مجمع اقتصاد جهاني در سايه جنگ اسراييل و اوكراين
براي بررسي فرصت‌ها و چالش‌هاي اقتصادي جهان برگزار شد
والس «رياض» و «دهلي‌نو» در داووس
احسان پناه‌بر
نشست سالانه مجمع جهاني اقتصاد (WEF) سال 2024 رهبران دولت‌ها، مديران تجاري و جامعه مدني را براي رسيدگي به وضعيت جهان و بحث درباره اولويت‌هاي سال پيش رو دور هم جمع كرد، اين نشست پس از حدود يك هفته تلاش جهت ارايه برنامه‌هايي متنوع و البته فشرده، روز جمعه به كار خود پايان داد. جهان مدرن آنچه كم ندارد، بحران است: از گرم شدن زمين و چالش‌هاي اقليمي گرفته تا همه‌گيري كوويد-19، قحطي، مهاجرت و كوچ اجباري و البته جنگ در چهار گوشه دنيا. اين نوع نشست‌هاي سالانه بستري براي مشاركت و گفت‌وگوهاي سازنده و كمك به يافتن راه‌حل از طريق همكاري عمومي و خصوصي فراهم مي‌كند،
هر چند به نظر مي‌رسد راه دشوار است.
پيش از شروع اجلاس داووس، داده‌هاي نظرسنجي منتشر شده از اقتصاددانان برجسته نشان داد كه اقتصاد جهاني در سال 2024 با چشم‌انداز رشد ضعيف و عدم اطمينان ناشي از درگيري‌هاي ژئوپليتيكي، شرايط سخت تامين مالي و تاثير مخرب هوش مصنوعي روبه‌رو است. براساس داده‌ها، حدود 56درصد انتظار دارند كه شرايط كلي اقتصاد جهاني در سال جاري، با درجه بالايي از واگرايي منطقه‌اي تضعيف شود. درحالي كه اكثريت از رشد متوسط يا قوي‌تر اقتصاد در چين و ايالات‌متحده مي‌گويند. چشم‌انداز اقتصاد آسياي جنوبي و شرق آسيا و اقيانوسيه مثبت‌تر است، به‌طوري كه اكثريت بسيار بالايي انتظار رشد حداقل متوسط در سال 2024 را دارند.
زنگ خطر براي اقتصاد چين به صدا در آمد؟
چين، دومين اقتصاد بزرگ دنيا پس از ايالات‌متحده و همچنان يكي از بازيگران برجسته حاضر در نشست داووس محسوب مي‌شود. نخست‌وزير چين، لي كيانگ در اين رويداد سالانه حضور يافت و سخنراني كرد. چندين كارآفرين برجسته چيني و كارشناسان برجسته در نشست‌هاي فرعي نيز شركت كردند و بينش‌هاي خود از چشم‌انداز اقتصاد چين را ارايه كردند. به گزارش رويترز، لي كيانگ روز سه‌شنبه در سخنراني خود در اين نشست گفت كه اقتصاد چين دوباره رشد كرده و اهدافي را براي خود تعريف كرده است. تخمين زده مي‌شود اقتصاد اين كشور در سال ۲۰۲۳ حدود 2/5 درصد رشد داشته باشد كه بالاتر از هدف رسمي و اعلام شده حدود ۵درصد است. لي در مجمع جهاني اقتصاد در داووس گفت كه اقتصاد چين قادر است فراز و نشيب‌ها را طي كرده بدون آنكه روند كلي رشد بلندمدت تغيير كند. اما، براساس پيش‌بيني‌هاي سالانه منتشر شده در چند ماهه گذشته، بانك‌هاي بزرگ سرمايه‌گذاري بين‌المللي انتظار دارند كه اقتصاد چين در سال ۲۰۲۴ با سرعت كمتري نسبت به سال ۲۰۲۳ رشد را تجربه كند.
