گروه جهان
تا قبل از شروع عمليات توفان الاقصي و آغاز يك درگيري ويرانگر در نوار غزه از سوي اسراييل، تمامي اخبار رسانه‌ها و صحبت‌هاي مقامات غربي روي يك نكته كليدي معطوف بود؛ جنگ اوكراين، حمايت از كي‌يف و مقابله همه‌جانبه با روسيه. اما از حدود سه هفته پيش تاكنون موضوع اصلي نظام بين‌الملل در طول بيش از يك‌سال و نيم از اوكراين به سمت اسراييل معطوف شده است. در طول اين روزها تعداد قابل ملاحظه‌اي از رهبران و مقامات غربي به سرزمين‌هاي اشغالي سفر كرده و حمايت تام و تمام خود را از اسراييل در جنگ غزه اعلام كرده‌اند؛ روساي جمهوري امريكا و فرانسه، نخست‌وزير بريتانيا و صدراعظم آلمان ازجمله مهم‌ترين افرادي هستند كه در همين مدت زمان اندك علاوه بر حمايت از اسراييل به شخصه به تل‌آويو سفر كرده‌اند؛ آن‌هم در شرايطي كه افكار عمومي، نهادهاي بين‌المللي، سازمان ملل متحد، كشورهاي مسلمان و ساير بازيگران جهاني از ابعاد و شدت كشتار غيرنظاميان در غزه از سوي اسراييل ابراز نگراني كرده و چنين اقداماتي را نيز صراحتا محكوم كرده‌اند.
اوكراين يا اسراييل؟
در اين ميان بسياري از كارشناسان معتقدند كه با وقوع جنگ غزه، اولويت غرب و به خصوص ايالات‌متحده از اوكراين به سمت حمايت از اسراييل تغيير پيدا كرده است. از اين رو صحبتي كه مطرح مي‌شود، اين است كه با رها كردن اوكراين، روسيه ضمن تشديد فشار بر اين كشور، خواسته‌ها و برنامه‌هاي خود را راحت‌تر در جنگ پيش خواهد برد. در واقع نگراني تحليلگران غربي اين است كه بازگشايي جبهه دوم جنگ اوكراين آن‌هم در غزه باعث مي‌شود كه روسيه بزرگ‌ترين برنده اين وقايع حداقل در كوتاه‌مدت باشد. از طرف ديگر اوضاع و سياست‌هاي كشورهاي غربي به گونه‌اي طراحي شده كه آنها ناچار به تغيير مقطعي از اوكراين به سمت اسراييل هستند، زيرا رژيم صهيونيستي از مهم‌ترين متحدان غرب و به خصوص امريكا در منطقه محسوب شده و همواره نيز به واسطه نفوذي كه در ساختار سياسي كشورهاي غربي دارد، توانسته حمايت همه‌جانبه آنها را به خود جلب كند.
در چنين شرايطي هر چند كه اخيرا وزير خزانه‌داري امريكا اعلام كرده كه كشورش قادر است به صورت همزمان در دو جنگ حامي اوكراين و اسراييل باشد، اما شواهد نشان مي‌دهد كه ايالات‌متحده در هجده روز اخير ضمن اعزام ناوگان بزرگ نظامي به مديترانه شرقي، كمك‌هاي اطلاعاتي، لجستيكي و تسليحاتي زيادي را نيز به اسراييل ارايه داده است. حتي اخبار منتشر شده حاكي از آن است كه در بودجه اضطراي كه دولت بايدن قصد دارد به كنگره ارايه كند، كمكي بالغ بر 14 ميليارد دلار براي اسراييل درنظر گرفته شده است.
البته در اين بودجه رقم هنگفت بيش از 60 ميليارد دلار اضافي نيز براي اوكراين گنجانده شده، اما مساله مهم اين است كه در نبود رييس كنگره و درحالي كه دولت امريكا مجددا در آستانه تعطيلي قرار دارد، جمهوري‌خواهان به شدت با كمك مالي بيشتر به اوكراين مخالف هستند. آنها پيش از شروع جنگ غزه نيز مخالفت‌هاي آشكار خود را از اين كمك‌ها اعلام كرده و حتي برخي قانونگذاران جمهوري‌خواه به صراحت گفته‌اند به دليل سيستم فاسد در اوكراين، چنين اقداماتي دست كردن در جيب ماليات‌دهندگان امريكايي است و آنها به هيچ عنوان اجازه چنين كاري را نخواهند داد. در همين راستاست كه حالا و با توجه به تحولات غزه، موضوع مخالفت‌ها با كمك‌هاي مالي و نظامي بيشتر به اوكراين پيچيده‌تر نيز شده است، چراكه اكنون مخالفان بايدن و جمهوري‌خواهان در آستانه يك‌سال مانده به انتخابات رياست‌جمهوري امريكا اهرم فشار مناسبي براي جلوگيري از اين كمك‌ها دراختيار داشته و سعي مي‌كنند رژيم صهيونيستي را در اولويت اول حمايت‌هاي امريكا براي افكار عمومي و حاميان تل‌آويو جا بزنند.
