«اعتماد» همزمان با بركناري وزراي خارجه، دفاع و مرگ ناگهاني نخست‌وزير سابق چين بررسي مي‌كند
خانه‌تكاني سياسي به روش «شي»
محمدرضا ستاري
در حالي كه پس از دو ماه غيبت از انظار عمومي هفته گذشته اعلام شد كه ژنرال لي شانگفو، وزير دفاع جديد چين از سمت خود بركنار شده است، روز گذشته رسانه‌هاي چين از مرگ لي كه‌چيانگ، نخست‌وزير سابق و مرد مشهور اقتصاد اين كشور به واسطه سكته قلبي خبر دادند. اين خبر در حالي منتشر شده كه وي به مدت 10 سال رهبري اقتصادي چين را بر عهده داشته و به واسطه رويكردش در حمايت از كسب و كارهاي خصوصي در ميان مردم چين محبوبيت داشت. با اين حال در كنگره حزب كمونيست چين كه در مهر ماه سال گذشته برگزار شد، كه‌چيانگ از كميته رهبري حزب بركنار و در اسفند ماه جاي خود را به عنوان نخست‌وزير به لي كيانگ كه از متحدان نزديك شي‌جين‌پينگ محسوب مي‌شود، داد.
مثلث حذف
اين موضوع از آنجا حايز اهميت است كه در طول سه ماه گذشته علاوه بر دستگير و بركنار شدن برخي مقامات نظامي چيني، وزير خارجه و وزير دفاع اين كشور كه به تازگي به اين سمت‌ها منصوب شده بودند نيز از كار بركنار شدند. در ابتدا كين كانگ، وزير خارجه چين كه از جمله افراد نزديك به شي جين‌پينگ بود بعد از مدت كوتاهي از انتصابش به مقام وزارت خارجه به مدت چند هفته از انظار عمومي ناپديد و سپس اعلام شد كه از مقام خود بركنار شده است. علت اصلي بركناري كانگ از سوي دولت چين هيچ‌گاه به صورت رسمي اعلام نشد، اما برخي رسانه‌هاي خارجي مدعي شدند كه او در زمان سفارتش در ايالات متحده رابطه خارج از ازدواج داشته و به دليل رعايت نكردن انضباط حزبي عزل شده است. تقريبا كمتر از يك ماه بعد نيز اعلام شد ژنرال شانگفو به عنوان وزير دفاع چين هم به صورت ناگهاني غيب شده و برخي منابع خبري اعلام كردند كه او به واسطه فساد مالي تحت بازجويي قرار دارد تا اينكه سرانجام هفته پيش بدون توضيح خاصي اعلام شد كه او با امضاي شي جين‌پينگ از وزارت دفاع و عضويت در شوراي دولتي بركنار و به احتمال زياد در نشست پايان سال حزب كمونيست، از اين مكان نيز اخراج خواهد شد. لازم به ذكر است هر چند از زمان روي كار آمدن شي جين‌پينگ در سال 2012 يك كمپين ضد فساد از سوي او راه‌اندازي شد كه به واسطه آن بخش قابل توجهي از فعالان اقتصادي و مقامات دولتي چين دستگير و از كار بركنار شده‌اند، اما بركناري كانگ و شانگفو از آنجا باعث تعجب است كه او يكي از دو نفر از جمله افراد نزديك به شي بوده و سال گذشته همزمان با هموار شدن مسير رهبري مادام‌العمر او در حزب كمونيست به مقام‌هاي كليدي وزارت خارجه و وزارت دفاع رسيده بودند. با اين حال پس از مدت كوتاهي اين دو نفر ضمن ناپديد شدن از كار بركنار شده و اين شائبه را ايجاد كردند كه به چه دليل شي نزديكان خود را حذف كرده است؟ البته به گفته كارشناسان شايد تا مدت‌ها دقيقا مشخص نشود كه علت اين موضوع چيست، اما دو تحليل را مي‌توان در اين خصوص داشت؛ نخست جدال قدرت در ساختار حزب كمونيست كه باعث شده شي ياران نزديك خود را نيز بركنار كند و دوم اينكه شايد رييس‌جمهوري اين كشور قصد دارد، نشان دهد در راستاي مبارزه با فساد هيچ اغماض و گذشتي را نخواهد داشت.