ميانگين پيش‌بيني در ميان پنج شركت، از جمله گلدمن ساكس و مورگان استنلي، به افزايش 6/4درصدي توليد ناخالص داخلي واقعي در سال جاري اشاره كرد كه از 2/5درصد پيش‌بيني شده براي سال 2023 كمتر است. چين قرار بود چهارشنبه ارقام توليد ناخالص داخلي را براي سال 2023 منتشر كند، ولي هنوز خبري نيست. پكن قرار است هدف امسال را در نشست سالانه پارلماني در اوايل ماه مارس اعلام كند. براساس گزارش شبكه سي‌ان‌بي‌سي، در ميان پنج پيش‌بيني بانكي، جي‌پي مورگان با 9/4درصد بالاترين رشد را داشت، درحالي كه مورگان استنلي با 2/4درصد پايين‌ترين رشد را تجربه كرده بود. هايبين ژو، اقتصاددان ارشد جي‌پي مورگان و رييس تحقيقات اقتصادي چين بزرگ در گزارشي اعلام كرد كه وظيفه مهم در سال 2024 مديريت ريسك نزولي در اقتصاد چين، به‌ويژه اصلاح بازار مسكن است. تحليلگران، با اشاره به اينكه فناوري جديد و ساير بخش‌ها به سرعت رشد كرده‌اند، اما به اندازه كافي براي جبران رشد عقب‌مانده كافي نيستند، اين گروه براين باورند كه فشار تورم احتمالا در سال 2024 در بخش مسكن و به تبع آن در ساير زمينه‌ها كه چالشي براي رشد است، كاهش يابد. اما، دومين اقتصاد بزرگ جهان از رشد دورقمي دهه‌هاي گذشته عقب مانده است، گزاره‌هايي كه ماحصل محدوديت‌هاي همه‌گيري كوويد-19 و ركود در بازار املاك و مستغلات است.
مانور قدرت دهلي‌نو
اخيرا صندوق بين‌المللي پول در گزارش سالانه خود اعلام كرد كه اقتصاد هند در سال 2023 رشد قابل‌توجهي داشته و انتظار مي‌رود رشد با حمايت از ثبات كلان اقتصادي و مالي در اين كشور به مسير خود ادامه دهد. پيش‌بيني مي‌شود كه توليد ناخالص داخلي واقعي در سال مالي 2024-2023 و
2025-2024، 3/6درصد رشد كند. آشويني وايشناو، وزير راه و ارتباطات هند معتقد است با فاصله 95درصد، مي‌توان ارزيابي كرد كه هند در كل دهه آينده با تورم متوسط 4 تا 6درصد، 6 تا 8درصد رشد خواهد كرد. اين پيش‌بيني چندان هم دور از ذهن نيست. سال گذشته، هند با عنوان «يك سياره، يك خانواده، يك آينده» رياست گروه ۲۰ را برعهده گرفت و اتحاديه آفريقا را به عنوان عضو دايمي پذيرفت. به عنوان يكي از اعضاي موسس بلوك كشورهاي در حال توسعه بريكس، از گسترش آن به شش كشور جديد عربستان‌سعودي، ايران، اتيوپي، مصر، آرژانتين و امارات متحده عربي استقبال كرد. اين بلوك اكنون 46درصد از جمعيت جهان و 25درصد از صادرات جهاني را تشكيل مي‌دهد و توليد ناخالص داخلي كلي آن از گروه هفت بيشتر است. سال 2023 همچنين شاهد پيشي گرفتن هند از چين در مقياس جمعيت در جهان بود. اين نرخ رشد اين پرسش را مطرح كرد كه آيا جمعيت بزرگسال جوان اين كشور (حدود 66درصد از جمعيت زير 35 سال سن دارند) براي سناريوي رشدش سودمند است يا خير و پرسش مهم‌تر اينكه چگونه هند مي‌تواند شتاب حركت خود را در مسير اقتصادي در برابر بادهاي مخالف جهاني حفظ و بر چالش‌هاي ساختاري غلبه كند تا بتواند يكي از اقتصادهاي برجسته جهان شود؟ سريرام گوتا، رييس هيات هند و معاون رييس هيات بخش جنوب آسيا در اجلاس داووس گفت كه اقدامات هند در سال جاري، با نزديك شدن به انتخابات عمومي مهم در اين كشور، مي‌تواند زمينه‌اي را فراهم كند تا اين كشور در پنج سال آينده به سومين اقتصاد بزرگ جهان بدل شود. او اذعان كرد مجمع جهاني اقتصاد همچنين فرصتي براي ارايه نمونه‌اي از «رشد اقتصادي فراگير، پايدار، توسعه ديجيتال و اقدامات اقليمي» براي هند است. هيات هندي در داووس 2024 رفتار مسوولانه در رابطه با هوش مصنوعي را نيز خواستار شد و بر همگرايي يا اجماع بر كنترل مسوولانه محصولات هوش مصنوعي تاكيد كرد
به گونه‌اي كه ملت‌ها در كل رويكرد متعادلي نسبت به فناوري‌هاي نوظهور داشته باشند.
