جزييات تازه از «گورخمره‌ها» در محله كوروش اهواز
كشفيات جديد باستان‌شناسان از تدفين دوره اشكاني و ساساني
گروه اجتماعي| با گذشت 18 ماه از كشف بقاياي چند گور خمره در محله كوروش شهر اهواز حالا سرپرست هيات باستان‌شناسي از جزييات بيشتري درباره گورستان باستاني به جا مانده از دوره اشكاني خبر داده است.
لقمان احمدزاده كه پيش‌تر از اين گفته بود، قدمت اين خمره‌هاي تدفيني به دوران تاريخي پارت (اشكانيان) و ساساني مي‌رسد، ديروز هم در گفت‌وگو با ايلنا خبر داد كه محوطه در دست كاوش، گورستاني از گورخمره‌هاست كه با توجه به آشكار شدن شمار قابل توجهي از تكه‌هاي خمره‌هاي سفالي قيراندود و استخوان‌هاي پراكنده انساني در جريان سرند خاك دپو شده در اين محدوده، تعداد ديگري نيز بوده‌اند كه در جريان خاكبرداري براي ايجاد پايه پل بتني و توسط بيل مكانيكي به طور كامل از بين رفته‌اند.
احمدزاده مي‌گويد: «برخي از گورخمره‌ها در حين فعاليت ماشين‌آلات خاكبرداري شركت ملي مناطق نفتخيز جنوب آسيب‌هاي جدي ديده‌اند به‌گونه‌اي كه ما تنها بقاياي تكه‌هاي خمره‌هاي سفالي قيراندود و استخوان‌هاي پراكنده انساني را در جريان سرند خاك دپو شده در محدوده كارگاه كاوش يافته‌ايم و اين گورخمره‌ها با تلاش گروه مرمت، به آزمايشگاه‌هاي حفاظت و مرمت اداره كل ميراث فرهنگي استان خوزستان و پايگاه ميراث جهاني شوش منتقل شدند و از بررسي و مطالعه اوليه مجموعه استخوان‌هاي انساني گردآوري شده توسط انسان‌شناس هيات، نتايجي همچون تخمين سن، تعيين جنسيت و تشخيص نوع بيماري‌ها به دست آمده است. پي بردن به وسعت واقعي اين محوطه به دليل اينكه بخش‌هايي از اين محوطه در اشغال تأسيسات صنعت نفت قرار گرفته دشوار است اما بر اساس كاوش محدود نجات‌بخشي ما مي‌توان گفت ما با يك گورستان روبه‌رو هستيم كه گورخفته‌هاي آن درون خمره‌هايي قرار داده شده‌اند كه سطح داخلي آنها آغشته به قير است. گورخمره‌هاي يافت شده به صورت افقي، در راستاي شمال غربي- جنوب شرقي، درون چاله‌هاي ساده قرار داده شده بودند. وضعيت استخوان‌هاي درون خمره‌ها، نظمي طبيعي و بدون درهم‌ريختگي را نشان مي‌دهند. گورخفته‌ها به حالت خوابيده به پشت يا طاق باز قرار داده شده‌اند؛ سر آنها نزديك به تهِ خمره و كف پاها نزديك دهانه آن قرار دارد. در ميان گورخفته‌هاي يافت شده يك كودك مشاهده شد كه در اين نمونه، دهانه خمره را با يك تكه سفال شكسته شده بسته‌اند. روي ساعد دست اين گورخفته، در نزديكي مچ بقاياي يك شيء فلزي آشكار شد. به نظر مي‌آيد اين شيء به شدت فرسوده، بقاياي يك دستبند يا النگوي آهني بوده باشد. نقش تار و پود بافت پارچه روي لايه قير درون بخش انتهاي خمره به خوبي قابل مشاهده و ممكن است اين نقش متعلق به بقاياي كفن يا بستري براي قرار دادن در زير سر گورخفته بوده باشد.»
احمدزاده افزود: «بررسي ما نشان داد خمره‌هاي به كار رفته براي تدفين از گونه خمره‌هاي اژدري هستند كه پراكنش جغرافيايي بسيار وسيعي دارند و به وفور در دوره‌هاي باستاني متأخر و سده‌هاي نخستين اسلامي (حدود قرن سوم تا نهم پس‌از ميلاد) در جنوب عراق، جنوب غربي و جنوب ايران (به ويژه حوزه خليج فارس) توليد مي‌شده‌اند و به دوران تاريخي متأخر قابل تاريخ‌گذاري هستند اما براي تاريخ‌گذاري مطلق بايد منتظر نتايج آزمايش‌هاي سن‌سنجي بقاياي استخواني بود.»
آبان امسال، مهسا نجفي - كه زيست‌باستان‌شناس است - از شناسايي آثاري بر دندان گورخفته‌ها به نشانه الگوي نامناسب رژيم غذايي و استرس ناشي از بيماري، ساييدگي و پوسيدگي برخي از دندان‌ها، رويش غيرطبيعي استخوان اسفنجي در كاسه چشم برخي از گورخفته‌ها به نشانه كمبود آهن در رژيم غذايي، دفع مواد مغذي به واسطه بيماري‌هاي دستگاه گوارش، كم‌خوني ناشي از ويتامين ب۱۲، رژيم غذايي نامناسب مادر و تركيب عفونت در نوزاد، عوارض طبيعي عفونت و ساير علت‌ها خبر داده بود.
