تينا جلالي
انتخاب فيلم «نگهبان شب» به كارگرداني سيدرضا ميركريمي به عنوان نماينده سينماي ايران در اسكار پرسش‌ها و حواشي زيادي را در رسانه‌ها و فضاي مجازي به وجود آورد، عده‌اي با طرح اين پرسش كه فيلم «نگهبان شب» كه حتي يك حضور بين‌المللي نداشته پس براساس چه ويژگي به اسكار معرفي شده؟ به انتخاب اين فيلم ايراد گرفتند و برخي هم نظرشان بر اين بود كه اساسا فيلم كيفيت مناسب جهاني ندارد و از نظر سينمايي فاقد اعتبار جهاني است ضمن اينكه از نظر رويكردهاي سياسي هم آن‌قدر پيشرو يا راديكال نيست كه بتواند نماينده شايسته‌اي براي ايران باشد، بعضي هم نظرشان بر اين بود كه سينماي ايران در يكي، دو سال اخير كفگيرش به ته ديگ خورده و انتخاب «نگهبان شب» به عنوان نماينده سينماي ايران در مهم‌ترين رويداد سينمايي جهان، نشان از اوضاع وخيم سينما دارد، عده‌اي هم معتقد بودند كه فيلم‌هاي جوانان زيادي شايستگي معرفي به اسكار را داشت و كميته انتخاب مي‌توانست اين جسارت را به خرج دهد كه فيلمساز جوان را به اسكار معرفي كند كه نكرد.
اما پرسشي كه مي‌توان به اين بحث اضافه كرد اين است كه وقتي به جدول معرفي فيلم به اسكار نگاه مي‌كنيم بعضي فيلمسازان ايراني ركورددار معرفي به اسكار هستند، مجيد مجيدي شش‌بار و اصغر فرهادي پنج‌بار، رضا ميركريمي سه‌بار. آيا براي انتخاب نماينده سينماي ايران به اسكار درگير القاب و اسامي هستيم؟ چرا فقط تعدادي كارگردان شناخته شده براي حضور در اسكار معرفي مي‌شوند؟
ما با چند منتقد شناخته شده سينما در اين باره صحبت كرديم و نظرشان را در مورد انتخاب فيلم «نگهبان شب» به عنوان نماينده سينماي ايران در اسكار جويا شديم كه در ادامه مي‌خوانيد.
هوشنگ گلمكاني: نگاه رسمي، فارغ از معيارهاي موفقيت در اسكار
هوشنگ گلمكاني منتقد و كارگردان سينما معتقد است: «از آنجايي كه نهادي دولتي مسووليت معرفي فيلم به اسكار را برعهده دارد پس فيلمي را انتخاب مي‌كند كه با گرايش‌ها و حال و هواي خودش و سياست‌هاي رسمي سازگار و نزديك باشد. معمولا هم توجه نمي‌شود به اينكه فيلم برگزيده معيارهاي موفقيت در رقابت‌هاي اسكار را دارد يا خير؟ خيلي وقت‌ها هم فيلم‌هاي ارزشي براي حضور در اسكار انتخاب مي‌شود فقط براي اينكه بگويند اين فيلم مورد علاقه‌مان است؛ فارغ از آن معيارهاي موفقيت در اسكار.»
او ادامه مي‌دهد: «ميركريمي فيلمساز خوبي است و نگهبان شب هم فيلم بدي نيست. با توجه به روندي هم كه كميته معرفي فيلم به اسكار در سال‌هاي گذشته داشته و لو رفتن چند فيلم قابل توجه سال گذشته در فضاي مجازي كه مانع از اكران عمومي آنها (به عنوان يكي از شرط‌هاي اصلي انتخاب فيلم براي اسكار) شد، انتخاب نگهبان شب كاملا طبيعي بود، اما اگر انتخاب را نهاد ديگري از جمله خانه سينما يا كانون كارگردانان برعهده داشت شايد فيلم ديگري انتخاب مي‌شد.»
احمد طالبي‌نژاد: موقعيت ميركريمي را هر كسي ندارد
احمد طالبي‌نژاد منتقد سينما در ابتداي صحبتش مي‌گويد: واقعا تعجب مي‌كنم كه چطور گاهي وقت‌ها فرياد مرگ بر امريكا سر مي‌دهيم و از آن طرف براي حضور در مراسم اسكار سر و دست مي‌شكنيم و پدر هم را در مي‌آوريم.
او به صحبت‌هايش ادامه مي‌دهد: واقعيت اين است كه اسكار رويداد سينمايي سياسي است كه در چند سال گذشته حتي وجه سياسي آن بيشتر هم شده است. برگزار‌كنندگان آن از كشور امريكا هستند، به عبارتي كدخداي جهان به شمار مي‌روند؛ پس نگاه مي‌كنند ببينيد كجاي دنيا چه موضوعي بحراني است و در چه محفلي از آن بحران صحبت مي‌شود تا فيلمي از آن كشور را انتخاب كنند. بنابراين از آنجايي كه كشورمان دچار ناآرامي دروني است فيلم‌هايي كه نشان بحران داشته باشد بيشتر مورد توجه قرار مي‌گيرد؛ تعارف كه نداريم جايزه فيلم فروشنده اصغر فرهادي هم كاملا سياسي بود.
