس در حال تردد بوده و حتي با اعتماد به نفس بالا براي حضور نيروهايش در نيجر پيام صادر مي‌كند.