مناقشه قرهباغ پنجمين مرحله از تغييرات ژئوپليتيكي است
گروه سياسي
اقدامات نظامي جمهوري آذربايجان در منطقه قرهباغ به كجا ميرسد؟ اين پرسشي است كه طي ماههاي اخير بسياري از تحليلگران به دنبال پاسخگويي به آن هستند. اما در شرايطي كه آژيرهاي خطر يكبار ديگر از ظهر ديروز در قرهباغ به صدا در آمدند، هنوز مشخص نيست سرانجام تحولات منطقه چه سمت و سويي خواهد داشت؟
ظهر ديروز رسانههاي ارمنستان از قطع شدن تمامي ارتباطات با مناطقي در قرهباغ كه درگيريها و جنگ در آنها گزارش شده، خبر دادند. در ادامه تصاويري از ستون ادوات نظامي ارتش آذربايجان كه در حال حركت به سمت شهر شوشا بودند تا از آن محور به حمله زميني انجام دهند، منتشر شد.
منابع خبري در باكو از انهدام تجهيزات نيرويهاي ارمني در مسير خانكندي خبر دادند و وزارت دفاع آذربايجان از طريق تلفن همراه به شهروندان ارمني ساكن قرهباغ پيامي ارسال كرد مبني بر اينكه از تاسيسات نظامي دور باشند و به واحدهاي نظامي ارمني كمكي نداشته باشند.
وزارت خارجه جمهوري آذربايجان نيز در اين خصوص اعلام كرد كه تنها راه صلح در منطقه بيرون كشيدن تمامي نيروهاي نظامي ارمني از قرهباغ و انحلال رژيم خانكندي است. ذاكر حسن اف، وزير دفاع آذربايجان در گفتوگويي تلفني اطلاعاتي در مورد اقدامات در قرهباغ به گولر، وزير دفاع تركيه ابلاغ كرد. وزير دفاع تركيه نيز از اقدامات آذربايجان حمايت كرد!
در واكنش به اين رخدادها مردم ارمنستان به بيعملي و سكون پاشينيان نخستوزير ارمنستان راهي خيابانها شده و مقابل ساختمان دولت شعار «نيكل خائن» سر دادند.
تا لحظه تنظيم اين گزارش و بر اساس اعلام منابع خبري در نتيجه حملات نظاميان جمهوري آذربايجان، ۱۳ غيرنظامي ارمني كشته يا زخمي شدهاند، يكي از جانباختگان و هشت نفر از مجروحان كودك هستند.
ناييري هوخيكيان، عضو انجمن بينالمللي روزنامهنگاران و تحليلگر سياسي ارمني در گفتوگوي اختصاصي با «اعتماد» تلاش كرده تا نگاهي به كنشگران اصلي مناقشه، تحولات آتي و نقش متغيرهاي بيروني بيندازد.
اخيرا تحركات تازهاي توسط آذربايجان در منطقه قرهباغ شكل گرفته كه نگرانيها را از وقوع تنازعات تازه در منطقه افزايش داده است. ريشه اين چالشهاي تازه را ناشي از چه موضوعاتي ميدانيد؟
بله آذربايجان، نه تنها در خط تماس با قراباغ، نيرو و تجهيزات بسياري مستقر كرده است، بلكه آذربايجان در خط تماس با استان سيونيك ارمنستان نيز علاوه بر نيروهاي ويژه خود، عوامل خارج از منطقه كه طي جنگ 2020، توسط تركيه به منطقه آورده شده بودند را نيز مستقر و به حالت آمادهباش در آورده است.
(بخشهايي كه نخستين حركات تهاجمي در روز گذشته از آنجا آغاز شد)
ريشه اين چالشهاي جديد به ضعف سياسي مقامات كنوني ارمنستان بازميگردد كه رهبران تركيه و آذربايجان سعي ميكنند، از اين ضعف و فرصت درگيري روسيه در اوكراين استفاده كرده و بيشترين منافع كه همانا گشودن (كريدور سيونيك يا به اصطلاح زنگزور) است را به دست آورند.
جدا از ضعف مديريتي در ارمنستان، يكي از مسائل مهم در موضوعات مرتبط با قرهباغ افزايش ارسال سلاح از سوي اسراييل به آذربايجان است. تا چه اندازه اين نوع مناسبات تسليحاتي را در وقوع مشكلات منطقه موثر ميدانيد؟
بله اسراييل نه تنها با سلاح و تجهيزات نظامي آذربايجان را مسلح ميكند، بلكه نيروهاي ويژه اطلاعاتي خود را نيز در بخشهايي از آن مستقر كرده كه با اين كار دو هدف عمده را دنبال ميكند. نخست ميخواهد جا پاي خود را در منطقه محكم كند. دوم اينكه با حضور در مناطق اشغالي سيونيك ارمنستان از منابع سرشار معدني موجود در اين منطقه به نفع خود استفاده كند.
