ندا جعفري
با نزديك شدن به پايان سال 1402 بار ديگر و مانند گذشته بازارهاي دارايي از دلار گرفته تا طلا و بورس دچار التهاب شدند و بالا گرفتن انتظارات تورمي خود را با نوسان‌هاي قيمتي گوناگون نشان داده است.
در ميان سكوت بانك مركزي، طي روزهاي گذشته وزير اقتصاد تنها كسي بوده كه از مجموعه دولت درباره نوسان قيمت در حوزه نرخ دلار يا قيمت سكه اظهارنظر كرده و البته همان‌طور كه پيش‌بيني هم مي‌شد، گفته كه اين نوسان‌ها زودگذر است و دليل اقتصادي ندارد و از اين‌گونه صحبت‌ها كه عموما با استقبال مردم هم مواجه نمي‌شود، چراكه پيش از اين همچنين اظهارنظرهايي شنيده شده و برعكس از آب درآمده است. اما بايد توجه داشت كه انتظارات تورمي به نوعي پيش‌بيني مصرف‌كننده از تورم آينده را اندازه‌گيري مي‌كند و اهميت زيادي دارند، چراكه بر تصميمات اقتصادي مردم اثر‌گذارند، زماني كه كسب‌وكارها و مصرف‌كنندگان تورم بيشتري را انتظار داشته باشند، رفتار قيمت‌گذاري و خرج كردن خود را متناسب با اين پيش‌بيني و انتظارات تغيير مي‌دهند. در اين ميان كاركرد نهادهاي ناظر بر قيمت‌ها چيست و آيا اظهارنظرهايي مبني بر اينكه نوسان‌ها زودگذر است و جاي نگراني نيست، كمكي به وضعيت كنوني مي‌كند؟
تاثير عوامل داخلي و بين‌المللي بر بازار دارايي
وحيد شقاقي‌شهري، اقتصاددان و استاد دانشگاه در خصوص پيش‌بيني بازارهاي مختلف دارايي در ماه‌هاي پاياني سال به «اعتماد» گفت: براي پيش‌بيني بازارهاي دلار، طلا و ديگر بازارهاي دارايي بايد عوامل داخلي و بين‌المللي را در كنار هم در نظر گرفت؛ چراكه اولين اثر اصلاحات ساختاري در داخل كشور يا اتفاقات و تكانه‌هاي بين‌المللي بر بازار دارايي مشخص مي‌شود و پس از آن با يك تاخير زماني اين اثر بر بازار كالا و خدمات پديدار مي‌شود. اين كارشناس اقتصادي در ادامه افزود: هرگونه تنش سياسي يا نوسانات در قيمت انرژي بر تمامي بازارها از دارايي‌ها گرفته تا كالا و خدمات اثرگذار است.
افزايش قيمت‌ها پس از 18 ماه به بازار كالا
و خدمات سرايت مي‌كند
شقاقي‌شهري خاطرنشان كرد: بازار دارايي شامل 5 بازار (دلار، طلا، خودرو، مسكن و بازار سرمايه) مي‌شود.هر زمان اتفاق سياسي يا اقتصادي رخ مي‌دهد اولين بازاري كه به آن واكنش نشان مي‌دهد بازار دلار و طلاست و پس از آن بازار خودروهاي خارجي و داخلي و بازار مسكن و در آخر هم بازار سرمايه قرار دارد و پس از آن به تدريج نوسانات در بخش كالا و خدمات مشخص مي‌شود.
او تصريح كرد: آن‌گونه كه اقتصاد ايران در دوره‌هاي گذشته نشان داده است پس از اينكه بازارهاي دارايي به نوسانات واكنش نشان دادند تقريبا بين 6 تا 18 ماه بعد قيمت‌ها در بازار كالا و خدمات هم تغيير مي‌كند و اين تغييرات به كلي تخليه مي‌شوند.
بيشترين انتظارات تورمي در ايران از انتخابات امريكا نشات مي‌گيرد
اين اقتصاددان با اشاره به تغييرات اقتصادي در سال 1403 تصريح كرد: سال آينده سال سختي براي اقتصاد ايران خواهد بود و علت آن هم به اصلاحاتي برمي‌گردد كه دولت در نظام بودجه‌ريزي با اعمال سياست‌هاي انقباضي و سياست‌هاي سختگيرانه نظام بانكي در نظر گرفته است.
