ملاقات علی‌اف و اردوغان در بحبوحه درگیری باکو با ایروان
تحرکات قفقازی اردوغان
گروه جهان
در بحبوحه درگيري‌هاي دوباره ميان جمهوري آذربايجان و ارمنستان و درحالي كه قرار شد گروه‌هاي مسلح ارمني در منطقه خودمختار قره‌باغ سلاح‌هاي خود را تحويل باكو دهند، رجب طيب اردوغان رييس‌جمهوري تركيه، بلافاصله پس از بازگشت از نيويورك در سفري معنادار وارد نخجوان شده در آنجا با الهام علي‌اف رييس‌جمهوري آذربايجان ديدار كرد. طبق گزارش‌هايي كه در اين خصوص منتشر شده اردوغان در اين سفر يك روزه، 9 نفر از وزرا و مقامات ارشد دولتش را با خود همراه كرده كه در ميان اين افراد اشخاصي نظير هاكان فيدان وزير امور خارجه، يشر گولر وزير دفاع و نيز ابراهيم فلين رييس سازمان اطلاعات تركيه ديده مي‌شوند.
هر چند در خبرها اعلام شده كه قرار است دو طرف در اين سفر روابط دو جانبه و نيز طرح لوله گاز اغدير به نخجوان و مجتمع نظامي اين شهر را كليد بزنند، اما به‌طور قطع يكي از مهم‌ترين محورهاي اين سفر بحث بحران قره‌باغ و تحولات آن است.
گفتني است قره‌باغ از سال 2020 و از زمان آغاز جنگ دوم ميان باكو و ايروان كه به شكست ارمنستان منجر شده، كانون داغي از تنش‌ها و درگيري‌ها بوده و هفته گذشته دولت باكو در شرايطي كه ارمني‌ها مشغول مانور نظامي مشترك با امريكا بودند، با يورش به سمت منطقه قره‌باغ كوهستاني، كنترل اين بخش را نيز به دست گرفته و گروه‌هاي مسلح ارمني در اين منطقه خودمختار را مجبور به تحويل سلاح‌هاي خود كردند.
اين موضوع براي جمهوري آذربايجان پس از سال‌ها يك پيروزي استراتژيك به منظور دستيابي به قره‌باغ كوهستاني محسوب مي‌شود؛ چراكه آنها در جنگ اول قره‌باغ كه در اوايل دهه 1990 ميلادي رخ داد ضمن شكست از ارمنستان، كنترل بر اين بخش را از دست داده بودند. به همين دليل به گفته كارشناسان زمانبندي سفر اردوغان به نخجوان در بحبوحه تحولات صورت گرفته علاوه بر اينكه يك سفر نمادين محسوب مي‌شود، نمايشي از اتحاد عميق ميان باكو و آنكارا را نيز به تصوير مي‌كشد؛ چراكه تركيه و شخص اردوغان يكي از متحدان كليدي علي‌اف بوده و همواره از وي به منظور تحقق جاه‌طلبي‌هايش حمايت كرده است. به عنوان مثال او اخيرا تصريح كرده بود كه تركيه و جمهوري آذربايجان يك ملت در قالب دو كشور هستند. همچنين اردوغان در سخنراني چند روز پيش خود در مجمع عمومي سازمان ملل متحد اعلام كرد كه قره‌باغ اراضي متعلق به آذربايجان است و قابل قبول نيست وضعيت ديگري بر آن تحميل شود.
در همين رابطه ديروز هم اردوغان در نشست خبري مشتركي كه با الهام علي‌اف داشت، مدعي شد كه باكو يك عمليات موفقيت‌آميز عليه تروريسم در قره‌باغ انجام داده و سياست آذربايجان در اين منطقه احتمال عادي‌سازي روابط در منطقه را افزايش مي‌دهد. صحبت اردوغان درخصوص موضوع تروريسم اين است كه باكو هفته گذشته در عمليات نظامي خود اعلام كرده بود كه يورش صورت گرفته به قره‌باغ براي مبارزه با تروريسم صورت مي‌گيرد. اين صحبت‌ها در حالي از سوي اردوغان مطرح شده كه علي‌اف نيز اعلام كرده كه هفته قبل توانستيم به‌طور كامل حاكميت خود را در منطقه قره‌باغ احيا كنيم و از اين بابت هم از حمايت‌هاي بزرگ تركيه سپاسگزار هستيم.
