مدرسهداري در جمهوري اسلامي، به فعاليتي براي برخي چهرههاي سياسي كه دستي بر آتش حاكميت دارند، تبديل شده. چپ و راست هم ندارد؛ چه محافظهكاران و چه اصلاحطلبان، همهشان در زمره مدرسهداران هستند. ميتوان گفت آن دسته از افرادي كه در حاكميت هستند و علاقهشان هم كار «فرهنگي» است، به سمت مدرسهداري ميروند.
البته كه ورود به اين مدارس هم آنچنان راحت نيست. معمولا در مدارسي كه اسم و رسمي براي خود دست و پا ميكنند، بيشتر وضعيت علمي دانشآموز مهم است. اما براي برخي از اين مدارس با مديران حاكميتي، ابتدا تامين شهريههاي نجومي مهم است و شانه به شانه پول، مسائل «مذهبي و عقيدتي» در اولويت قرار دارد. اين مدارس دانشآموزان را با ديدگاهها و خط مشي حاكم بر آن غربال ميكنند تا احتمالا براي مديريت در سالهاي بعد در ساختار جمهوري اسلامي آماده شوند. اين مدارس غربالگري ديگري هم دارند كه همان «شهريه» آنهاست.
شيخِ مدرسهدار
يكي از اين مدرسهداران، عليرضا پناهيان از چهرههاي تندروي نزديك به جبهه پايداري است. او اخيرا باز هم خود را به سرخط خبرها آورده است؛ اينبار با سخناني كه در حمايت از مردم فلسطين گفته و در آن خواستار تعطيل كردن آموزش و پرورش شده بود. او در سخنرانياش در تجمعي تحت عنوان «عاشقان مبارزه با رژيم صهيونيستي» گفته «زندگي مردم ايران با زندگي مظلومين دنيا گره خورده است. آموزش و پرورش نتوانسته در اين 40 سال به كودكان ايراني اين نكته را آموزش دهد. بايد اين آموزش و پرورش تعطيل شود.»
اين روحاني پر حاشيه ادامه داده كه «چرا يك جوان يهودي صهيونيست در برابر دوربينها ميگويد كه همه دنيا مال ماست و به دروغ بگويد كه ما قوم برگزيده هستيم. هر دانشآموز ايراني بايد بگويد كه همه مظلومان عالم منتظر ما هستند تا آنها را نجات بدهيم. آموزش و پرورش، شوراي عالي انقلاب فرهنگي، شوراي عالي آموزش و پرورش تاكنون در اين 40 سال وظيفه خود را قطعا انجام ندادهايد.»
اين شيخ نزديك به جبهه پايداري در حالي عليه سيستم آموزشي سخن ميگويد و خواستار تعطيلي آن ميشود كه خودش هم يكي از مدرسهداران محسوب ميشود.
سال 1394، عليرضا پناهيان و دوستان، اقدام به تاسيس يك موسسه آموزشي تحت عنوان موسسه «آموزشي غيردولتي طلوع فرهيختگان سراج» كردند.
اولين مديران اين موسسه به غير از «عليرضا پناهيان» نامهاي جالب توجهي هستند؛ «مصطفي عطاران بندرآبادي»، معاون پرورشي و تربيتبدني سازمان آموزش و پرورش شهر تهران در دولت محمود احمدينژاد، «جمال آبرومند»، از دوستان محمدباقر قاليباف كه نامش در جريان پرونده هلدينگ ياس نيز شنيده ميشد و هماكنون فرمانده قرارگاه امام حسن سپاه پاسداران است كه وظيفه «محروميتزدايي» را بر عهده دارد. از اعضاي شناختهشده ابتدايي هياتمديره اين موسسه نيز ميتوان به «پيام تيرانداز» مديرعامل خبرگزاري فارس و «منصور اميني» از مسوولان سابق فضاي مجازي بسيج و رييس سازمان فضاي مجازي سراج اشاره كرد.