طالبي‌نژاد مي‌گويد: اسكار جشنواره نيست جايزه است، پس اين جايزه باعث معرفي اثر و فيلمساز به جهان مي‌شود؛ بنابراين فيلمي از جانب اسكار انتخاب مي‌شود كه نگاه سياسي هم داشته باشد.
به گفته اين منتقد سينما قطعا در ايران براساس سياست مسوولان سينما فيلم به اسكار معرفي مي‌شود و اساسا بعضي فيلمسازها، برگ سبز حضور در اين مراسم را دارند.
طالبي‌نژاد به جمله مشهور جواد شمقدري اشاره مي‌كند كه زماني گفته بود «براي موفقيت فيلم جدايي نادر از سيمين لابي كرديم» و توضيح مي‌دهد: آن زمان همه فكر مي‌كردند اين حرف شمقدري شوخي است اما به نظرم ديدگاهي پشت آن حرف بود و آن اينكه براي مطرح شدن و موفقيت فيلم‌هاي فيلمسازان ايراني در خارج از كشور بايد گفت‌وگو كرد و به قول شمقدري لابي داشت و ارتباط برقرار كرد. كه در ديگر كشورها هم اين روش اعمال مي‌شود مثلا براي فيلم ميليونر زاغه‌نشين ساخته دني بويل خاطرم هست كارگردانش يك سال در امريكا
اين طرف و آن طرف مي‌رفت، نه به لحاظ مالي،بلکه به لحاظ ارتباطي تا بتواند داوران را مجاب كند. دهه ۶۰ و ۷۰ در مورد حضور سينماي ايران در مجامع بين‌المللي نيز وضع به گونه‌اي بود كه قاليچه‌ها مي‌رفت و هدايا به مسوولان سينمايي كشورهاي مختلف داده مي‌شد تا سينماي ايران موفق شود.
اين منتقد سينما در پاسخ به اين سوال كه چرا نام تعدادي فيلمساز هميشه به عنوان نماينده سينماي ايران معرفي مي‌شود، مي‌گويد: به هر حال يك عده از فيلمسازان خودي تشخيص داده مي‌شوند و موفقيت‌شان را ساز و كار دولتي مي‌دانند. فيلم‌هايي هستند كه توسط دولت توليد مي‌شوند البته به غير از اصغر فرهادي كه دولت به موفقيت او نياز دارد بقيه فيلم‌هاي معرفي شده توليد دولت بودند به هر حال بپذيريم موقعيت ميركريمي را هر كسي ندارد. البته ميركريمي انسان بسيار محترمي است اما دولت هر فيلمسازي را تاييد نمي‌كند.
به گفته طالبي‌نژاد اين روزها سينماي ايران به‌شدت دو قطبي شده بعضي مغضوبين و بعضي مقربين
به شمار مي‌روند، مقربين مثل مجيدي و ميركريمي و انبوهي ديگر از فيلمسازان خودي كه فيلم‌هاي‌شان توسط دولت حمايت مي‌شود و مغضوبين فيلمسازاني هستند كه خودشان را ملزم به قوانين دولتي نمي‌دانند و با پول خودشان فيلم مي‌سازند (مشخص هم نيست اين پول‌ها از كجاست).
اما وزارت ارشاد با تنگ‌نظري و محدود كردن اين فيلم‌ها را انتخاب نمي‌كند .
به هر حال اميدوارم نگهبان شب مطرح شود و چه‌بسا جايزه بگيرد من حتما خوشحال مي‌شوم. ميركريمي فيلمساز خوبي است، چراكه فيلم بد در كارنامه‌اش ندارد و اميدوارم موضوع اخلاقي كه تم همه فيلم‌هاي اوست بتواند نظر خارجي‌ها را هم جلب كند.
اما اگر او انتخاب نشد و جايزه نگرفت، ما از انتخاب اشتباه خودمان درس بگيريم و بگذاريم گزينش فيلم براي اسكار سير طبيعي خود را داشته باشد و اصلا اجازه دهند خود تهيه‌كننده‌ها فيلمي را به عنوان نماينده سينماي ايران انتخاب كنند. باتوجه به واكنش‌هاي جهاني به نهادهاي دولتي ايران، انتخاب فارابي به عنوان نهاد دولتي بيشتر باعث مي‌شود فرصت حضور از سينماي ايران گرفته شود.
