يادداشتي بر كتاب «كارگردان‌ها در تمرين/ جهان پنهان»
تمرين در جهان پيدا
مهدي كريمي
كتاب «كارگردان‌ها در تمرين، جهان پنهان» نوشته سوزان لتزلر كول به كوششِ رفيق نصرتي و سميه نصرالهي از سوي انتشارات مهرگان خرد منتشر شده است.
كتاب كارگردان‌ها در تمرين اثري شگفت‌آور و كاربردي به قلم سوزان لتزلر كول است كه هر علاقه‌مندي را مجذوب خود مي‌كند. نويسنده در اين اثر گزارشي دقيق از شيوه كار 10 كارگردان چيره‌دست امريكايي هنگام تمرين تئاتر را جمع‌آوري و در قالب كتابي جامع منتشر كرده است. ترديدي نيست كه اين اثر تا آخرين صفحه شيفتگان هنر نمايش را با خود همراه خواهد ساخت.
هر كارگردان تئاتر، در كارش، اصولي را توصيف مي‌كند كه ممكن است بيش از حد فني و فرعي به نظر بيايند اما هيچ تغييري در تمرين، بي‌اهميت يا بدون پيامد نيست.
كتاب شامل تحليل و تفسيرهاي «سوزان لتزلر كول» است از تمرين يازده كارگردان آوانگارد دهه هشتاد نظيرِ «رابرت ويلسن، ريچارد فورمن، اليزابت لوكمپت، اميلي مان، جوان آكالايتيس، ماريا ايرنه فورنس و...» است كه هر كدام در زمانه خود مشهور و صاحب سبك بوده‌اند و نگاهي است كه آنها در پيش توليد اثر خود تا اجرا داشته‌اند و توجه به تغييرات و ايده‌هايي دارد كه حين اين تمرين اتفاق افتاد و خود پيش‌نمايشي است براي نمايش.
كتاب ترجمه گروهي است و براساس اين ضرورت ترجمه شده است:
«حضور شخصي سر تمرين‌هاي يك گروه تئاتري با دانشي متناسب و مقبول از خود هنر تئاتر و تاريخ آن، نظريه انتقادي و مسائل روز اجتماعي كه بتواند روايتي دقيق، تحليلي و در عين‌حال نقادانه از فرآيند تكوين يك اجرا به دست دهد، به‌طوري‌كه نشان دهد كه چگونه نظريه و عمل همچون دوسوي يك سكه، به شكلي جدانشدني در خلق يك اثر هم‌پاي يكديگر دخيلند. در بسياري مواقع حضور اين شخص نه ابداع يا انتساب نظريه‌اي به فرآيند مذكور كه آشكارگي آن است.»
كتاب در اهميت «تمرين‌نگاري» است و به موضوعي مي‌پردازد كه باوجود بااهميت بودن آن، كمتر به آن توجه شده است در صورتي كه به عنوان نگاهي آكادميك و تجربي به آن توجه شود و از رهيافت‌هاي اجرايي آن در شكل‌بخشي كارهاي اجرايي و خلق اثر استفاده كرد و بايد توجه داشت كه هنرمند حين كار مشغول يادگيري است به‌طور كلي اين‌گونه نيز نيست كه آموخته‌هايي كه در گذشته اتفاق افتاده باشد و امروز مي‌توان از آنها هنگام تمرين استفاده كرد. كتاب در 10 فصل كه به ترتيب: «الينور رنفيلد و نگاهش در كارگرداني باغ آلبالو، ماريا ايرنه فورنس و نگاهش در كارگرداني دايي وانيا و ميدان ابينگدون، اميلي مان و نگاهش در كارگرداني اجراي عدالت، جوآن آكالايتيس و نگاهش در كارگرداني سفر بيگل، اليزابت لوكمپت و نگاهش در كارگرداني وسوسه سنت آنتوني، ريچارد فورمن و نگاهش در كارگرداني تولد شاعر، رابرت ويلسن و نگاهش در كارگرداني پنجره‌هاي طلايي و هملت ماشين، ليويو سيولي و نگاهش در كارگرداني هملت و پيتر سلرس و نگاهش در كارگرداني دو چهره در نور شديد بنفش و لي بروئر در كارگرداني مورچه مبارز» به همراه دو گفتار ابتدايي و انتهايي كه نقش ورود به متن كه جمع‌بندي موضوع را ايفا مي‌كند تنظيم شده است. از سويي ديگر هنرمند در مسيري قرار مي‌گيرد كه ياد مي‌گيرد كه درون يك پروسه تمريني چگونه ارتباط برقرار كند و بايد به اين نكته توجه داشت كه اين نوع نگاه تمريني شايد براي هر نمايشي، عملي و قابل اجرا نباشد با اين وجود دانستن اينكه پيش‌تر در گذشته پيشينيان چه كرده‌اند خود كلاسي تجربي است و استفاده از اين تجربه‌هاي نمايشي حتي اگر در حد ديدن هم باشد و قابل كار هم نباشد خود تعمقي است در ديدن و چگونه ديدن. كاري كه نويسنده كتاب كارگردان‌ها در تمرين (Directors in rehearsal) انجام مي‌دهد، پيش از اين چندان معمول نبوده است. به عنوان مثال نگاهي كه جرج برنارد شاو، نمايشنامه‌نويس نام‌آشناي ايرلندي به تمرينات تئاتر داشت، گواهي بر درستي اين سخن است. او در رابطه با تمرينات گاه تا حدي سخت‌گيرانه پيش مي‌رفت كه آن را نوعي تابو مي‌ديد و معتقد بود كه جاي هيچ غريبه‌اي در تمرينات تئاتر نيست، چراكه آنها كاملا محرمانه هستند و نبايد درِ سالن‌ها به روي علاقه‌مندان باز شود. كتاب كارگردان‌ها نه فقط براي كارگردانان تئاتر كه هم براي بازيگران و علاقه‌مندان، جدا از اينكه در چه سطح از مهارت قرار دارند، بسيار مفيد و كمك‌كننده خواهد بود. بسياري از اين كارگردانان بزرگ نمايشنامه‌هاي معروفي همچون سفر بيگل، دايي وانيا، باغ آلبالو، هملت و اجراي عدالت را به روي صحنه برده‌اند كه اين امر خود بر اثرگذاري اين كتاب افزوده است. جالب است بدانيد سوزان كول براي نگارش اين اثر و ثبت وقايع رخ داده در تمرين‌ها به جاي استفاده از ضبط‌صوت از دفترچه يادداشت استفاده كرده و تمامي مصاحبه‌ها و نقل‌قول‌هايي كه در اين كتاب خواندني مشاهده مي‌كنيد نيز در همان فضا به وقوع پيوسته است.