ابهامات در اروپا
از طرف ديگر دولت‌هاي اروپايي و كشورهاي عضو اتحاديه اروپا نيز كه در خط اول جنگ اوكراين قرار دارند و حمله روسيه به اين كشور معادلات ژئوپليتيكي آنها را به خطر انداخته دچار نوعي سردرگمي اساسي هستند، زيرا از يكسو دامنه اختلافات در اتحاديه اروپا تشديد شده و اكنون كشورهايي نظير مجارستان و لهستان عملا ضمن مخالفت با تصويب بودجه‌هاي بيشتر براي كمك به اوكراين نزديكي خود به مسكو را حفظ كرده‌اند. ازسوي ديگر صداي انتقادات از ارايه كمك‌هاي تسليحاتي و نظامي به اوكراين هر چند در اروپا كمتر از امريكا به گوش مي‌رسد، اما موضوعاتي نظير پيوستن كي‌يف به ناتو و نيز عضويت آن در اتحاديه اروپا ازجمله موارد اختلافي و تنش‌زا ميان اوكراين و كشورهاي اروپايي محسوب مي‌شود.
به همين خاطر است كه برخي ناظران معتقدند در سايه دوراهي امريكا و اروپا درقبال جنگ غزه و جنگ اوكراين به‌طور قطع روسيه حداقل در كوتاه‌مدت از اين درگيري غرب منتفع خواهد شد، زيرا درخواست‌هاي اسراييل از امريكا براي ارسال كمك‌هاي نظامي بيشتر، تمركز حمايت تسليحاتي بر اوكراين را كاهش داده و ازسوي ديگر بالا رفتن قيمت نفت به نفع اقتصاد تحريم شده روسيه عمل مي‌كند.
البته در اين ميان امريكا و اروپا چندين بار موضوع تحت‌الشعاع قرار گرفتن حمايت از اوكراين را به واسطه جنگ غزه رد كرده‌اند. با اين حال دو منبع مطلع اخيرا در مصاحبه‌اي كه با مجله بين‌المللي فرانت‌لاين هند داشته‌اند روي نفع روسيه از جنگ غزه و منحرف شدن تمركز اروپا و امريكا از اوكراين تاكيد كرده‌اند. طبق گزارشي كه اين مجله منتشر كرده، سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه دو روز بعد از عمليات توفان الاقصي در حاشيه نشستش با دبيركل اتحاديه عرب تاكيد كرده بود كه اگر تمركز ايالات‌متحده از اوكراين به دليل وقوع جنگ غزه منحرف شده و اين موضوع سبب كاهش ارسال تجهيزات به كي‌يف شود، اهداف روسيه در جنگ اوكراين سريع‌تر محقق خواهد شد.
البته در اين ميان برخي كارشناسان معتقدند كه همپوشاني خاصي ميان درخواست‌هاي اسراييل از غرب و نيز تداوم حمايت‌هاي تسليحاتي از اوكراين وجود ندارد؛ زيرا منابع و ذخيره سلاح رژيم صهيونيستي با اوكراين متفاوت است. اما موضوع مهم اين است كه اگر اسراييلي‌ها قصد حمله زميني به غزه را داشته باشند، آنگاه معادلات به واسطه شدت و گسترش دامنه جنگ تغيير خواهد كرد. شايد به همين دليل هم باشد كه گفته مي‌شود امريكايي‌ها تاكنون تلاش كرده‌اند مقامات صهيونيستي را از حمله زميني به نوار غزه منصرف كنند. در همين رابطه مارك كانسيان، سرهنگ سابق تفنگداران دريايي ايالات‌متحده كه اكنون مشاور مركز تحقيقات استراتژيك و بين‌المللي است در گفت‌وگو با فرانت‌لاين توضيح مي‌دهد: اگر اسراييل حمله زميني به غزه را آغاز كند، قاعدتا منابع لازم را براي يك جنگ بلندمدت دراختيار نخواهد داشت. از اين رو تحليلگران معتقدند كه در صورت بروز چنين وضعيتي معادلات فرق كرده و به‌طور قطع غرب و امريكا براي ارايه كمك‌هاي همزمان به اوكراين و اسراييل دچار چالش خواهند شد. در همين رابطه شاهد بوديم كه چند روز قبل برونون مادوكس، مدير انديشكده چتم هاوس امريكا در مصاحبه با تلويزيون بلومبرگ تصريح كرد: در مقام قياس، به‌طور قطع امريكا ميان اسراييل و اوكراين، رژيم صهيونيستي را انتخاب خواهد كرد. به همين دليل است كه مي‌توانم به راحتي علت و دلايل ناراحتي و نگراني ولودمير زلنسكي، رييس‌جمهوري اوكراين را درك كنم. او تاكنون تمام تلاش خود را براي جلب‌‌توجه و كمك امريكا به كار گرفته، اما حالا مي‌بينيم كه طرح كمك‌هاي مالي دولت بايدن به اوكراين از سوي كنگره با مخالفت روبه‌رو مي‌شود.