ملاحظات مهم ايران
اما شايد مهم‌ترين نكته‌اي كه دوباره در صحبت‌هاي دو طرف اين‌بار در نخجوان مطرح شد، بحث احداث كريدور جعلي زنگزور باشد؛ جايي كه علي‌اف در نشست خبري با اردوغان مدعي شد كه زنگزور غربي توسط مقامات شوروي از آذربايجان جدا شد و به اين ترتيب ارتباط جغرافيايي قسمت اصلي آذربايجان و نخجوان قطع شد. راه ارتباطي ميان آذربايجان و جمهوري خودمختار نخجوان به عنوان بخشي از خاك اين كشور مسدود بوده و باكو براي ارتباط با نخجوان نياز به عبور از خاك ارمنستان دارد. در اين ميان مساله قره‌باغ و مناقشه دو كشور با موضوع احداث كريدور زنگزور دو امر متفاوت است، زيرا طبق نقشه باكو قصد دارد اين كريدور را از مرز مشترك ايران و ارمنستان احداث كند؛ امري كه علاوه بر مسدود كردن 44 كيلومتر از مرز دو كشور، هم از لحاظ ژئوپليتيكي و هم از منظر امنيت ملي براي ايران يك تهديد مهم محسوب مي‌شود، چراكه در اين خصوص هم مرزها و ژئوپليتيك منطقه تغيير مي‌كند و هم از سوي ديگر مسير دسترسي ايران به ارمنستان، گرجستان و از آنجا به روسيه و اروپا نيز قطع شده و عملا اختيار آن به دست باكو خواهد افتاد. به اين دليل هم هست كه مقامات كشورمان بارها و بارها به درستي تصريح كرده‌اند كه هرگونه تغيير ژئوپليتيك و مرزها را برنتابيده و آن را به عنوان خط قرمز ايران محسوب مي‌كنند.
صحنه تقابل بازيگران مختلف
علاوه بر اين، آنچه بر آتش زير خاكستر در قره‌باغ و مناقشه ميان ايروان و باكو مي‌دمد، حضور بازيگران مختلف خارج از منطقه است كه هر يك از آنها منافع متفاوت و متعارضي را با بازيگران حاضر در منطقه دنبال مي‌كنند. به عنوان مثال اكنون اسراييل يكي از متحدان اصلي جمهوري آذربايجان محسوب شده و از اين جهت مناسباتي تهديدزا عليه ايران ايجاد مي‌كند. از سوي ديگر از آنجا كه روسيه به عنوان يكي از بازيگران پرنفوذ در ميان ارمنستان و آذربايجان حضور دارد، اما اكنون به واسطه مشكلات و درگيري‌هايي كه در اوكراين دارد، حضوري كم‌رنگ‌تر در مناقشات اخير داشته است؛ به‌طوري‌كه شواهد نشان مي‌دهد دعوت چند ماه قبل پوتين از علي‌اف و پاشينيان به مسكو به منظور مهار اقدامات تهاجمي باكو نتيجه خاصي در بر نداشته است.همچنين در شرايطي كه اعلام شده به زودي قرار است علي‌اف و پاشينيان در اسپانيا با يكديگر ديدار كنند، برخي ناظران معتقدند كه امريكايي‌ها قصد دارند سواي اوكراين، يك جبهه دوم عليه روسيه و اين‌بار در قفقاز بازگشايي كنند. اين موضوع از آنجا اهميت دارد كه شاهد بوديم چند روز قبل امريكا و ارمنستان يك مانور مشترك نظامي برگزار كردند و حالا نيز در روز ديدار علي‌اف با اردوغان در نخجوان خبرگزاري رويترز گزارش داده كه سامانتا پاور رييس سازمان توسعه بين‌المللي امريكا و يوري كيم كفيل دستيار امور اروپا و اوراسياي وزارت امور خارجه اين كشور به ارمنستان سفر كرده‌اند. به گفته مقامات امريكايي، واشنگتن نگراني خود را از وضعيت ارامنه قره‌باغ كوهستاني ابراز داشته و قرار است درخصوص تحولات منطقه با نخست‌وزير ارمنستان رايزني شود. از سوي ديگر در شرايطي كه اعلام شده قرار است 120 هزار ارمني از منطقه قره‌باغ كوهستاني منتقل شوند و ارمنستان نيز از سياست روسيه به عنوان متحد خود در مواجهه با باكو به شدت گله‌مند است، روز گذشته ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين اعلام كرد كه روسيه، ارمنستان را متحد خود مي‌داند و همچنان با رهبري آن در تماس است؛ اما تلاش‌هاي ايروان براي مقصر دانستن مسكو در وضعيت قره‌باغ كوهستاني را رد مي‌كند!
همچنين درحالي كه پاشينيان نخست‌وزير ارمنستان، روز يكشنبه در سخناني گفته بود، نظام‌ها و ساز و كارهاي امنيتي خارجي كه ارمنستان در آنها حضور دارد، در حفاظت از امنيت ملي ما ناكارآمد هستند و براي همه ما روشن شده كه سازمان پيمان امنيت جمعي و همكاري سياسي- امنيتي ارمنستان و روسيه براي حفاظت از امنيت خارجي ما كافي نيستند، وزارت خارجه روسيه در بيانيه‌اي شديداللحن اعلام كرد: پاشينيان به جاي آنكه توافق‌هاي ميان رهبران روسيه، جمهوري آذربايجان و ارمنستان درباره آينده قره‌باغ را رعايت كند به هشدارها و تذكرهاي غربي متوسل شده و تصميم گرفت كه به جاي همكاري منظم با روسيه و جمهوري آذربايجان سراغ غرب برود.