«اعتماد» استراتژي جديد سياست خارجي چين را بررسي مي‌كند
ديپلماسي گرگ جنگجو
محمدرضا ستاري
سياست خارجي چين در طول سال‌هاي اخير به ديپلماسي گرگ جنگجو معروف شده است؛ سبك جديدي از سياست خارجي كه باعث نگراني كشورهاي غربي به خصوص در شرايط تحولات مهم ژئوپليتيكي جهان شده است. در واقع چينش ديپلمات‌هاي چيني به گونه‌اي رقم خورده كه پيش برنده سياست خارجي گرگ جنگجو باشد؛ به عنوان مثال شاهد بوديم كه در سال 2020 سخنگوي وزارت خارجه چين تصويري از يك سرباز استراليايي منتشر كرده كه در حال بريدن گلوي يك كودك افغانستاني است؛ امري كه باعث شد يك تنش بي‌سابقه در روابط ديپلماتيك ميان استراليا و چين ايجاد شود. لو شاي، سفير چين در فرانسه نيز يكي ديگر از ديپلمات‌هاي گرگ جنگجو است. او در خصوص همه‌گيري كرونا و انتقاد از سياست‌هاي غرب براي مقابله با اين بيماري بسيار فعال بود؛ همچنين نه تنها قانونگذاران و رسانه‌هاي فرانسوي را به خاطر حمايت از تايوان بارها محكوم كرده، بلكه پس از شروع جنگ اوكراين بحث حاكميت جمهوري‌هاي استقلال يافته شوروي در شرق اروپا را نيز زير سوال برده است.
سه‌مولفه دیپلماسی گرگ جنگجو
چنين موضوعي دقيقا برخلاف رويه سابق سياست خارجي چين است؛ جايي كه اغلب ديپلمات‌هاي اين كشور بسيار محتاط و بروكراتيك عمل مي‌كردند و به ندرت مشاهده مي‌شد كه با رسانه‌ها درگير شوند؛ با اين حال و به خصوص در طول چند سال گذشته، شمار ديپلمات‌هاي جنگجوي چيني افزايش يافته است. البته مقامات چيني در مورد لقب گرگ جنگجو چندان راضي به نظر نمي‌رسند، اما شواهد نشان مي‌دهد كه آنها در مورد مسائل مختلف به خصوص اموري كه به حاكميت ملي چين مربوط مي‌شوند، بسيار رويه تهاجمي و بي‌پروايي در پيش گرفته‌اند.
در همين رابطه طبق گزارشي كه اخيرا مجله ديپلمات منتشر كرده، ديپلماسي گرگ جنگجوي چيني داراي سه مولفه مهم و اساسي است. نخست انگيزه شخصي اين ديپلمات‌ها، دوم تغييرات نهادي در سيستم تبليغاتي چين و سوم نيز استفاده پكن از فرصت‌هاي استراتژيك جهاني.
در مورد اول به نظر مي‌رسد كه ديپلمات‌ها انگيزه‌هاي زيادي براي اتخاذ چنين روشي داشته باشند. اين موضوع در چارچوب، افزايش اعتبار، آينده شغلي و نيز نشان دادن وفاداري به مافوق قابل توجيه است؛ موضوعي كه كارشناسان از آن به عنوان راهي ميانبر براي ارتقاء در سلسله مراتب دولتي چين ياد مي‌كنند.
در خصوص مساله دوم يعني تغييرات بروكراتيك در دستگاه ديپلماسي چين، لازم به ذكر است كه از زمان دنگ شيائو پنگ، سياست خارجي چين معطوف به توسعه اقتصادي داخلي بوده و در راستاي آن تلاش شده تا هرگونه سوء‌تفاهمات بين‌المللي به منظور رشد و توسعه اقتصادي چين برطرف شود. اما حالا موضوع به نظر مي‌رسد كه كاملا برعكس شده، زيرا دستگاه سياست خارجي چين، هيچ‌گونه اظهارنظر و اقدامي در خصوص منافع ژئواستراتژيك پكن را بي‌پاسخ نمي‌گذارد.
در خصوص مولفه سوم، بحث انحراف استراتژيك براي ديپلماسي گرگ جنگجوي چيني بسيار حايز اهميت است؛ به‌طوري كه چنين رويه‌اي را در خصوص همه‌گيري كرونا و اتهاماتي كه به چين در اين خصوص وارد مي‌شد به وضوح مشاهده كرده‌ايم يا به عنوان مثال در خصوص مساله هنگ‌كنگ، استان مسلمان‌نشين سين‌كيانگ و همچنين مساله تايوان نيز رويكرد چين در محكوم كردن كشورهاي غربي به منظور سوء‌استفاده از بحران‌هاي ايجاد شده نشان‌دهنده اين موضوع است كه چيني‌ها در مقابل چنين فرآيندهايي با حملات متقابل سعي مي‌كنند تا از لحاظ تاكتيكي بهترين پاسخ را به تهديدات سياست خارجي خود بدهند.
تغییر جهت تاکتیکی؟
با اين حال به گفته ناظران برخي شواهد اكنون نشان مي‌دهد كه چين رويكرد ديپلماسي گرگ جنگجوي خود را تا حدودي تعديل كرده است. به عنوان نمونه كين كانگ كه هفت ماه قبل به عنوان وزير خارجه چين انتخاب شده بود در تير ماه امسال پس از مدتي غيبت از انظار عمومي از سمت خود بركنار شد. كانگ پيش از اين سفير قدرتمند چين در امريكا بوده و يكي از ديپلمات‌هاي ارشد در زمينه استراتژي گرگ جنگجو به شمار مي‌رفت.
همچنين برخي گمانه‌زني‌ها نشان مي‌دهد كه ژائو ليجيان به يك بخش كمتر حساس وزارت خارجه منتقل شده و احتمالا لو شاي نيز به زودي بازنشسته خواهد شد.
اين موضوع در حالي صورت گرفته كه از سخنراني‌هاي اخير شي جين پينگ اين‌طور استنباط مي‌شود كه قصد ندارد در شرايط چالش‌برانگيز اقتصادي در داخل چين، سياست خارجي‌اش روي روابط اقتصادي با غرب تاثير منفي داشته باشد. بنابراين به گفته ناظران بايد منتظر ماند و ديد كه سرنوشت استراتژي گرگ جنگجو طي ماه‌ها و سال‌هاي آينده به چه صورتي رقم مي‌خورد؟ در واقع اگر پكن سياست خود را در اين زمينه تعديل كند، نشان‌دهنده اين است كه ديپلماسي گرگ جنگجو يك استراتژي موقتي و تاكتيكي بوده؛ اما اگر به فراخور زمان دوباره چنين موضوعي در راس اقدامات روابط خارجي چين قرار بگيرد، بيانگر اين واقعيت است كه چين به موازات رشد خود در زمينه اقتصادي و نظامي به عنوان قدرت جهاني، به‌طور طبيعي سياست خارجي‌اش نيز با يك تغيير جهت ساختاري مواجه خواهد شد.