آيا محور مقاومت عراق وارد جنگ با اسراييل مي‌شود؟
متحدان حماس در آماده‌باش به سر می‌برند
احسان لطيفي
درگيري‌هاي پرخطر بين نيروهاي امريكايي و نيروهاي مقاومت در خاورميانه كه غالبا از حاميان ايران هستند از يك منظر نشان از رقابت‌ها در ساختار سياسي عراق دارد و از منظري ديگر به شكلي بالقوه مي‌تواند آتش جنگ در خاورميانه را شعله‌ورتر كند.
پس از آنكه مواضع نيروهاي امريكايي در پايگاه هوايي عين‌الاسد هدف حمله قرار گرفتند، يك فروند جنگنده اي‌سي-130مواضع نيروهاي مقاومت عراقي در نزديكي بغداد را نشانه گرفت. از زمان وقوع جنگ در غزه، اين حمله آخرين مورد از تبادل آتش بين امريكا و نيروهاي محور مقاومت در عراق است. تاكنون دولت بايدن و نيروهاي مقاومت محور مقاومت عمدا دامنه حملات خود را محدود كرده و به نظر مي‌رسد كه حمله به عين‌الاسد به جاي تشديد، براي واشنگتن جنبه پيام‌رساني و بازدارندگي داشته است. با اين حال، همچنان خطر گسترش درگيري‌ها وجود دارد. حملات تقريبا روزانه همچنين پويايي پيچيده سياست داخلي عراق در واكنش به جنگ حماس و اسراييل را برجسته مي‌كند.
خويشتنداري محور مقاومت
آن‌گونه كه موسسه مطالعاتي واشنگتن نوشته، بسياري از شبه‌نظاميان شيعه بخشي از ساختار دولت كنوني عراق هستند.با اين همه، اين گروه نيز مانند بسياري ديگر از شبه‌نظاميان شيعه در خاورميانه، خود را بخشي از «محور مقاومت» ضدامريكايي و ضداسراييلي اعلام كرده‌اند؛ گروهي كه اخيرا تحت عنوان محلي «مقاومت اسلامي عراق» تغيير نام داده، در واقع بخشي از سازمان حشدالشعبي و از متحدان حامي ايران هستند. از ۱۸ اكتبر و يك روز پس از انفجار در بيمارستان الاهلي غزه كه خشم سراسر جهان عرب را برانگيخت، اعضاي محور مقاومت بيش از ۶۰ حمله پهپادي، موشكي و راكتي عليه اهداف امريكايي در عراق و سوريه انجام داده‌اند.
با اين حال، شبه‌نظاميان عراقي نيز دلايل خوبي براي خويشتنداري دارند. آنها مانند حزب‌الله، متحد لبناني از جمله بازيگران مسلط بر سياست بغداد هستند و از همين رو، به باورشان جنگ تمام‌عيار با ايالات متحده مي‌تواند براي عراق و بخش‌هاي ديگر منطقه پس‌لرزه‌هاي جدي داشته باشد. از اين رو، اين گروه فعلا ترجيح مي‌دهند تا فعاليت‌هاي نظامي خود عليه منافع امريكا را مديريت كنند.به ادعاي ناظران، اين منطق براي مدت‌ها هدايت‌كننده اقدامات گردان‌هاي سازمان بود و اكنون به نظر مي‌رسد كه در مورد گروه عصائب اهل الحق، يكي از قدرتمندترين شبه‌نظاميان عراقي نيز صادق است. اما همه گروه‌هاي محور مقاومت با اين ديدگاه موافق نيستند. نمونه برجسته‌اش، شبه‌نظاميان كتائب حزب‌الله و كتائب سيدالشهدا هستند كه نام‌شان توسط ايالات متحده در ليست سياه قرار دارد. آنها معتقدند كه حمله بيشتر به اهداف امريكايي راهي موثر براي برتري بر رقباي‌شان است. اگرچه آنها نيز براي اجتناب از رويكرد تلافي‌جويي امريكا، گام‌هايي محتاطانه و برنامه‌ريزي شده‌اي برمي‌دارند. خويشتنداري نيروهاي مقاومت همچنين از اين واقعيت ناشي مي‌شود كه آيت‌الله علي سيستاني، رهبر مذهبي شيعيان عراق هنگام اعلام حمايت علني خود از فلسطينيان در ۱۱ اكتبر، اصراري بر اقدام مسلحانه نكرد.
چند صدايي در ساختار سياسي عراق
به ادعاي موسسه مطالعاتي واشنگتن، خطر گشوده شدن جبهه‌اي تمام‌عيار در عراق را بايد در رقابت‌هاي داخلي بين گروه‌هاي شيعه جست‌وجو كرد. گروه‌هاي مسلح شيعه تنها شامل محور مقاومت نيستند، بلكه جنبش پوپوليستي به رهبري مقتدي صدر را نيز در برمي‌گيرد. برخلاف لبنان، جناح‌هاي محور مقاومت در عراق فاقد يك رهبر مشخص هستند. از سال ۲۰۲۰ و زماني كه ابومهدي المهندس، فرمانده برجسته عراقي و سرلشكر قاسم سليماني، فرمانده نيروي قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در جريان حمله امريكايي‌ها شهيد شدند. امروزه بسياري از اين جناح‌ها پست‌هايي كليدي در دولت محمد شيعه السوداني دارند. با اين حال، گروه‌هاي جديد و كوچك‌تر خواهان نفوذ بيشتري هستند. همان‌طور كه در بالا ذكر شد، اين رقابت‌ها به‌طور دوره‌اي گروه‌هاي خاصي را به انجام حملات بيشتر به اهداف ايالات متحده سوق مي‌دهد و در اين ميان خطر اشتباهات محاسباتي بالاست.