شاهين شجري كهن: مسوولان خودشان هم مي‌دانند «نگهبان شب» شانسي در اسكار ندارد
همچنين شاهين شجري كهن منتقد سينماي ايران درباره شايستگي فيلم «نگهبان شب» به عنوان نماينده سينماي ايران در اسكار به خبرنگار سينما اعتماد مي‌گويد: «نگهبان شب» ساخته سيدرضا ميركريمي يك فيلم با قصه كاملا شخصي و در عين حال خنثي است كه امكاني براي موفقيت در اسكار ندارد و اساسا نماينده جريان اصلي سينماي ايران
به شمار نمي‌رود. او ادامه مي‌دهد: چه بسيار فيلم‌هاي ايراني با سوژه‌هاي خوب و جديد و خصوصا اجتماعي كه مي‌توانست به عنوان نماينده سينماي ايران معرفي بشود كه نشد. او مي‌گويد: همان‌طور كه مي‌دانيم اين روزها نگاه و تمركز جامعه جهاني بر كشورمان زياد است و مسائل ايران توسط كشورهاي ديگر كنجكاوانه دنبال مي‌شود، پس در اين شرايط چه بهتر بود فيلمي كه نماينده تكاپو و حيات و سرزندگي سينماي ايران است به جهان معرفي شود.
خصوصا اينكه جوانان زيادي هستند كه فيلم‌هاي‌شان حاوي تفكر و انديشه و‌خلاقانه است و در ضمن بازتابي از شرايط روز جامعه هم به شمار مي‌رود.
اين منتقد سينما در ادامه صحبتش در مورد راهيابي اين فيلم به ليست نهايي كانديداي اسكار توضيح مي‌دهد: بي‌تعارف بايد بگويم كه آقايان مسوول خودشان هم مي‌دانند «نگهبان شب» موفقيت و شانسي در اسكار به دست نمي‌آورد ولي مي‌خواهند آدم‌هاي موجه و بي‌دردسر را براي حضور در مجامع جهاني انتخاب كنند تا اين افراد براي‌شان مشكل‌ساز نباشند. وگرنه چرا از ميان نسل جديد و فيلم‌هاي جوانان، فيلمي را انتخاب نكردند؟
رضا درستكار: رويكرد اسكار
با جشنواره‌ها فرق دارد
اما رضا درستكار ديگر منتقد سينما با بيان اينكه ديدگاه اسكار با جشنواره‌هاي ديگري همچون كن متفاوت است، در گفت‌وگو با قدس آنلاين گفته بود: رويكرد در جشنواره كن كاملا هنري است و قالب‌هاي جديد و دستور زبان سينمايي مورد توجه قرار مي‌گيرد حاليا كه اسكار، مراسمي است از جنس سينماي پروداكشن. فيلمي كه ۲۰۰ ميليون دلار هزينه ساخت آن شده قابل مقايسه با فيلم‌هاي كم‌هزينه نيست.
در اسكار كمتر سابقه داشته كه فيلم‌هاي كم‌هزينه (لوباجت) انتخاب شوند. عموما فيلم‌هاي داستان‌پرداز قدرتمند، بيگ پروداكشن و ماجراجويانه، جايزه گرفته‌اند.
مثلا فيلم‌هاي عباس كيارستمي مورد توجه مراسم اسكار نبودند درحالي كه يكي از آثار اين فيلمساز فقيد برنده نخل طلاي كن شده است چون كيارستمي سعي مي‌كرد سينما را ارزان تمام كند اما سينماي اصغر فرهادي پروداكشني وسيع‌تر دارد.
هوشنگ گلمكاني| از آنجايي كه نهادي دولتي مسووليت معرفي فيلم به اسكار را برعهده دارد پس فيلمي را انتخاب مي‌كند كه با گرايش‌ها و حال و هواي خودش و سياست‌هاي رسمي سازگار و نزديك باشد. معمولا هم توجه نمي‌شود به اينكه فيلم برگزيده معيارهاي موفقيت در رقابت‌هاي اسكار را دارد يا خير؟ خيلي وقت‌ها هم فيلم‌هاي ارزشي براي حضور در اسكار انتخاب مي‌شود.
احمد طالبي‌نژاد| اميدوارم نگهبان شب مطرح شود و چه‌بسا جايزه بگيرد من حتما خوشحال مي‌شوم، ميركريمي فيلمساز خوبي است، چراكه فيلم بد در كارنامه‌اش ندارد و اميدوارم موضوع اخلاقي كه تم همه فيلم‌هاي اوست بتواند نظر خارجي‌ها را هم جلب كند. اما اگر او انتخاب نشد و جايزه نگرفت، ما از انتخاب اشتباه خودمان درس بگيريم و بگذاريم گزينش فيلم براي اسكار سير طبيعي خود را داشته باشد.
شاهين شجري كهن| بي‌تعارف بايد بگويم كه آقايان مسوول خودشان هم مي‌دانند «نگهبان شب» موفقيت و شانسي در اسكار به دست نمي‌آورد ولي مي‌خواهند آدم‌هاي موجه و بي‌دردسر را براي حضور در مجامع جهاني انتخاب كنند تا اين افراد براي‌شان مشكل‌ساز نباشند، وگرنه چرا از ميان نسل جديد و فيلم‌هاي جوانان، فيلمي را انتخاب نكردند؟