در اين ميان نحوه كنشگري روسيه هم با انتقادات برخی مواجه شده است، برخی از تحليلگران نسبت به بيعملي و سكون روسيه در تحولات مرتبط با قرهباغ انتقاد ميكنند، سكوتي كه پس از آغاز نبرد اوكراين افزايش هم پيدا كرده، آيا رخدادهاي اخير در قرهباغ را بايد برآمده از گرفتاري روسيه در اوكراين قلمداد كنيم؟
متاسفانه از اثرگذاري تاريخي و قدرت روسيه در منطقه ما تا حد چشمگيري كاسته شده است كه ارتباط مستقيمي به جنگ اوكراين دارد. ولي روسيه هر قدر هم كه ضعيف شود آنطور نيست كه به يكباره اثرگذاري كامل خود را به عنوان يك ابرقدرت از دست بدهد. من فكر ميكنم كه اين عقبنشيني روسيه از قفقاز، سياستي موقتي است و پس از مدتي روسيه دوباره توجه خود را به اين منطقه معطوف خواهد كرد، زيرا چنانچه عقبنشيني روسيه ادامهدار باشد آن وقت غرب سعي خواهد كرد كه براي هميشه فاكتور شرق (روسيه و ايران) را از منطقه قفقاز حذف كند و روسيه اين موضوع را به خوبي درك كرده و دوباره قدرت خود را در قفقاز نشان خواهد داد.
در غياب روسيه، بازيگر اصلي در مناقشه قرهباغ از نظر شما چه كشوري است؟
ايران يكي از قدرتها و بازيگران منطقه بوده و هست و هميشه چه از لحاظ تاريخي و چه همسايگي حضورش در قفقاز داراي اهميت بسيار است. در اين برهه نيز تا حدودي توانسته عدم حضور كامل روسيه در منطقه را پوشش دهد. اما متاسفانه پس از جنگ 2020 و به دنبال غفلت ارمنستان، روسيه و حتي ايران، شاهد حضور منفي بازيگر ديگري يعني تركيه در منطقه شديم كه تا به امروز نيز اين حضور ادامه دارد.
اما ايران هم گرفتاريهاي خاص خود را دارد. مشكلات تحريمي با غرب، برخي تنشهاي منطقهاي مانند سوريه، يمن و... مشكلاتي را ايجاد كرده است.آيا ايران توانسته مبتني بر ظرفيتهاي تاريخي، اقليمي و ارتباطي خود، نقش موثري در اين چالش ايجاد كند؟
همانطور كه گفتم ايران تا حدودي توانسته نقش يك بازيگر را در قفقاز ايفا كند. من ايران را به عنوان يك متحد واقعي و طبيعي براي ارمنستان ميدانم كه اتفاقا داراي منافع بسيار مشتركي نيز در منطقه است. روابط ايران و ارمنستان همواره بر پايه احترام و دوستي استوار بوده و در گذشته و امروز نيز داراي دشمنان مشتركي بوده و هستند. اما معتقدم كه بهرغم اينكه ايران بارها به تهديدهاي مداوم آذربايجان و تركيه عليه تماميت ارضي ارمنستان و تغيير احتمالي مرزها واكنش نشان داده و به همين دليل نيز مردم ارمنستان اميد خود را به ايران بستهاند.
پس از عقبنشيني نسبي پيشينيان از مواضع قبلي خود در مواجهه با آذربايجان در نبرد دوم قرهباغ، آيا تغييري در مناسبات ميان دو طرف ايجاد شده؟ در واقع آيا ارمنستان راهبردي براي بازپسگيري مواضع از دست رفته دارد؟
من متاسفم كه دولت كنوني ارمنستان، به رهبري نيكول پاشينيان، به جاي پاسداري از منافع ارمنستان و ملت ارمني منافع غرب را پيش ميبرد و دولتي كه در خدمت منافع غرب باشد، نميتواند از منافع ملي ارمنستان و ملت ارمني دفاع كرده و در فكر بازپسگيري مناطق از دست رفته باشد. تا زماني كه حزب پيمان شهروندي به رهبري پاشينيان در ارمنستان سر كار هستند، انديشيدن در مورد منافع ملي امكانپذير نيست و ما هر روز شاهد زير پا گذاشتن ارزشهاي ملي خواهيم بود. نمونه اين سياست را ميتوان به تخريب عمدي روابط ارمنستان با متحدان واقعي يعني روسيه و ايران اشاره كرد.