صدر يكي از بازيگران كليدي اين رقابت‌هاست كه پيش از جنگ غزه به دليل انتخابات استاني آتي عراق در ۱۸ دسامبر حاميانش را به خيابان‌ها آورده بود. مدت‌هاست كه اين روحاني شيعه از احساسات عمومي ضداسراييلي و ضدامريكايي استفاده مي‌كند. براي مثال، در سال ۲۰۲۲، جنبش او با اعمال مجازات اعدام براي عراقي‌هايي كه به اتهام «همكاري با اسراييل» مجرم شناخته مي‌شوند، تلاش كرد تا قانون ضدعادي‌سازي روابط با امريكا را تقويت كند.
معماي صدر
در حالي كه صدر سال گذشته و به‌‌رغم كسب كرسي‌هاي متعدد در پارلمان، نتوانست دولت تشكيل دهد، از صحنه سياسي كناره‌گيري كرد؛ اما بحران كنوني به نوعي موجب بازگشت او به ميدان سياست شده است. صدر چهره ملي داراي يك جنبش سياسي مردمي است و اغلب از اين قدرت عمومي، براي طرح خواسته‌هايي حداكثري استفاده مي‌كند. با طرح اين خواسته‌ها، او بيشتر قصد دارد تا دولت سوداني را در موضع ضعف قرار داده و گروه‌هاي ديگر را در زمين‌هاي ايدئولوژيك به چالش بكشد. به عنوان مثال، او بارها خواستار پايان حضور نظامي ايالات متحده و بسته شدن سفارت اين كشور شده است و حتي در بحبوحه سفر آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه امريكا در ۵ نوامبر به عراق، از هوادارانش خواست كه به خيابان‌ها بريزند. او و رهبري شبه‌نظاميان محور مقاومت در ماه گذشته فراخوان‌هاي جداگانه‌اي براي تظاهرات گسترده در نزديكي مرز با اردن صادر كردند. پيروان صدر جمعيت زيادي را جمع كردند؛ اما تنش‌ها خوابيد. در واقع، در محيطي كه جناح‌ها تلاش مي‌كنند يكديگر را به اتخاذ رويكرد سخت‌تر سوق دهند، ممكن است نيروهاي مقاومت كه عراق را اداره مي‌كنند، چاره‌اي جز تكيه بر رويكردي سختگيرانه‌تر نداشته باشند. ۳۰ اكتبر، هادي العامري، رهبر جريان بدر بيانيه‌اي صادر كرد و خواستار خروج ائتلاف جهاني عليه داعش شد. او اعلام كرد كه تهديد داعش ديگر به حدي نيست كه حضور نظامي خارجي را توجيه كند. اگرچه چنين اظهاراتي ممكن است منجر به هيچ گام عملي از سوي دولت نشود، اما مي‌تواند فضاي مساعدتري براي مانور جريان‌هاي ضدغربي هموار كند.
كنش و واكنش‌هاي نمادين
به ادعاي گروهي از تحليلگران، دولت بايدن رويكردي متفاوت در قبال افزايش كنوني حملات شبه‌نظاميان اتخاذ كرده است. قبل از حمله اي‌سي-130 در نزديكي بغداد، واكنش‌هاي واشنگتن به حملات تنها به سوريه محدود شد، چراكه امريكا تمايل دارد تا جاي ممكن، از بي‌ثبات‌سازي عراق كه شريك كليدي واشنگتن به شمار مي‌رود، اجتناب كند.هر چند گروهي باوري متفاوت دارند و مي‌دانند عراق پتانسيل رويارويي با امريكا را دارد. با اين همه از منظر اين گروه، اعضاي محور مقاومت و گروه‌هاي شبه‌نظامي ديگر فعلا درصدد هستند تا مواضع واشنگتن در سوريه را هدف قرار دهند. در ۱۷ نوامبر، ايالات متحده تحريم‌هاي جديدي را عليه كتائب سيدالشهدا و چندين شخصيت كتائب حزب‌الله اعمال كرد؛ اقدامي عمدتا نمادين كه پس از هفته‌ها حملات گسترده پيش‌بيني مي‌شد. ناظران مي‌گويند، تحريم‌ها صرفا جنبه هشدار داشت و بس و از منظر عملي قابل تامل نيست. بالاخص آنكه محدوديت‌هاي اعمالي، مانع از مشاركت اين گروه‌ها در نظام سياسي عراق نمي‌شود.
امتياز واشنگتن به سوداني
در پاسخ به خويشتنداري سوداني، واشنگتن نيز اخيرا معافيت‌هايي را صادر كرده كه به دولت عراق اجازه مي‌دهد تا از ايران گاز طبيعي و برق خريداري كند. اين معافيت‌ها تمديد معافيت‌هاي موجود است كه بر اساس آن بغداد مي‌تواند پرداخت‌ها را به حساب ايراني در بانك تجارت عراق واريز كند. گروهي از تحليلگران بر اين باورند كه در باب عراق و گروه‌هاي فعال در اين كشور، هماهنگي نزديك‌تر امريكا با كشورهاي اروپايي نيز براي واشنگتن حياتي خواهد بود، چراكه پايگاه‌هاي عراقي كه هدف قرار گرفته‌اند شامل نيروهاي ديگر كشورهاي عضو ائتلاف نيز هستند. در نهايت عمل‌گرايي و خويشتنداري كه توسط بازيگران مختلف عراقي به نمايش گذاشته شده است، نبايد چيزي بيش از تاكتيكي كوتاه‌مدت تلقي شود. هدف استراتژيك اصلي واشنگتن نيز مانند قبل خواهد بود: تقويت دولت عراق.