فاجعه انساني گسترده در ليبي
محمود فاضلي
در پي وقوع توفان شديد «دانيل» ابعاد ويراني در شهر «درنه» در ليبي بيش از پيش آشكار شد. توفان دانيل پيش از ليبي در چند كشور ديگر هم خرابي به بار آورده بود. اين توفان باعث سيل‌هاي بي‌سابقه در يونان شد و شماري كشته در تركيه و بلغارستان به جا گذاشت. توفان دانيل يك پديده استثنايي به نظر مي‌رسد و يكي از ويرانگرترين و مرگبارترين توفان‌هايي بود كه در تاريخ معاصر ديده شده است.
اين توفان ظرف فقط چند ساعت منجر به ۴۰۰ ميليمتر بارندگي در برخي نقاط در پشت دو سد در اطراف شهر يادشده شد كه به‌دنبال آن سد اولي و بزرگ‌تر كه به‌دليل هرج و مرج سياسي در ليبي به درستي نگهداري نشده بود شكسته شد و آب را سونامي‌وار راهي اين شهر ساحلي كرد و سد دوم را هم شكست. برآوردها نشان مي‌دهد ۳۰ درصد از درنه ناپديد شده و با فروريختن بيشتر جاده‌ها، مقامات محلي خواستار ايجاد يك كريدور دريايي براي امدادرساني و تخليه شدند.
به‌دنبال اين سيل ويرانگر در اين كشور به‌مدت يكسال كامل حالت فوق‌العاده برقرار خواهد بود. سازمان ملل تاكيد دارد اگر نسبت به وقوع اين سيل هشدار داده مي‌شد و تخليه ساكنان مناطق آسيب‌ديده به موقع صورت مي‌گرفت، شمار تلفات انساني كاهش مي‌يافت. حجم فاجعه در ليبي همچنان نامشخص است. به علت از بين رفتن جاده‌هاي مواصلاتي، ارسال كمك‌ها به مناطق فاجعه‌زده دشوار است. آمار تلفات، مفقودان و اجساد رها شده و گورهاي دسته‌جمعي در پي سيل ويرانگر اخير در ليبي، خبر از يك فاجعه انساني گسترده در اين كشور مي‌دهد. ليبي با يك بحران زيست‌محيطي، بهداشتي و تعدد گورهاي دسته‌جمعي و نيازهاي فوري در بخش بازسازي مواجه است.
در حالي كه منابع مختلف در ليبي، آمارهاي متفاوتي در مورد تعداد افراد مفقودشده، ارايه مي‌دهند، هشدارها و نگراني‌ها از احتمال انفجار مواد منفجره قديمي و نيز گسترش بحران بهداشتي در اثر گورهاي دسته‌جمعي كه به‌ويژه در كنار سواحل اين كشور براي دفن جانباختگان سيل اخير ايجاد كرده است، وجود دارد. سخنگوي دفتر منطقه‌اي كميته بين‌المللي صليب سرخ اعلام كرده كه دست‌كم ۱۰ هزار نفر از شهروندان ليبي در جريان سيل اخير، در شمار مفقودين قرار گرفته‌اند. سازمان بين‌المللي مهاجرت نيز از آوارگي بيش از ۳۸ هزار نفر در شرق ليبي از جمله ۳۰ هزار نفر در شهر درنه در پي فاجعه اخير خبر داد. سازمان بهداشت جهاني از آواره شدن قريب به ۳۵ هزار نفر بر اثر شكسته شدن سد «درنه» خبر مي‌دهد و اينكه شكستن سد تبعات توفان را پيچيده‌تر كرد و به كشته شدن هزاران نفر و ناپديد شدن بيش از ۹ هزار نفر ديگر منجر شد.
دشوارهاي به وجود آمده در زمينه دسترسي و جابه‌جايي، ارتباطات، عمليات امدادي و هرج و مرج حاكم بر ليبي كه حتي قبل از فاجعه نيز وجود داشت را مي‌توان از علل اعلام آمارهاي متناقض در خصوص تعداد قربانيان ذكر كرد. نگراني از انفجار بقاياي بمب‌ها و مواد منفجره قديمي در اراضي ليبي يكي ديگر از نگراني‌هاي كنوني در ليبي است به‌ويژه آنكه امدادگران و داوطلبان امداد متوجه خطرات اين امر نيستند.
منطقه سيل‌زده از سال‌ها پيش، درگير چالش وجود مهمات قديمي باقي‌مانده در زمين است و اين امر كار امدادرساني را دشوارتر كرده است. آوارهاي عظيم محله‌ها را زمين‌گير و جاده‌ها را قطع و كار تيم‌هاي امدادي را با مشكل مواجه كرده است. زيرساخت‌هاي حياتي، آرامستان‌ها و اماكن باستاني در اثر سيلاب از بين رفته‌اند.
صندوق كودكان سازمان ملل متحد (يونيسف) اعلام كرد، توفان اخير در ليبي زندگي ۳۰۰ هزار كودك در اين كشور را تحت‌تاثيرات منفي خود قرار داده است. كودكان در ليبي پس از يك دهه درگيري داخلي، با فاجعه جديدي روبرو هستند و اولويت‌هاي اين كشور تامين لوازم بهداشتي، آب و فاضلاب، حمايت‌هاي رواني و اجتماعي و جست‌وجوي خانواده‌هاي كودكان مفقودشده به‌منظور جلوگيري از وقوع يك فاجعه انساني ديگر است. سازمان ملل تخمين زده كه دست‌كم ۹۰۰ هزار نفر در مناطق سيل‌زده نيازمند كمك هستند.
شواهد نشان مي‌دهد اين كشور امكانات انساني و مالي براي مقابله با پيامدهاي چنين سيل عظيمي را ندارد و دودستگي در نهادهاي دولتي مانع تلاش‌ها براي نجات سيل‌زدگان مي‌شود. فاجعه سيل بسيار بزرگ‌تر از امكانات انساني و مادي اين كشور است. اين كشور به امكانات بين‌المللي، نهادهاي متحدي براي نظارت بر بحران و همكاري با تلاش‌هاي بين‌المللي در تمام مراحل آن نياز دارد. دودستگي در نهادها مانع تلاش‌ها براي نجات سيل‌زدگان مي‌شود.