مصرف دخانيات در جهان كاهش يافته اما راه درازي باقي است
مرجان يشايايي
سازمان جهاني بهداشت در آخرين گزارش خود در ۱۶ ژانويه ۲۰۲۴ (۲۶ دي ۱۴۰۲) درباره مصرف دخانيات خبر نويدبخشي داد و نوشت: «حدود 2/1ميليارد بزرگسال در جهان دخانيات مصرف مي‌كنند، اما آمارها نشان مي‌دهند روند كاهشي مصرف دخانيات در جهان از سال 2010.م همچنان ادامه دارد. در سال 2000.م يك نفر از هر سه بزرگسال در جهان دخانيات مصرف مي‌كرده‌اند و اين آمار در سال 2022.م به يك نفر از هر پنج بزرگسال رسيده است.» در بين 150 كشوري كه در كاهش مصرف دخانيات موفق بوده‌اند، برزيل با 35درصد كاهش از سال 2010.م و هلند با نزديك به 30درصد كاهش پيشتازند. اين خبر نشان مي‌دهد با اعمال سياست‌هاي محدود‌كننده و هشداردهنده درست مي‌توان يكي از مهم‌ترين عوامل خطر براي سلامت مردم را مهار كرد. مطالعات نشان مي‌دهند كشيدن سيگار عامل بسياري از بيماري‌ها، ازجمله انواع سرطان‌ها، حمله‌هاي قلبي، سكته مغزي، بيماري‌هاي ريوي و ديابت است. كارشناسان تاكيد دارند مصرف دخانيات مي‌تواند خطر ابتلا به بيماري سل، برخي بيماري‌هاي چشمي و مشكلات سيستم ايمني را افزايش دهد. گذشته از اين، دانشمندان چند دهه است متوجه شده‌اند، دود دست دوم، يعني دودي كه فرد غيرسيگاري از دود سيگار سيگاري‌هايي كه كنار او نشسته‌اند، تنفس مي‌كند و دود دست سوم، يعني موادي از دود سيگار كه بر سطوحي مانند ميز يا صندلي برجا مي‌مانند نيز مي‌تواند باعث مسائل بسيار براي سلامتي شود.بهزاد ولي‌زاده، رييس دبيرخانه ستاد كشوري كنترل دخانيات وزارت بهداشت، در 13 آبان 1402 در گفت‌وگو با ايسنا، به آخرين آمار مصرف دخانيات مربوط به سال ۱۴۰۰ اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «از ميان ۵ عامل خطر بروز بيماري‌هاي غيرواگير، دخانيات مهم‌ترين عامل خطر بيماري‌هاي غيرواگير شناخته شده است. بر اساس آخرين آمارها در ايران، ۲۵.۸۸ درصد مردان و ۴.۴۴ درصد زنان مصرف‌كننده انواع محصولات دخاني بودند و به‌طور متوسط ۱۴درصد گروه سني بالاي ۱۸ سال مصرف‌كننده انواع محصولات دخاني بودند.»
در ايران، هرچند آمارها نشان‌دهنده كاهش مصرف دخانيات و كشيدن سيگار از سال 2010.م است، اما كاهش نزديك به 5/3درصدي مصرف سيگار در كشورمان هنوز با حد مطلوب بين‌المللي فاصله‌اي چشمگير دارد. سيگار علاوه بر بار سلامتي و كاهش كيفيت زندگي، بار مالي هم دارد و بخش قابل‌توجهي از بودجه‌هاي سلامت را مي‌بلعد.
سازمان جهاني بهداشت، بار مالي كشيدن سيگار بر نظام‌هاي سلامت جهان را سالانه بالغ بر هزارميليارد دلار اعلام كرده. در ايران بررسي‌ها نشان مي‌دهند ايراني‌ها سالانه 60هزار ميليارد تومان دخانيات مصرف مي‌كنند. اگر بودجه سلامت در سال 1402 را براساس اعلام مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي 190هزار ميليارد تومان فرض كنيم، پولي كه ايراني‌ها خرج دخانيات مي‌كنند، بيش از 30درصد از كل بودجه سلامت كشور است. بررسي ساده همين چند رقم نشان مي‌دهد هيولاي دخانيات چه حجم عظيمي از سرمايه مالي و سلامتي در كشور ما را مي‌بلعد.
زنگ خطر اما درباره كاهش سن مصرف دخانيات به صدا درآمده. طوري كه سازمان جهاني بهداشت در گزارش خود ادامه مي‌دهد: «بررسي‌هاي كشوري به‌طور مداوم نشان مي‌دهد كودكان 13 تا 15 ساله در اكثر كشورها از تنباكو و محصولات نيكوتين استفاده مي‌كنند. براي محافظت از نسل‌هاي آينده و اطمينان از كاهش مصرف دخانيات، امسال روز جهاني بدون دخانيات [31مه، برابر با 11 خرداد] به محافظت از كودكان در برابر مداخلات صنعت دخانيات اختصاص خواهد داشت.»