خيز رياض براي عبور از نفت
اجلاس داووس فرصتي براي عربستان‌سعودي بود تا فيصل علي ابراهيم، وزير اقتصاد و برنامه‌ريزي سعودي گزارش اقتصادي اين قدرت اقتصادي خاورميانه را ارايه كند. او در اين گزارش عنوان كرد كه اقتصاد غيرنفتي عربستان‌سعودي تحت راهبرد چشم‌انداز 2030 اين كشور رشد كرده است. از سال 2016، اقتصاد غيرنفتي عربستان‌سعودي 20درصد رشد كرده و نرخ رشدش از اتحاديه اروپا و ايالات‌متحده پيشي گرفته است. ناظران رشد بيشتر در سال 2024 را براي اين بازيگر قدرتمند اقتصادي پيش‌بيني مي‌كنند. علي ابراهيم همچنين با اشاره به رشد كلي اقتصادي عربستان‌سعودي پيش‌بيني كرد كه اين كشور در سال 2024 رشد 4/4درصدي داشته باشد. در همين حال، شركت خدمات مالي موديز آناليتيكس انتظار دارد كه توليد ناخالص داخلي غيرنفتي عربستان‌سعودي تا سال 2030 به طور متوسط بين 3 تا 4درصد باشد. اين امر رشد اقتصاد غيرنفتي را به سمت جلو سوق مي‌دهد تا حدود 56درصد از توليد ناخالص داخلي پادشاهي سعودي را تشكيل دهد. از سوي ديگر، اين شركت رتبه‌بندي مالي كه به تحليل رشد اقتصادي كشورهاي مي‌پردازد، انتظار داشت كه رشد توليد نفت پس از سال 2025 بين 5/0 تا 5/1درصد باشد. به علاوه، سازمان اعتبارسنجي استاندار د‌اند پورز گلوبال پيش‌بيني كرده است كه اقتصاد عربستان‌سعودي در سال 2024 از انقباض 4/0درصدي به 7/2درصد رشد كند.
عربستان‌سعودي در سال‌هاي اخير مبالغ هنگفتي را براي جاه‌طلبي‌هايش در حوزه فناوري خود سرمايه‌گذاري كرده است. درحالي كه بسياري از هياهوها در مورد سرمايه‌گذاري‌هاي بزرگ محمد بن سلمان روي كلان‌شهرهاي پرزرق و برق در حال ساخت در بيابان متمركز است، كارشناسان خاورميانه معتقدند كه اين تنها پيش‌نمايشي براي نمايش اصلي اين بازيگر قدرتمند اقتصادي منطقه است. رياض
به طور جدي به دنبال جذب استعدادها براي تغذيه چرخه خلق ارزش در هوش مصنوعي (AI) در دانشگاه علم و صنعت ملك عبدالله (KAUST) است. اين ماموريت را رياضيداني در دانشگاه كاليفرنياي امريكا (UCLA) رهبري مي‌كند. به نظر مي‌رسد توسعه فناوري‌هاي نوين و هوش مصنوعي از جاه‌طلبي‌هاي اقتصادي عربستان‌سعودي باشد كه در آينده مي‌تواند نياز اين كشور را به نفت كمتر كند.
ناظران برآنند كه اختلافات ژئوپليتيكي و شرايط سخت تامين مالي رشد اقتصاد جهاني را در سال 2024 تحت تاثير قرار داده‌اند و اين درحالي است كه هوش مصنوعي (AI) نابرابري را در سطح جهان افزايش داده است. به نظر مي‌رسد اقتصادهاي نوظهور جهان نيز به دنبال توسعه سرمايه‌گذاري و فناوري‌هاي جديد هستند. فناوري در قاب «هوش مصنوعي» بخش بزرگي از دستور كار داووس را به عنوان نيروي محركه براي اقتصاد و جامعه به خود اختصاص داد. اين امر نشان مي‌دهد اقتصادهاي كلاسيك همچون ايالات‌متحده، چين و ژاپن اگر قرار است به رقابت در دنياي مدرن ادامه دهند بايد تمركز خود را بر توسعه فناوري‌هاي نوين بگذارند؛ امري كه اقتصادهاي نوظهور همچون هند و عربستان‌سعودي به شدت به دنبال توسعه آن هستند.