زلزله‌هاي ۶ فوريه ۲۰۲۳ تركيه و آنچه براي ما آموختني است

سال ۲۰۲۳ رو به پايان است و  مهم‌ترين رخداد زلزله در اين سال در همسايگي ما در ۶ فوريه ۲۰۲۳ رخ داد. ضمنا در بيستمين سالروز زلزله ۵‌دي‌ماه ۱۳۸۲ بم مرور درس‌ها از اين فجايع انساني الزامي است. تركيه و شمال غرب سوريه با دو زلزله در ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ لرزيدند. زلزله اول با بزرگاي 7.8 و دومي 7.5 در گسل‌هاي امتداد لغز چپگرد منطقه گسل آناتولي شرقي موجب تلفات بسيار و تخريب گسترده شد. تعداد قربانيان در تركيه حدود ۵۱ هزار نفر و در سوريه از 10 هزار نفر فراتر رفت و بيش از 119 ميليارد دلار خسارت وارد كرد. اين زمين‌لرزه‌ها به ساختمان‌ها و زيرساخت‌ها در سراسر منطقه آسيب رساند. به عنوان مثال، باند فرودگاه هاتاي تركيه در سه روز اول پس از زلزله به دليل گسيخته شدن با گسل زمينلرزه‌اي به روي ترافيك هوايي بسته شد. در ماه‌هاي اول جمعيت آسيب‌ديده به سرپناه، لباس گرم زمستاني، غذا، گرمايش و پتو نياز داشتند. نيازهاي پزشكي نيز به دليل تعداد افراد مجروح، تخريب بيمارستا‌ن‌ها و آسيب به زيرساخت‌هاي بهداشتي حياتي بود. تمامي ۱۰ ماه گذشته عمليات آواربرداري از مناطق تخريب‌شده و تخريب ساختمان‌هاي نيمه ويران همچنان ادامه داشته است. حداقل ۲۳۰ هزار ساختمان در 11 استان تركيه آسيب‌ ديده يا ويران شد و حدود ۱۱ هزار ساختمان در شمال غرب سوريه به‌طور كامل يا جزيي در اين زمينلرزه‌ها تخريب شده است. ما در تهران براساس يك برآورد در سال ۱۳۹۷ (پنج سال قبل) بيش از ۲ ميليون و ۵۰۰ هزار واحد مسكوني داريم كه ۸۷ درصد مجموع خانه‌هاي تهران هستند. در يك زمينلرزه كه فقط ۱۰ درصد از واحد‌هاي مسكوني تهران آسيب ببيند يا تخريب شوند تقريبا حدود آسيب فيزيكي ما در يك زمينلرزه در تهران به حدود آسيب‌ها در زمينلرزه‌هاي ۶ فوريه ۲۰۲۳ تركيه مي‌رسد. 
 آيين‌نامه زلزله تركيه در سال 2018 به‌روزرساني شده بود ولي بسياري از بناها همچنان بدون توجه به آيين‌نامه زلزله ويرايش قبلي و فعلي زلزله در تركيه ساخته شده بودند. با درس گرفتن از رويدادهاي زلزله‌هاي تركيه در 6 فوريه 2023، تركيه و همه كشور‌هاي در حال توسعه مانند كشور ما بايد مقررات ساختماني خود را از ديدگاه زمينلرزه‌ها مجددا ارزيابي و به روز كنند تا تاب آوري ساختمان‌ها و زيرساخت‌هاي خود را براي زلزله‌هاي بعدي افزايش دهند.
آشفتگي مردم در منطقه زلزله‌زده به ويژه در استان‌هاي بسيار آسيب‌ديده هاتاي، قهرمان مرش و آديدامان در گسترده شدن آسيب‌ها موثر بود. آموزش مردم در مورد آمادگي در برابر زلزله ضروري است. مردم در جوامع لرزه‌خيز در كشور‌هاي درحال توسعه بايد از روش‌هاي تخليه در هنگام زلزله آگاه شوند، كيت‌هاي اضطراري داشته باشند و بدانند كه چگونه در حين و پس از زلزله واكنش نشان دهند. 