اين مساله از آنجا اهميت دارد كه چند روز قبل شاهد بوديم ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه در نشست سالانه والداي در سوچي تصريح كرده بود كه حمايت و كمك‌هاي امريكا و اروپا كه اوكراين را سرپا نگه داشته و به محض توقف اين كمك‌هاي مالي و تسليحاتي آنها يك هفته بيشتر دوام نخواهند آورد.
ازسوي ديگر افزايش قيمت نفت به واسطه تشديد جنگ در غزه نيز به كمك روسيه خواهد آمد. در اين رابطه ماري ديلي، پژوهشگر انديشكده رند معتقد است: افزايش قيمت نفت علاوه بر اينكه به اقتصاد جنگي روسيه كمك مي‌كند، بلكه مي‌تواند موضوع كسري بودجه دولت را نيز پوشش دهد؛ امري كه به‌طور قطع يك مزيت مهم براي روس‌ها به شمار مي‌رود.
دام بزرگ ديپلماتيك امريكا
در همين رابطه اخيرا خبرگزاري فرانسه در گزارشي به قلم دو تن از تحليلگران خود به تلاش روسيه و چين براي بهره‌برداري از بحران جاري در خاورميانه به منظور تغيير موازنه در معادلات جهاني به نفع خود پرداخته است.
به گزارش يورونيوز در اين مطلب آمده است كه ايالات‌متحده در راس يك ائتلاف بين‌المللي گسترده در دفاع از كي‌يف، به دنبال منزوي كردن مسكو و تا حدي پكن بوده، اما جنگ غزه دامي بزرگ در خلاف اين مسير پيش روي ديپلماسي امريكايي پهن كرده است.
تحليلگران خبرگزاري فرانسه معتقدند كه ايالات‌متحده با دفاع بي‌قيد و شرط از رژيم صهيونيستي در جنگ با حماس خطر از دست دادن حمايت‌ها در جهان عرب را پذيرفته و اين رويكرد كه با كاهش نفوذ پيشين امريكا در اين كشورها همراه است كاملا در راستاي منافع روسيه و به ويژه چين ارزيابي مي‌شود. اجماع غيرممكن در شوراي امنيت سازمان ملل بر سر آتش‌بس در غزه در اين گزارش به عنوان نمونه‌اي از مشكلات پيش روي راهبرد ديپلماتيك تازه امريكا قلمداد شده است.
گفتني است ايالات‌متحده هفته گذشته پيش‌نويس قطعنامه ارايه شده توسط برزيل با محوريت آتش‌بس بشردوستانه در غزه را به بهانه عدم صراحت در اشاره به حق رژيم اشغالگر قدس براي دفاع از خود وتو كرد. واشنگتن پس از آن پيش‌نويس قطعنامه‌اي را به شوراي امنيت ارايه كرد كه در آن بر حق همه كشورها در دفاع از خود تاكيد شده است.
وزير امور خارجه امريكا كه كشورش زير فشار مضاعف درخواست‌هاي مكرر براي موافقت با آتش‌بس قرار گرفته در نهايت روز سه‌شنبه در نشست شوراي امنيت سازمان ملل متحد از چراغ سبز كشورش تنها با يك وقفه بشردوستانه و نه با آتش‌بس براي تسهيل در روند كمك‌رساني به غيرنظاميان در غزه خبر داد. اين درحالي است كه در طول روزهاي اخير به واسطه حملات گسترده ارتش صهيونيستي به نوار غزه بيش از 6500 نفر كه بخش قابل ملاحظه‌اي از آنها را زنان و كودكان تشكيل مي‌دهند، شهيد شده‌اند.