شقاقي‌شهري در ادامه گفت: واقعيت اين است كه بيشترين انتظارات تورمي در ايران از انتخابات امريكا نشات مي‌گيرد، روز سه‌شنبه كه نتايج انتخابات در ايالت «ايووا» امريكا اعلام شد، مشخص شد كه دونالد ترامپ در ميان كانديداهاي جمهوري‌خواه با 51 درصد آرا از بقيه رقباي خود پيشي گرفته است و پس از ترامپ «دي‌سانتيس» با ۲۱.۲ درصد آرا و «نيكي هيلي» با۱۹.۱ درصد آرا و «ويوك راماسوامي» با ۷.۷ درصد آرا در رده‌هاي بعدي قرار گرفتند كه اين موضوع نشان مي‌دهد در اين ايالت امريكا دونالد ترامپ نسبت به ساير رقباي درون حزبي خود پيشي گرفته است.
نتيجه اعمال فشار حداكثري ترامپ عليه ايران چه بود؟
او خاطرنشان كرد: به احتمال زياد در دو، سه ايالت ديگر امريكا كه جزو ايالت‌هاي كليدي اين كشور محسوب مي‌شوند هم دونالد ترامپ به همين اندازه پيشتاز باشد و بدين ترتيب تكليف نماينده جمهوري‌خواهان در انتخابات 2024 امريكا مشخص خواهد شد كه در اين راستا «ميشل اوباما» و «كامالا هريس» هم هر دو از اين نتايج و حضور ترامپ در انتخابات اظهار نگراني كرده‌اند.
شقاقي‌شهري ادامه داد: اين مساله نشان مي‌دهد كه اگر اتفاق غيرمنتظره‌اي در آينده رخ ندهد و ديوان عالي امريكا هم مصونيت قضايي ترامپ را حذف نكند احتمالا نماينده جمهوري‌خواهان در انتخابات امريكا دونالد ترامپ خواهد بود كه سابقه بدي هم نسبت به تشديد تحريم‌هاي اعمال شده عليه ايران دارد.
او افزود: در سال 1397 شاهد آن بوديم كه كمپين فشار حداكثري ترامپ عليه ايران اجرا شد كه در ابتدا بخش نفت ايران را از كار انداختند و پس از آن صادرات نفت ايران به زير 300 هزار بشكه در روز رسيد و پس از آن فشار بسيار سنگيني بر بخش بيمه‌اي، بانكي و تجارت ايران وارد و تقريبا شرايط تحريمي كشور به سرعت تشديد شد.
موتور انتظارات تورمي سرعت مي‌گيرد
اين كارشناس اقتصادي تصريح كرد: به نظر مي‌رسد از بهمن ماه امسال موتور انتظارات تورمي به تدريج روشن شود و تا آبان ماه سال آينده كه انتخابات امريكا انجام مي‌شود، روشن باقي بماند و طبيعتا در صورتي كه دونالد ترامپ برنده انتخابات امريكا شود تشديد هم مي‌شود.
شقاقي‌شهري افزود: موضوع انتخابات امريكا و حضور ترامپ در اين انتخابات و اثرات آن بر شرايط ايران بسيار مهم است. از اين منظر دولت بايد يك نگرش بسيار عميق نسبت به وقايع انتظارات تورمي حاصل از انتخابات امريكا داشته باشد، چراكه اين انتظارات تورمي به صورت كامل روي بازارهاي دلار، طلا و ساير بازار دارايي‌ها اثرگذار است.
اصلاحات ساختاري بسيار كند پيش مي‌رود
او گفت: التهاباتي هم كه آغاز شده فارغ از علل مختلف بيشترين اثر خود را باز هم از انتخابات امريكا مي‌پذيرد ضمن آنكه دولت، اصلاحاتي را در بحث بودجه‌ريزي و بانكي آغاز كرده است، اما باز هم چندان اميدي به نتايج اين اصلاحات وجود ندارد.