در وبسايت اين مدرسه، از عليرضا پناهيان به عنوان موسس ياد شده است. اين مجتمع آموزشي از پيشدبستاني تا پايان دبيرستان را پوشش ميدهد. درباره شهريههاي اين مدارس حرف و حديثهاي زيادي شنيده ميشود، اما طبق آنچه در وبسايت اين مدرسه پيرامون شهريه آمده، «شهريه مدارس غيردولتي توسط آموزش و پرورش ابلاغ خواهد شد و به اطلاع خواهد رسيد». اين بخش احتمالا هزينه تحصيل در اين مدارس را افزايش ميدهد: «علاوه بر شهريه مصوب، هزينه سرويس رفت و آمد، صبحانه، ناهار (در صورتي كه از مدرسه تهيه شود)، لپتاپ دانشآموز و اردوهاي خارج از شهر دريافت خواهد شد.» براي ثبتنام بايد در وبسايت اين مدرسه اطلاعات كامل پدر و مادر دانشآموز وارد تا ادامه روند ثبتنام انجام شود.
همچنين به نوشته وبسايت مدرسه، كلاسها 15 نفره هستند و «معماري مدرسه سراج نيز معماري ويژهاي است. تركيبي از فضاي باز و بسته، حياط پارك مانند و وجود موقعيتهاي دنج و آرام براي آرامش دانشآموزان و تدريس از ويژگيهاي مدرسه سراج است.» به عبارت بهتر اين مدرسه را بايد جزو مدارس «لاكچري» خواند يا به عبارت محاورهايتر، ميتوان از «مدرسه بچهپولدارها» براي آن استفاده كرد.
بنياد غيردولتي آيندهساز محمدي؛ براي ارتقاي كيفيت آموزش
اما پناهيان تنها از طريق همين مدرسه در كار آموزشي نيست. او در ميان مديران موسسهاي با نام «بنياد غيردولتي آيندهساز محمدي» كه سال 1392 تاسيس شد، حضور داشت.
طبق آگهي تاسيس اين موسسه، «كليه فعاليتهاي بنياد به صورت عامالمنفعه، غيرسياسي و غيرانتفاعي غيردولتي است و در موضوع رشد بيشتر استعدادها و ارتقاي سطح كيفي آموزش مدارس سكونتگاههاي غيررسمي و مناطق محروم، با رعايت كامل قوانين و مقررات جمهوري اسلامي ايران» فعاليت دارد.
عليرضا پناهيان نيز در بين موسسان اين «بنياد» حضور دارد. از اين موسسه هيچ رد و نشاني به جز همان آگهي تاسيس كه در روزنامه رسمي منتشر شده، پيدا نميشود. برخي از مديران و اعضاي هياتمديره اين موسسه از چهرههاي پرنفوذ نظام و برخي ديگر نيز از جمله سرمايهداران سرشناس هستند.
«اصغر گرانمايهپور» كه خزانهدار اين موسسه است، نماينده دور هفتم و هشتم مجلس از حوزه انتخابيه كاشان و آران و بيدگل بود. سال 1398 خبرگزاري فارس در گزارشي نوشته بود كه گرانمايهپور، «در حال حاضر در بيت رهبري مشغول فعاليت است.»
«اكبر ابراهيمي» عضو هياتمديره اين موسسه، صاحب كارخانه لوازم خانگي پاكشوما است. اين چهره صنعتي سالهاست كه اقدام به مدرسهسازي ميكند و در چندين خيريه نيز عضو است.
محمدرضا اعتماديان در سال 1392 به عنوان رييس هياتمديره انتخاب شد اما سال 1397 درگذشت. او از بازاريهاي حامي انقلاب در دوران پهلوي بود. اعتماديان در سالهاي پس از انقلاب در سمتهاي زيادي فعاليت داشت؛ رييس سازمان اوقاف، عضو هياتمديره ستاد ديه، عضو هياتمديره انجمن حاميان توسعه حوزههاي علميه كشور، عضو هيات امناي مجمع خيرين مسجدساز، عضو شوراي مركزي حزب موتلفه اسلامي و قائممقام توليت آستان قدس رضوي در ادوار گذشته، از جمله مسووليتهاي مرحوم اعتماديان بود.
«ابوالفضل توكلي بينا» هم ديگر عضو هياتمديره اين موسسه است. او نيز مانند برخي از اعضاي ديگر، عضو حزب موتلفه است و در دولتهاي هاشميرفسنجاني، محمد خاتمي و محمود احمدينژاد مشاور رييسجمهوري در امور اصناف بود.