در گزارش فرانس‌پرس آمده است كه روسيه رويكرد خاورميانه‌اي ايالات‌متحده و به ويژه حمايت بي‌قيد و شرط اين كشور از اسراييل را به چالش كشيده و در موضعي آشكار كه احيانا نوعي تلاش براي جلب توجه جهان عرب قلمداد مي‌شود، امريكا را به تشديد درگيري از طريق تقويت حضور نظامي در خاورميانه متهم كرده است؛ حال آنكه چين نيز وتوي قطعنامه‌هاي پيشنهادي براي آتش‌بس توسط امريكا را محكوم كرد.
مقامات ايالات‌متحده اما سرزنش‌هاي چين و روسيه را كم اهميت مي‌دانند و ترديد دارند كه مسكو و پكن به تلاش‌هاي ديپلماتيك گسترده در اين زمينه همانند آنچه آنتوني بلينكن اخيرا در سفر به كشورهاي منطقه انجام داد، مبادرت ورزند. به اعتقاد نويسنده گزارش، ايالات‌متحده از نظر تاريخي هميشه در حمايت از اسراييل نسبتا منزوي بوده است، حتي اگر بپذيريم كه در حال حاضر، متحدان اروپايي واشنگتن عمدتا به رويكرد جو بايدن، رييس‌جمهوري امريكا در حمايت «تزلزل‌ناپذير» از اسراييل بپيوندند.
جو بايدن در ابتداي دوره رياست‌جمهوري خود، پيچيدگي‌هاي بحران خاورميانه را ناديده گرفت و چين را بزرگ‌ترين چالش براي كشورش در درازمدت قلمداد كرد.
در اين رابطه لزلي وينجاموري، مدير برنامه ايالات‌متحده در انديشكده روابط خارجي چتم هاوس مستقر در لندن با اشاره به منطقه خاورميانه مي‌گويد: «اين منطقه‌اي نيست كه ايالات‌متحده بخواهد ردپايي قوي در آن به‌جا بگذارد و فعالانه با آن تعامل داشته باشد؛ حال آنكه جو بايدن در عين حال عميقا به اسراييل متعهد است.» به اعتقاد اين تحليلگر انديشكده چتم هاوس، چين بسيار تمايل دارد كه توجه ايالات‌متحده را از نگراني اصلي استراتژيك خود منحرف كند.
همچنين يوجين رومر، مدير برنامه روسيه در بنياد كارنگي براي صلح بين‌المللي مي‌گويد: هيچ كس انتظار ندارد روسيه چه در موضوع آتش‌بس، چه به جهت ايفاي نقش براي آزادي اسيران به نتيجه برسد. از سال ۲۰۲۲ همه چيز حول محور اوكراين مي‌گردد، بنابراين وقتي اين حادثه روي داد، هديه‌اي براي پوتين بود، زيرا ناگهان توجه‌ها به سوي ديگري منحرف شد.
علاوه بر اين در مورد چين و ايالات‌متحده نيز بايد گفت كه هر دو كشور به دنبال بهره‌برداري ديپلماتيك از اين بحران هستند و انتظار مي‌رود اين موضوع محور گفت‌وگوهاي آتي آنتوني بلينكن و وانگ يي، وزير امور خارجه چين باشد كه قرار است پايان اين هفته به ايالات‌متحده سفر كند. ايالات‌متحده به ويژه چين را تحت فشار قرار داده است تا در اين ميان از نفوذ خود بر ايران براي مديريت تنش‌هاي جاري استفاده كند. پكن اما بدون آنكه حمله حماس را به صراحت محكوم كند، فرستاده‌اي را راهي منطقه كرد تا حمايت تاريخي چين از آرمان فلسطين را يادآوري كند.
به همين دليل جاناتان فولتون، تحليلگر انديشكده شوراي آتلانتيك معتقد است: پكن احتمالا به اميد جلب حمايت جهان عرب، مناقشه كنوني را فرصتي مناسب براي امتياز گرفتن از ايالات‌متحده مي‌داند و به گفته اين تحليلگر، منافع اصلي پكن در خاورميانه همچنان اقتصادي است و دومين اقتصاد بزرگ جهان به شدت به واردات نفت وابسته است. در نتيجه بديهي است كه براي چين بهتر است ايالات‌متحده درگير بحران جاري در خاورميانه و خليج‌فارس باشد.
در بودجه اضطراري بايدن 14 ميليارد دلار كمك به اسراييل درنظر گرفته شده است
جمهوري‌خواهان به شدت مخالف كمك‌هاي مالي بيشتر به اوكراين هستند
جنگ غزه به واسطه انحراف تمركز غرب از اوكراين و بالا رفتن قيمت نفت به نفع روسيه است
كارشناسان مي‌گويند كه روسيه و چين يك دام بزرگ ديپلماتيك براي امريكا پهن كرده‌اند
در طول سه هفته گذشته پوشش رسانه‌اي جنگ اوكراين به شدت كمرنگ‌تر شده است