سامانه هشدار پيش هنگام زلزله در استانبول حدود 600 كيلومتر از كانون زلزله‌هاي 2023 دور بود و عملا در اين زلزله‌ها براي منطقه زلزله‌زده توليد هشدار نمي‌توانست انجام دهد. زيرساخت اوليه هشدار روي گوشي‌هاي موبايل از سوي شركت گوگل در تركيه فراهم شده بود كه در هنگام زمينلرزه‌هاي 6 فوريه هشدار پيش هنگام توليد نكرد. اين سامانه‌ها براي ايمني زيرساخت‌ها مهمند و در صورت اطلاع‌رساني درست به مردم، به افراد اجازه مي‌دهد تا در صورت امكان براي دريافت خدمات اضطراري آماده شوند. ايجاد و توسعه زيرساخت ارتباط و مخابراتي موثر براي انتشار هشدارها حياتي است.
در زمينلرزه‌هاي تركيه 2023 نبود واكنش آني كارآمد اضطراري و عدم هماهنگي بين سازمان‌هاي مختلف به ويژه در 72 ساعت اول پس از زمينلرزه‌ها موجب گسترده‌تر شدن خسارت‌ها شد. 
تاب‌آوري شامل پرداختن به جنبه‌هاي اجتماعي و اقتصادي نيز هست. در زلزله‌هاي تركيه 2023 نبود راهبرد براي حمايت از جوامع آسيب‌ديده به ويژه در استان‌هاي جنوبي اين كشور و وجود فساد و بحران گسترده اقتصادي در دستگاه اداري موجب شد تا كمك‌هاي مالي به جمعيت‌هاي آسيب پذير به‌طور نامتناسبي توزيع شود.
بيش از 15 بيمارستان بزرگ به دليل زلزله 6 فوريه 2023 در تركيه و سوريه از مدار خدمت رساني خارج شدند. دو بيمارستان بر سر بيماران و كاركنان‌شان فرو ريخت. 57 درصد از بيمارستان‌هاي دولتي سوريه آسيب ديد. شناسايي زيرساخت‌هاي حياتي و برنامه‌ريزي براي تاب‌آوري آن ضروري است. در زلزله‌هاي تركيه بيمارستان‌ها، خدمات اورژانس و ساير تاسيسات حياتي در 9 استاني كه بيشترين خسارت را در تركيه ديدند آسيب جديد ديد. 21 بيمارستان صحرايي از سوي 19 كشور به عنوان كمك صحرايي در مناطق زلزله‌زده تركيه برپا شد. تركيه در بهره‌گيري از كمك‌هاي بين‌المللي در زمينلرزه‌هاي 6 فوريه موفق شد از همكاري حدود 120 كشور استفاده كند. كشور‌هاي كمك‌كننده به سوريه حدود 20 كشور بودند. 
بر اساس برآوردها اين زلزله‌‌ها حدود 116 تا 210 ميليون تن آوار توليد كرد. زمينلرزه كوجائلي، مرمره در سال 1999 در تركيه حدود 13 ميليون تن آوار توليد كرده بود. اثر ثانوي اين نخاله‌ها و آوار شامل زمين‌لغزش‌ها كه به تخريب جاده‌ها و بخش‌هاي مختلف مناطق مسكوني انجاميد بر مشكلات امدادرساني افزود. دفن و دپوي آوار به تشكيل ميدان‌هاي نخاله جديد در پيرامون شهر‌ها و روستاها انجاميد كه بعضا با آلودگي وسيع محيط پيرامون مناطق مسكوني همراه شد. پيش‌بيني‌هاي لازم در مناطق لرزه‌خيز براي كنترل آوار در پيشگيري از بسياري از آلودگي‌هاي بعدي بسيار مهمند.