محمود فرشيدي نايبرييس هياتمديره، همان وزير آموزش و پرورش دولت نخست محمود احمدينژاد است. او اما عمر وزارتش كوتاه بود و پاييز 1386، يعني دو سال پس از آغاز كارش، بركنار شد.
محسن گمار كه به عنوان مديرعامل قيد شده، يك روحاني است كه در زمينه همسرداري و مسائل مشابه فعال است. او در موسسه «طلوع حق» چندين دوره آموزشي دارد؛ از جمله «جايگاه و مقام زن، 75 هزار تومان»، «ويژگيها و وظايف بانوي فعال فرهنگي قبل و بعد ازدواج 3، 2، 1، 150 هزار تومان»، «مهارتهاي زندگي مشترك، 200 هزار تومان»، «چگونگي و راهكارهاي ابراز محبت، 190 هزار تومان» و «همسرداري اسلامي، 175 هزار تومان».
نكته جالب توجه درباره اين بنياد اين است كه در تنها آگهي موجود در روزنامه رسمي كه مربوط به آگهي تاسيس ميشود، آدرس محل سكونت همه اعضا، «خيابان مجاهدين اسلام روبروي بيمارستان شفا يحياييان بنبست گلها پلاك 4» ذكر شده كه همان آدرس معرفيشده براي استقرار دفتر اين آمده است.
دارالحكمه، ديگر موسسه آموزشي شيخ
اما پناهيان غير از اينها، يك حوزه علميه به نام «دارالحكمه» را نيز اداره ميكند كه از او به عنوان «توليت» اين مدرسه ديني ياد ميشود. چند خيابان آنسوتر از اين حوزه علميه، يك دبيرستان هم با نام «دارالحكمه» تاسيس شده است كه وابسته به حوزه علميه است. اين مدرسه خود را اينگونه معرفي ميكند: «دارالحكمه مدرسهاي است كه آغازكننده راه نيمهتمام علمي ايران قديم است. دارالحكمه قصد دارد مسير علمياي كه اكثريت علوم حال حاضر در دنيا مديون آن هستند را احيا كند. اين دبيرستان صرفا با پر كردن ذهن دانشآموزان از اطلاعات به هم ريخته، نميخواهد كسي را رشد دهد. هدف اصلي اين دبيرستان همانطور كه در سابق بوده آموزش شيوه صحيح زندگيست.» در بخش ديگري از وبسايت اين دبيرستان تاكيد شده كه «پذيرش دبيرستان دارالحكمه براي دانشآموزان بااستعداد كه علاقهمندند در آينده وارد حوزه علميه شوند اولويت بيشتري قائل است». نكته ديگر درباره اين دبيرستان آن است كه در خبرهاي موجود روي وبسايت آن، «مرتضي پناهيان» فرزند عليرضا پناهيان به عنوان «مسوول آموزش دارالحكمه» معرفي شده است.
در يكي از پوسترهايي كه براي فراخوان ثبتنام در «دبيرستان معارف اسلامي دارالحكمه» طراحي كردهاند، تاكيد شده كه «اين مجموعه مطابق با اساسنامه مدارس وابسته، جز براي فوق برنامهها شهريهاي از دانشآموزان درياف نميكند و با كمك خيرين اداره ميشود». پناهيان مراودههاي زيادي با برخي «خيرين» دارد و خودش هم در خيريههايي مانند «مهر نگار ماندگار» و «بنياد خيريه غدير» عضو است.
مدارس «امام صادق»، آمادگي براي «دانشگاه امام صادق»
مجموعه آموزشي امام صادق نيز از ديگر مدارس نزديك به چهرههاي حاكميتي است. اين مجموعه در معرفي خود نوشته «در سال 1368 پس از تصويب قانون تشكيل مدارس غيرانتفاعي به عنوان يكي از اولين مدارسي كه تحت اين قانون شكل گرفت، با همت گروهي از جوانان علاقهمند به حوزه تعليم و تربيت، تحت اشراف آيتالله مهدويكني (ره) و با مسووليت آيتالله باقريكني تاسيس شد. اين مجتمع به عنوان يكي از نهادهاي فرهنگي اسلامي و برآمده از انقلاب اسلامي، در مجموعه آموزشوپرورش كشور در راستاي اهداف و چشماندازهاي دانشگاه امام صادق عليهالسلام و از سوي موسس فقيد خود به عنوان يكنهاد تمهيدي براي دانشگاه امام صادق عليهالسلام پايهگذاري شده است. اين مجتمع تاكنون هزاران نفر دانشآموخته براي ايران اسلامي تربيت نموده و در حال حاضر پذيراي بيش از 2200 نفر دانشآموز است.»