نحوه بازيگري اسراييل و تركيه هم در مناقشه اخير اثرگذار بوده است. شما اين نقشآفريني را چطور ارزيابي ميكنيد؟
همانطور كه گفتم اسراييل و تركيه، به هر نحوي ميكوشند تا جا پاي خود را در منطقه مستحكم كرده و به بازيگر تاثيرگذاري تبديل شوند. براي اسراييل و تركيه نه تنها ارمنستان، بلكه روسيه و ايران نيز دشمن تلقي ميشوند.
استقرار پايگاه نظامي اسراييل در منطقه اشغالي (هادروت آرتساخ) و پايگاه نظامي تركيه در (آكنا يا آغدام) بيدليل نيست و خود دلالت بر اين موضوع دارد كه آنها سعي ميكنند در منطقه حضور داشته و عامل روسيه و ايران را خنثي كنند.
همچنين نبايد اين موضوع را ناديده بگيريم كه آرتساخ داراي منابع معدني و طبيعي بسيار ارزشمندي نظير، اورانيوم، طلا و موليبدن و همچنين داراي منابع عظيم آب شرب است كه تركيه و اسراييل از آن به خوبي آگاهند. از اينرو سعي خواهند كرد كه جهت بهرهبرداري از اين منابع در اين منطقه حضور داشته و منطقه را بيثبات كنند.
لطفا تحليلي از احتمالاتي كه ميتوان در اين مناقشه ارايه كرد، ارايه كنيد. رويارويي دو طرف در منطقه چه سمت و سويي پيدا ميكند؟
من اطمينان دارم كه بالاخره يك جنگ بزرگ منطقهاي روي خواهد داد، زيرا در حال حاضر ما شاهد پنجمين مرحله از تغييرات ژئوپليتيكي در جهان و منطقه هستيم. شما خوب ميدانيد كه چهارمين تغييرات ژئوپليتيكي پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و در اوايل دهه نود روي داد و امروز ما در مرحله پنجم هستيم. جنگ 2020 و جنگ امروز اوكراين سرآغاز اين مرزبنديهاي جديد است و ما در آينده شاهد تجزيه و نابودي برخي كشورها خواهيم بود.
در اين پروسه ارمنستان تقريبا زيان ديده و بخشهايي از آن جدا شده. جنگ احتمالي و مستقيم تركيه، آذربايجان و غيرمستقيم اسراييل عليه ارمنستان، بسيار سريع ميتواند بر ايران هم تاثير بگذارد و معتقدم كه ما تا سال 2025، شاهد تغييرات عمدهاي در ژئوپليتيك منطقه خواهيم بود. از اينرو بايد براي آن آماده شد.
آذربایجان در خط تماس با استان سیونیک ارمنستان نیز علاوه بر نیروهای ویژه خود، عوامل خارج از منطقه که طی جنگ 2020، توسط ترکیه به منطقه آورده شده بودند را نیز به حالت آماده باش در آورده است.
از اثر گذاری تاریخی و قدرت روسیه در منطقه ما تا حد چشمگیری کاسته شده است که ارتباط مستقیمی به جنگ اوکراین دارد.
پس از جنگ 2020 و به دنبال غفلت ارمنستان، روسیه و حتی ایران، شاهد حضور منفی بازیگر دیگری یعنی ترکیه در منطقه شدیم که تا به امروز نیز این حضور ادامه دارد.
معتقدم ایران در صورت حمله و تجاوز باکو و آنکارا به ارمنستان، ایران به دلیل برخی ملاحظات سیاسی، دخالتی نخواهد کرد.
دولت کنونی ارمنستان، به جای پاسداری از منافع ارمنستان و ملت ارمنی منافع غرب را پیش می برد و دولتی که در خدمت منافع غرب باشد، نمیتواند در فکر بازپس گیری مناطق از دست رفته باشد.
اسرايیل و ترکیه، به هر نحوی می کوشند تابه بازیگر تاثیر گذاری تبدیل شوند. برای اسرايیل و ترکیه نه تنها ارمنستان، بلکه روسیه و ایران نیز دشمن تلقی می شوند.
بالاخره یک جنگ بزرگ منطقه ای روی خواهد داد، زیرا در حال حاضر ما شاهد پنجمین مرحله از تغییرات ژئوپلیتیکی در جهان و منطقه هستیم. چهارمین تغییرات ژئوپلیتیکی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و در اوایل دهه نود روی داد.