شي به دنبال چيست؟
در همين رابطه در حالي با مرگ ناگهاني كه‌چيانگ سه‌گانه كنار رفتن مقامات ارشد چيني از ساختار قدرت اين كشور كامل شده كه كه‌چيانگ به عنوان نخست‌وزير چين يكي از گزينه‌هاي اصلي جانشيني هو جين تائو، رييس‌جمهوري و رهبر وقت حزب كمونيست در سال 2013 بود كه سرانجام به نفع شي جين‌پينگ كنار كشيد. در واقع كه‌چيانگ براي 10 سال بعد با شي كار كرده و عضو كميته 7 نفره حزب بود، اما در حالي كه در كنگره بيستم حزب كمونيست، هو جين تائو به عنوان رييس‌جمهوري قدرتمند سابق به‌طور ناگهاني از سالن اخراج شد، كه‌چيانگ نيز پس از 10 سال به عنوان فرد شماره دوي چين از سمت نخست‌وزير كنار گذاشته شده و بعد از كمتر از 7 ماه با يك سكته ناگهاني از دنيا رفت. طبق گزارشي كه در اين خصوص مجله ديپلمات منتشر كرده است، كه‌چيانگ بالاترين مقام اقتصادي چين بود كه حمايت‌هاي زيادي را از كسب و كارهاي خصوصي به عمل مي‌آورد و در عين حال تبديل به آقاي اقتصادي چين نيز شده بود. اما رويكرد وي با شي كه خواستار خودكفايي اقتصادي و كنترل بيشتر بر كسب و كارها و شركت‌هاست به ميزان زيادي تفاوت داشت. به همين خاطر هم بود كه او دو سال زودتر از موعد در مهر ماه سال گذشته بازنشست شده و از كميته دايمي حزب نيز كنار گذاشته شد. اين اتفاق دقيقا در زماني رخ داد كه شي توانست در كنگره پارسال براي سومين بار مقام رياست‌جمهوري خود را تمديد كرده و بعد از مائو، دومين فردي باشد كه در اين كشور جايگاه خود را براي رهبري مادام‌العمر تثبيت مي‌كند. اين موضوع همچنين پيوند خورده به بركشيده شدن نزديكان شي در سلسله مراتب حزب و مناصب دولتي؛ به‌طوري كه جانشين كه‌چيانگ به عنوان دبير حزب كمونيست در شانگهاي به هيچ عنوان تجربه و جايگاه او را در سطح ملي ندارد. همچنين به گفته ناظران اين اتفاقات در زماني رخ داده كه چين از منظر داخلي و خارجي با شرايط متفاوت‌تري از گذشته مواجه شده است. از منظر داخلي رشد اقتصادي چين با توجه به چالش‌هاي بزرگي كه در بخش املاك و مستغلات اين كشور رخ داده به‌طور بي‌سابقه‌اي دچار بي‌ثباتي شده است. از سوي ديگر همزمان با جنگ اقتصادي و تجاري ايالات متحده با چين، دولت پكن بر سر قضيه تايوان و همچنين مناسبات مربوط به نظام بين‌المللي يك تنش كم سابقه را با غرب تجربه مي‌كند. از اين منظر شايد بركناري وزراي خارجه و دفاع به دليل ناكارآمدي توجيه داشته باشد؛ زيرا شي جين‌پينگ به شدت انضباط حزبي و نظارت بر فساد مقامات را تشديد كرده و اخيرا نيز دو مقام ارشد نظامي در صنايع موشكي و فضايي را نيز از كار بركنار كرده، اما كنار گذاشته شدن افرادي مانند كه‌چيانگ كه به عنوان يكي از معماران رشد اقتصادي خيره‌كننده چين در طول دهه‌هاي گذشته محسوب مي‌شود و در آخرين اقدام آزمون سخت اقتصادي دوران كرونا را پشت سر گذاشته از منظر سياسي و فعل و انفعالاتي كه در سلسله مراتب قدرت در چين در حال رقم خوردن است از اهميت بسيار زيادي برخوردار است.