اين مجموعه و بعد از آن دانشگاه امام صادق، در زمره همان مجموعههايي هستند كه از آنها به عنوان «مديرساز» ياد ميشوند. اين مجموعه مدارس پيشدبستاني تا پايان متوسطه پسرانه و دخترانه را داراست. علاوه بر اين، دبستانهاي دخترانه و پسرانه نيز در بندر تركمن با نام دبيرستان «امام مهدي» دارد.
فرهنگِ حداد عادل
اما شايد معروفترين مدرسهدار در بين افراد حاضر در ساختار قدرت، غلامعلي حداد عادل باشد. او كه زماني رييس مجلس بود، در حال حاضر به عنوان يك چهره سياسي در ميان محافظهكاران مشغول رايزني براي انتخابات مجلس دوازدهم است. نام مدارس زنجيرهاي حداد عادل معروف است؛ مدرسه «فرهنگ». اين مجموعه در ابتدا با تاسيس يك دبيرستان در منطقه سه تهران آغاز به كار كرد. بافت جمعيتي منطقه سه، به لحاظ مالي، متوسط به بالا محسوب ميشود. اين دبيرستان، «اولين واحد از مجموعه مدارس موسسه مهرفرهنگ است كه در سال 1371 توسط غلامعلي حدادعادل» تاسيس شد. ويژگي اين مدارس، در رشته تحصيلي آموزشي آن است؛ در دبيرستان فرهنگ تنها رشته علوم انساني آموزش داده ميشود و خبري از علوم تجربي و رياضيات نيست.
دبيرستان فرهنگ در معرفي خود نوشته «در دبيرستان فرهنگ سعي داريم به اهداف والاي تربيت اسلامي در قالبي نوين و جذاب، با بهرهگيري از تمامي امكانات، جامه عمل پوشانده و بيشترين قواي فطري دانشآموزان را به فعليت برسانيم».
در همين حال بنا بر اطلاعات موجود، اين مجموعه آموزشي رشتههاي رياضي و تجربي و حتي هنرستان را هم اضافه كرده تا جنسش جور باشد.
سال 1398 بود كه همسر غلامعلي حداد عادل، طيبه ماهروزاده، در يك برنامه تلويزيوني سخناني گفت كه جنجال زيادي درست كرد. او درباره علت تاسيس دبيرستان فرهنگ گفت كه «پسرم سال ششم رشته رياضي بود ميخواست به رشتههاي علوم انساني برود، ما دنبال مدرسهاي ميگشتيم كه نه از نظر درسي خوب باشد، بلكه از نظر محيطي سالم باشد، اما باورتان نميشود كه در تهران چنين مدرسهاي پيدا نكرديم.»
هرچند مدتي بعد طيبه ماهروزاده تاكيد كرد كه منظورش بعد از فارغالتحصيلي پسرش بوده و اساسا فريدالدين حداد عادل در مدرسه فرهنگ تحصيل نكرده، اما دست به دست شدن اين اظهارات در فضاي مجازي، انتقادات تند و گستردهاي را در پي داشت. با اين حال، در مجموعه مدارس فرهنگ در سيستانوبلوچستان نيز مدرسه ساخته و آنجا هم فعاليت دارد. در كنار اينها، دو دبستان دخترانه و پسرانه و يك مهدكودك نيز اخيرا از سوي متوليان اين مدرسه تاسيس شده است.