شقاقي‌شهري تصريح كرد: اولا اينكه اين اصلاحات بسيار كند پيش مي‌رود و اصلاحات عميقي كه بايد در كنترل ناترازي بودجه‌اي و بانك‌ها صورت مي‌گرفت، انجام نشده است مانند اصلاح قانون نظام بانكي يا پياده‌سازي بودجه‌ريزي عملياتي در كشور، ضمن آنكه ناترازي‌هاي كليدي اقتصاد ايران كه هر كدام موتورهاي تورمي اقتصاد ايران هستند، كاملا روشنند كه شامل ناترازي در بخش آب، ناترازي برق، ناترازي در صندوق‌هاي بازنشستگي و ناترازي در بخش نفت و گاز و ناترازي بنزين و فرونشست زمين مي‌شود كه جزو مهم‌ترين ناترازي‌هاي ايران به شمار مي‌رود كه شدت آنها به مراتب از ناترازي‌ها در بودجه و بانك بيشتر است و هر يك از اينها به تنهايي روشن‌كننده موتور تورمي در اقتصاد ايران هستند.
ناترازي‌ها هر روز عيان‌تر مي‌شوند
اين اقتصاددان خاطرنشان كرد: ناترازي در بخش آب اين روزها كاملا عيان است و تابستان سال آينده سال سختي در بخش كشاورزي ايران خواهد بود همچنين زنگ خطر فرونشست زمين در دشت اصفهان و ورامين و تهران به صدا درآمده است و برخي بر اين باورند كه فرونشست زمين در ايران صد برابر ميانگين بحران جهاني است.
او با اشاره به ناترازي‌ها در حوزه برق و گاز نيز گفت: احتمالا اين ناترازي‌ها در اين دو حوزه باز هم تشديد شود همچنين ناترازي بنزين و صندوق‌هاي بازنشستگي هم بيشتر مي‌شود. شقاقي‌شهري افزود: با وجود آنكه دولت اصلاحاتي را در دو بخش بودجه‌اي و بانكي آغاز كرده، اما اين اصلاحات كند است و جزو اصلاحات ساختاري هم محسوب نمي‌شود و بيشتر انضباط بخشي محسوب مي‌شوند و در كنار آن ناترازي‌هاي كليدي هم در حال گسترش هستند و همه اينها مي‌تواند شعله‌هاي تورمي را روشن كند.
سياست طلاپاشي دولت با چه هدفي است؟
او افزود: لذا تشديد ناترازي‌هاي اقتصاد كلان از يك سو و بحث تشديد انتظارات تورمي از سوي ديگر كه عمدتا به واسطه انتخابات امريكا بيشتر مي‌شود بدون يك نگاه عميق و جامع و بدون يك نظام تامين مالي سال آينده را سالي سخت‌تر خواهد كرد و باعث فشار شديدي بر بازار ارز خواهد شد. اين اقتصاددان ادامه داد: در روزهاي اخير شاهد آن بوديم كه نرخ دلار از 50 هزار تومان به 54 هزار تومان رسيد كه روي قيمت خودروهاي داخلي و خارجي هم اثرگذار بود و بانك مركزي هم يك سياست غلط طلاپاشي را آغاز كرد كه تجربه شكست اين سياست را در دوره‌هاي گذشته نيز شاهد بوديم كه اثربخش هم نبود و بايد از رييس كل بانك مركزي اين سوال را پرسيد كه چرا با وجود اين تجربه تلخ باز هم دست به اين راهبرد غلط زده است؟
تلاشي براي حكمراني و مديريت ريال نشده است
او افزود: متاسفانه تلاش خاصي هم براي مديريت و حكمراني ريال هم ديده نشده است و همه اين موارد نگراني‌ها را براي سال آينده بيشتر مي‌كند. هم به دليل تحولات بين‌المللي و هم به دليل ناترازي‌هاي اقتصاد كلان در كشور كه مجموع اينها مي‌تواند تورم به دنبال داشته باشد. اين كارشناس اقتصادي با بيان اينكه برنامه روشني از سوي دولت براي ناترازي‌هاي اقتصاد كلان ايران و تحولات بين‌المللي وجود ندارد، گفت: دولت بايد يك برنامه مشخص و روشن در خصوص مقابله با اثرات ناترازي‌هاي اقتصاد كلان و تحولات بين‌المللي داشته باشد ضمن آنكه بازار انرژي هم بسيار شكننده است و ديگر با وجود انرژي‌هاي نو و تجديدپذير چندان نمي‌توان روي قيمت نفت مانور داد و دولت بايد يك نگرش واقع‌بينانه‌تري از شرايط پيش روي خود داشته باشد.