يادي از درويش خان به مناسبت سالمرگش
هم اصيل و هم بهره‌‌مند از ظرفيت‌هاي موسيقي غرب
دوم آذرماه سالروز درگذشت «درويش‌خان» بود. مردي كه گفته مي‌شود موسيقي را ميان توده مردم آورد و براي برگزاري كنسرت‌هاي خيريه هم تلاش زيادي كرد.
آن‌طوركه در رسانه‌ها نوشته شده است، درويش‌خان از اولين كساني بود كه براي زنان كلاس موسيقي برگزار كرد و به آنها نواختن ساز را آموزش مي‌داد. اين موسيقيدان شهير بُعد انسان‌دوستانه‌اش نيز بسيار پررنگ بود چرا كه نوشته شده است از عوايد كنسرت‌هايش به مردم بلاديده كمك مي‌كرد. از جمله كنسرت‌هاي خيريه او، كنسرت‌هايي به نفع قحطي‌زادگان روسيه، ايتام بي‌بضاعت مدارس و اجرايي به نفع بازماندگان حريق بازار تهران بود. البته درويش‌خان خودش وضع زندگي خوبي نداشت و حتي به خاطر تنگدستي مجبور شد در اواخر عمر، خانه مسكوني‌اش را بفروشد.
از درويش خان به عنوان نخستين آهنگساز ايراني ياد مي‌كنند كه از ريتم‌هاي تازه و گاه برگرفته شده از موسيقي اروپايي استفاده كرده تا از اين راه با ملال ناشي از يكنواختي‌ها مقابله كند. در كتاب «مردان موسيقي سنتي و نوين ايران» آمده است: «مهم‌ترين خصوصيت هنري درويش‌خان حفظ اصالت است كه مانند هر هنرمند بزرگ ديگري، هنر خويش را به خوبي درك كرده بود و ضمن پرهيز از تعصب كوركورانه، از تحريف به‌شدت پرهيز داشت. درويش‌خان با موسيقي اروپايي نيز آشنا بود و قطعات اروپايي را به سهولت مي‌نواخت و حتي چند قطعه فانتزي و متفرقه نيز در اين زمينه ساخت كه به نام سرود درويش‌خان معروف هستند.»
روح‌الله خالقي درباره آثار درويش خان گفته است: «با آنكه او از علم تركيب اصوات موسيقي سررشته نداشته، به ياري ذوق سليم به خوبي از عهده اين كار برآمده است. درويش مثل آهنگسازان اين دوره نبوده كه بنشيند و روزي چند آهنگ بسازد. تمام ساخته‌هاي او از ۲۲ قطعه تجاوز نمي‌كند. پيداست كه با كمال دقت مي‌ساخته و مكرر مي‌نواخته و به كمك ذوق لطيف به تدريج حشو و زوايد را حذف مي‌كرده و به اصطلاح اهل فن آهنگ‌ها را شسته و رفته از كار در مي‌آورده است.»
در مجموع هفت پيش‌درآمد، شش تصنيف و نُه رِنگ از درويش خان به يادگار مانده است كه همه آنها قريحه او را در آهنگسازي اثبات مي‌كنند. پنج تصنيف درويش خان كلام به ياد ماندني دارند كه از اين ميان مي‌توان به دو تصنيف «بهار دلكش» و «نگار بي‌خبر»، اشاره كرد كه بارها بازخواني شده‌اند و با تنظيم‌ها و صداهاي مختلف به اجرا درآمده‌اند.
درويش‌خان، جزو اولين قربانيان سوانح رانندگي در ايران بود. او در روزهاي آغازين آذر ماه ۱۳۰۵، هنگام بازگشت از جلسه محفل موسيقي در منزل يكي از دوستان به خانه، درشكه‌اي دو اسبه كرايه كرده بود. گفته مي‌شود كه در آن زمان خودرو به تازگي وارد خيابان‌هاي شهر شده بود و شمار آنها به سختي به پنجاه دستگاه مي‌رسيد. زماني كه درشكه از خيابان اميريه به سمت شمال مي‌پيچد، خودرويي از جهت مخالف با درشكه و اسب‌هاي آن برخورد مي‌كند و اينچنين درويش خان در سن 54 سالگي براثر تصادف درشكه با اتومبيل از دنيا مي‌رود.