در عين حال دبيرستان دخترانه فرهنگ، در محله اعياننشين الهيه و در زميني بسيار بزرگ قرار دارد. اين مجموعه درباره دانشآموزان دختر، سختگيريهاي زيادي دارد. از جمله اجبار به پوشيدن چادر. معدل بالاي 19 و همچنين مصاحبه ورودي از ديگر شرايط ورود به اين مدارس است. علاوه بر دانشآموز، پدر و مادر دانشآموز هم بايد از سوي مسوولان مدرسه گزينش شوند كه موضوع مصاحبه و معدل در تمام مدارس اين مجموعه برقرار است. ممنوعيت ورود مردان به اين مدرسه از ديگر قوانين دبيرستان دخترانه فرهنگ است اما در برخي از دورههاي آموزشي غلامعلي حداد عادل براي تدريس برخي درسها، به اين مدرسه رفتو آمد ميكند كه قاعدتا تنها مردي است كه ميتواند وارد مدرسه فرهنگ دخترانه شود. گفته ميشود كه در سالهاي گذشته دختر و عروس حداد عادل نيز در اين مدرسه تدريس ميكردهاند كه درباره تدريس آنها در حال حاضر اطلاعي در دست نيست.
پرويز فتاح رييس بنياد مستضعفان تابستان 1399 در يك برنامه تلويزيوني حداد عادل را خطاب قرار داد و گفت كه «اجاره زميني كه آقاي حدادعادل در منطقه فرشته براي مدرسه گرفتهاند، به روز نيست!... علاوه بر مدرسه فرهنگ، زمين ديگري براي ساخت مدرسه دريافت كرده بود كه موفق به دريافت مجوز نشد زيرا اين زمين به متراژ 8 هزار متر در منطقه هروي روي گسل قرار دارد و به همين دليل، آقاي حداد عادل اين ملك ۴۰۰ ميليارد توماني را به ما تحويل داد.» بنا بر گفته فتاح تعدادي از زمينهاي مدارس فرهنگ متعلق به بنياد هستند.
حداد عادل هم در پاسخ در يك ويديوي ضبط شده، با عتاب به فتاح گفت «آقاي فتاح بنده از شما ميپرسم آيا نميدانستيد كه مدرسه فرهنگ بعد از اطلاع مقام معظم رهبري از وضع نابهنجار رشته علوم انساني در آموزش و پرورش با توصيه موكد ايشان براي احياي اين رشته ايجاد شده و ايشان با تصديق ضرورت امر به مسوولان امر وقت بنياد دستور دادهاند براي تاسيس و اداره اين مدرسه كمك كنند و كمك بنياد در سال ۱۳۷۲ اين بود كه خانهاي در اختيار مدرسه قرار دادند كه همان خانهاي است كه شما در برنامه تلويزيوني به آن اشاره كردهايد؟»
بعد از اين سخنان و حواشي ايجاد شده، فتاح در يك مصاحبه از حداد عادل عذرخواهي كرد كه باز هم ماجراي حداد عادل و قدرت او، مورد نقد افكار عمومي قرار گرفت.
شهريه اين مدارس به گواه برخي كه در آن تحصيل كردهاند، در دسته گران قرار ميگيرد كه البته برخي ديگر معتقدند شهريه گرچه بالا است اما از برخي مدارس ديگر پايينتر است! همچنين يكي از دانشآموزان سابق اين مدارس به نام مرتضي روحاني كه از همان طيف محافظهكاران نيز محسوب ميشود، پس از سخنان همسر حداد عادل، در توييتر نوشت كه اين مجموعه درباره شهريه با خانوادههاي دانشآموزان «راه ميآيد». با اين وجود اين مدارس نيز مانند ديگر مدارس غيرانتفاعي، جاي هر قشر و هر دانشآموزي نيست و باز هم ميتوان گفت كه مدرسه «بچهپولدارها» است.
«سلام»؛ برخاسته از خانواده حجاريان
مدرسهداري اما مختص به طيف محافظهكاران نيست؛ «احمد (سعد) حجاريان» برادر سعيد حجاريان بنيانگذار مدارس سلام بوده است؛ دو مدرسهاي كه كارشان را با مقطع دبيرستان آغاز كردند و در ادامه گسترش يافت. مدرسه غيرانتفاعي «سلام» برآمده از خانواده حجاريان، به عنوان يكي از نازيآباديهاي سياست ايران است. بچههاي نازيآباد مانند حجاريان، نقش زيادي در سياست و مديريت سطوح مختلف كشور داشتهاند.