نيمه تيرماه پارسال اخباري از كشف گورخمره‌هاي اشكاني در محله فاز 4 كوروش شهر اهواز منتشر و اعلام شد كه اين بقايا به دنبال فعاليت ماشين‌آلات خاكبرداري شركت ملي مناطق نفتخيز جنوب در شمال شرقي شهر اهواز به دست آمده است. اخبار حكايت از آن داشت كه گورخمره‌هاي كشف شده به رنگ نخودي است كه با قير طبيعي عايق‌بندي شده و محتوي بقاياي انساني است.
حسين فيضي، دانشجوي دكتراي باستان‌شناسي دانشگاه مازندران با اعلام خبر كشف گورستان نويافته گفته بود: «اين نوع تدفين كه به نام تدفين گورخمره‌اي موسوم است از دوران نوسنگي براي دفن اموات و به ويژه نوزادان و خردسالان استفاده مي‌شد اما اوج استفاده از اين روش تدفين را مي‌توان در دوره اشكانيان مشاهده و پيگيري كرد. نمونه‌هاي اين تدفين در گورستان‌هاي پارتي اكروپل، كنگاور، گرمي مغان و شغاب بوشهر قابل پيگيري و شناسايي است. گورخمره‌هاي نويافته قابل مقايسه و مطابقت با گورخمره‌هاي محوطه شغاب بوشهر هستند. برخي از پژوهشگران اين نوع گورخمره‌ها را متعلق به اواخر دوره اشكاني و اوايل دوره ساساني معرفي مي‌كنند. نكته بسيار مهم گورخمره‌هاي گورستان كوروش اهواز، كنار رودخانه و به سمت رودخانه بودن تدفين‌هاست. اين تدفين به سمت رودخانه در داده‌هاي ديگر دوره اشكاني قابل رويت و مشاهده است. در گورستان گرمي مغان هم گورخمره‌ها به سمت رودخانه بودند كه اين نوع تدفين در گورستان كوروش اهواز اين نظر را تقويت مي‌كند كه اين گورستان و تدفين‌هاي آن مي‌تواند متعلق به آيين مهرپرستي و تدفين‌هاي مهري تلقي شود. وجود گورستان نويافته كوروش اهواز به خوبي بيانگر استقرارهاي در اواخر دوره اشكاني در محدوده كنوني شهر اهواز است. اين گورستان به همراه تپه آسيه‌آباد و داده‌هاي تدفين كوهساران منبع آب اهواز همگي حاكي از وجود استقرار دائم دوره اشكانيان در محدوده شهر اهواز است.»
به دنبال انتشار اين خبر، مجتبي گهستوني؛ فعال ميراث‌فرهنگي در استان خوزستان هم به ايلنا گفت: «در سال ۱۳۸۵ كه بحث هرمز اردشير مطرح شد، در چندين نقطه اهواز متوجه وجود آثار باستاني شديم. از جمله در زرگان كه محوطه باستاني در آن شناسايي شد و گورخمره‌ها و تنبوشه‌هاي سفالي به دست آمد. محوطه بررسي و محدوده حريم آن مشخص شد. سال‌ها بعد در منطقه نيوسايد اهواز در محل اداره فضاي سبز شركت ملي مناطق نفتخيز آثاري از تدفين به دست آمد كه به وزارت ميراث اطلاع داديم و مورد بررسي قرار گرفت اما در نهايت بعد از مستندنگاري‌هاي متعدد محوطه پوشانده شد و بررسي‌ها ادامه نيافت. چندي بعد در همان منطقه در پشت سايت محوطه‌اي پيدا شد كه مورد بررسي ميراث فرهنگي قرار گرفت اما هيچگاه كاوش انجام نشد. محوطه باستاني كوهساران نيز در سال ۱۳۹۰ شناسايي شد اما بعد از يك دهه ثبت ملي شد. اكنون محوطه باستاني جديد نيز در محدوده كارگاه شركت نفت كشف شده و اين نگراني وجود دارد كه اين محوطه مورد كاوش قرار نگيرد.»
به دنبال انتشار اين خبر، احمدرضا حسيني بروجني، معاون ميراث فرهنگي استان خوزستان با تاييد اين موضوع كه محوطه كشف شده، در محدوده محصور شده شركت نفت و در فاصله ۲۰ متري چاه نفتي با قدمت بيش از ۸۰ سال قرار دارد گفت كه اين محوطه هم طي جاده‌سازي و خاكبرداري و... حول اين چاه‌هاي نفتي كشف شده به اين نحو كه ظاهرا بولدوزر شركت نفت در جريان احداث پل در جاده‌اي كه به چاه نفت ختم مي‌شده، با اين گورخمره‌ها برخورد كرده و بنابراين، بخش‌هايي از اين محوطه تاريخي به واسطه فعاليت‌هاي حفاري و اكتشاف و بهره‌برداري از چاه‌هاي نفت، دستخوش تغيير و تحولات زياد و حتي تسطيح شده و البته با توجه به آنكه بيل مكانيكي در محوطه كار مي‌كرده، از ۳ گورخمره به دست آمده، ۲ گورخمره به طور كامل تخريب شده در حالي كه احتمال وجود گورستان ديگر در اين محوطه هم وجود دارد.