كاركرد چندگانه خط لوله صلح ميان ايران، هند و پاكستان
رامين فخاري
طي هفته‌هاي گذشته خبري مبني بر احتمال موافقت با تاسيس خط لوله صلح بين ايران، پاكستان و هند در رسانه‌ها منتشر شد، پيشنهاد خط تاسيس اين خط لوله در دوران رييس‌جمهوري اصلاحات مبتني بر صادرات گاز ايران به هند از طريق خاك پاكستان مطرح شده بود، اما عملا اين پيشنهاد بنا به دلايل مختلف ازجمله مخالفت ايالات‌متحده اجرايي نشده بود، اما در حال حاضر كه جهان در حال گذار به يك جهان چندقطبي است و ايالات‌متحده با اولويت‌هاي متعدد ديگري مانند مهار چين مواجه شده و به نظر مي‌رسد حساسيت ايالات‌متحده نسبت به تاسيس اين خط لوله كاهش پيدا كرده است و به نظر مي‌رسد توسعه اقتصادي هند براي موازنه‌سازي بين هند و چين در شرق آسيا براي امريكا به يك اولويت مهم‌تر از محدود كردن ايران مبدل شده است. در اين نوشته قصد داريم به بررسي دلايل اهميت خط لوله صلح بپردازيم:
موضوع اول كه بديهي‌ترين موضوع اهميت خط لوله صلح است اين است كه اين خط لوله مي‌تواند زمينه توسعه صادرات گاز و منابع انرژي ايران به سمت هند كه با سرعت بسيار زياد در حال مبدل شدن به يكي از بزرگ‌ترين اقتصادهاي جهاني است و حتي در دهه‌هاي آينده قابليت اين مساله را دارد كه به يك رقيب اقتصادي قدرتمند براي چين و امريكا مبدل شود را دارد، در درجه دوم اين خط لوله در مراحل بعد مي‌تواند زمينه توسعه صادرات گاز به منابع انرژي ايران را به پاكستان نيز فراهم نمايد كه اين مساله مي‌تواند نقش مهمي را در زمينه بهبود شرايط اقتصادي در ايران بازي نمايد.
با افزايش صادرات گاز ايران به هند و پاكستان عملا يك نوع وابستگي بين ايران و هند و پاكستان ايجاد خواهد شد و از ديدگاه امنيتي اين موضوع مي‌تواند مشابه حضور تركيه در اقليم كردستان عراق عمل نمايد و امنيت را براي مناطق جنوب شرقي ايران نيز به ارمغان بياورد در مثال مربوط به تركيه در اقليم كردستان عراق و فروش منابع انرژي اقليم كردستان عراق از طريق تركيه عملا تا اندازه زيادي از قدرت گروه‌هاي تروريستي و تجزيه‌طلب اين مناطق كه عليه تركيه جنگ مي‌كردند، كاسته شده است. اين مساله مي‌تواند در رابطه با روابط ايران و پاكستان نيز صادق باشد و با عبور خط لوله و در صورت فروش همزمان منابع انرژي ايران به هند و پاكستان و افزايش وابستگي پاكستان به ايران عملا كل دولت پاكستان براي تامين منابع انرژي خود و تامين امنيت انرژي ناگزير است كه گروه‌هاي تروريستي مستقر در منطقه بلوچستان خود را كه عليه تماميت ارضي ايران مبارزه مي‌كنند، ريشه‌كن نمايد. اين مساله در رابطه با هند نيز صادق است و عبور خط لوله ايران به سمت هند عملا امنيت ايران و مناطق جنوب شرقي ايران را به امنيت هند گره خواهد زد.
با عبور خط لوله صلح از خاك پاكستان به سمت هند عملا هند و پاكستان نيز ناگزير هستند كه از سطح تنش‌ها در روابط خود بكاهند و اين خط لوله به خودي خود مي‌تواند يك نقش مثبت را در كاهش تنش‌ها در روابط بين هند و پاكستان ايفا نمايد.
در صورت احداث خط لوله صلح اين مساله به خودي خود مي‌تواند در كوتاه‌مدت منجر به افزايش معافيت‌هاي تحريمي ايران شود، اما در درازمدت نيز توسعه صادرات منابع انرژي ايران به كشورهاي مختلف ازجمله چين و هند به مرور زمان مي‌تواند تحريم‌هاي ايران را كم‌رنگ نمايد و به تدريج زمينه لازم را براي ريزش ديوار تحريم‌هاي ايران فراهم نمايد.
در حال حاضر چين بزرگ‌ترين خريداران منابع انرژي ايران است و بديهي است كه ايران بايد همواره به دنبال توسعه روابط اقتصادي خود با چين به عنوان يكي از قدرتمندترين اقتصادهاي جهان باشد، اما بايد به اين مساله نيز توجه داشت كه گره زدن اقتصاد ايران به طور كامل به كشور چين نيز مي‌تواند مخاطرات زيادي را براي ايران فراهم نمايد و ممكن است در آينده بنا به دلايل سياسي يا ساير دلايل با تيره شدن روابط ايران و چين و كاهش صادرات منابع انرژي ايران به چين ايران با چالش‌هاي اقتصادي متعددي مواجه شود. توسعه همزمان روابط اقتصادي ايران با هند و اروپا و همچنين مبادلات اقتصادي و منابع انرژي ايران با هند و اروپا مي‌تواند زمينه لازم را براي متنوع كردن سبد صادراتي ايران فراهم نمايد و علاوه بر اين مساله مي‌تواند دست بالا را به ايران در زمينه مذاكرات اقتصادي و مذاكرات بر سر منابع انرژي با كشور چين نيز بدهد.
باتوجه به اينكه اقتصاد هند با شتاب بسيار زيادي در حال رشد است و جمعيت اين كشور نيز زمينه لازم را براي مبدل شدن هند به يكي از اقتصادهاي بزرگ جهاني را دارد و همچنين باتوجه به اينكه ايالات‌متحده و غرب به دنبال موازنه‌سازي با چين به وسيله هند است، صادرات منابع انرژي ايران به هند مي‌تواند زمينه لازم را براي گسترش حضور ايران در هند به عنوان يكي از قدرتمندترين اقتصادهاي جهان در آينده را فراهم نمايد كه اين مساله با درنظر گرفتن اين موضوع كه ايران مي‌تواند يك لابي قدرتمند در هند نيز ايجاد نمايد، منجر به تامين منافع ملي كشورمان شود.
هند به عنوان يكي از متحدين ايالات‌متحده كه روابطي را با ايران نيز داراست، مي‌تواند به عنوان يك واسطه در رابطه با كاهش تنش‌ها بين ايران و امريكا عمل نمايد و باتوجه به اين پيش‌فرض كه ايالات‌متحده به دنبال موازنه‌سازي بين هند و چين است توسعه روابط بين ايران و هند به خودي خود مي‌تواند از تنش‌هاي بين ايران و امريكا نيز بكاهد.
تحليلگر مسائل مطالعات منطقه- خاورميانه