۱۴ دبيرستان دخترانه و پسرانه در تهران، تبريز و كرج، ۴ واحد راهنمايي دخترانه و پسرانه در تهران و ۴ واحد ابتدايي دخترانه و پسرانه در تهران از جمله مدارس مجموعه سلام هستند كه البته اين آمار مربوط به قبل از آخرين تغيير سيستم آموزشي است. به نوشته وبسايت مدارس سلام، «تمام واحدهاي فوق در املاك استيجاري و با حداقل امكانات لازم جهت آموزش مناسب» هستند. به عبارت ديگر بنا بر اظهار مسوولان اين مدارس، مجموعه آموزشي سلام از زمينهاي دولتي استفادهاي نكرده است.
الياس قاليباف، مدرسهدار سابق
به غير از اينها، فرزند محمدباقر قاليباف هم يكي از مدرسهداران بوده است؛ الياس قاليباف، در تشكيل مدرسه «مهر هشتم» حضور داشته است. اين موسسه صاحب مجموعه آموزشي «مهر هشتم» است كه در محله متمولنشين و گرانقيمت سعادتآباد قرار دارد. الياس قاليباف در اين موسسه چندين دوره به عنوان مديرعامل فعاليت داشته است.
هرچند سال 1393 محمدباقر قاليباف در واكنش به برخي شايعات مبني بر بازداشت فرزندش گفته بود «فرزند من يك معلم است»، اما سه سال قبل از آن، الياس قاليباف و شركايش موسسهاي به نام «نوآوران آموزشي شمسالشموس» تاسيس كردند.
مجموعه آموزشي مهر هشتم، صاحب دو دبستان و مدارس متوسطه دخترانه و پسرانه است. شعار موسسه «نوآوران آموزشي شمسالشموس» طبق آنچه در وبسايت خود منتشر كرده، «يادگيري براي زندگي معنوي» است.
اسفندماه 1401، تغييراتي در موسسه «نوآوران آموزشي شمس الشموس» ايجاد شد كه بر طبق آن الياس قاليباف سهم شراكت خود را دريافت كرده و از جمع شركاي اين موسسه خارج شد. نكته قابل توجه ميزان سهمالشركه الياس قاليباف در آگهي تغييرات روزنامه رسمي، يك ميليون ريال يا يكصد هزار تومان اعلام شده است كه كمي عجيب به نظر ميرسد.
نكته ديگر اينكه در همين آگهي تغييرات، اعلام شده كه موسسه «خيريه متوسلين به امام رضا (ع)» به نمايندگي حسين شيرزادفر نيز «با دريافت كليه سهمالشركه خود به مبلغ ۹۹۰.۰۰۰ ريال از موسسه خارج گرديد.» به عبارت ديگر، موسسه خيريه متوسلين به امام رضا (ع) از جمله شركاي موسسه «نوآوران آموزشي شمسالشموس» بوده است.
موسسه «خيريه متوسلين به امام رضا (ع)» همان موسسه خيريه معروفي است كه با نام «زهرا سادات مشير استخاره» همسر محمدباقر قاليباف گره خورده است. از اعضاي ابتدايي هياتمديره اين موسسه، ميتوان به فرهاد يعقوبي قزويني از دوستان و همكاران قاليباف اشاره كرد. در آخرين آگهي تغييرات اين موسسه خيريه، «عباس ايرواني» و «سيد محمد صادق خرازي» به عنوان «بازرس عليالبدل براي مدت يكسال مالي» انتخاب شدند.
اميدواري براي تربيت نسل بعدي مديران جمهوري اسلامي
به غير از مدارس مذكور، مدارس ديگري هم هستند كه نزديك به برخي جريانات و چهرهها محسوب ميشوند، اما مانند اين مدارس شهرت و قدرت ندارند. با اين حال مدارس نزديك به چهرههاي حاكميتي از محلهايي هستند كه مسوولانشان اميد دارند نسلهاي بعدي مديران جمهوري اسلامي از ميان دانشآموزان اين مدارس بيرون بيايند. مدارسي كه اگر دانشآموز خانواده متمولي نداشته باشد شانس حضورش بسيار كم ميشود. با اين وجود، مدارس چهرهها را بايد مدارس «مديرساز» نام برد؛ مدارسي كه از كودكي و نوجواني دانشآموران را تحت آموزشهاي فرهنگي و مذهبي و بعضا سياسي مدنظر خود قرار ميدهند.