معناي حضور چين براي خاورميانه چيست؟
كودتاي نرم پكن!
گفتمان درباره نفوذ چين در خاورميانه اغلب بين روايت‌هاي مختلف در نوسان است. برخي در باب نفوذ منطقه‌اي چين اغراق مي‌كنند و تاكيد دارند كه ردپاي
رو به گسترش اين بازيگر، ايالات‌متحده را از خاورميانه خارج مي‌كند. برخي ديگر چين را دست‌كم مي‌گيرند و معتقدند كه علي‌رغم قدرت منطقه‌اي در حال رشد اين بازيگر، پكن اهرم كافي براي تاثيرگذاري بر هر تغيير معناداري ندارد. بين اين تفاسير افراطي، واقعيتي وجود دارد كه در آن، توانايي‌هاي هولناك چين با محدوديت‌هاي به همان اندازه هولناك كاهش مي‌يابد. مي‌توان تحليلگران را به خاطر اين باور كه چين در مسير غصب نقش ايالات‌متحده به عنوان هژمون منطقه‌اي قرار دارد، بخشيد. چين در سراسر سال 2023 قدرتش را در منطقه به نمايش گذاشت. در دهمين كنفرانس تجاري اعراب و چين، حدود 30 معامله به ارزش 10 ميليارد دلار بين شركت‌هاي چيني و سرمايه‌گذاران خاورميانه منعقد شد. در همين بازه زماني، عربستان‌سعودي، امارات متحده عربي (امارات متحده عربي)، كويت، بحرين و مصر به عنوان شركاي گفت‌وگو به سازمان همكاري شانگهاي پيوستند درحالي كه ايران عضويت كامل را دريافت كرد. شايد قابل‌توجه‌ترين اعلاميه چين در 10 مارس بود كه ميانجيگري براي احياي روابط ميان رقباي منطقه‌اي عربستان‌سعودي و ايران را عهده‌دار شد. رسانه‌هاي سراسر جهان اين تحولات را «كودتاي ديپلماتيك چين در خاورميانه» توصيف كردند. آن‌گونه كه نشريه ديپلمات نوشته، مسلما ردپاي منطقه‌اي چين بسيار ناچيز است. چين بيش از هر كشور ديگري در جهان نفت وارد مي‌كند كه تقريبا نيمي از آن تنها از شش كشور خليج‌فارس مي‌آيد. اين كشور شريك تجاري اصلي اكثر كشورهاي خاورميانه است و سرمايه‌گذاري، زيرساخت‌ها و فناوري پيشرفته‌اي را فراهم كرده است. داده‌هاي گمرك چين نشان مي‌دهد كه از سال 2017 تا 2022، تجارت چين و خاورميانه تقريبا دو برابر شده و از 262.5 ميليارد دلار به 507.2 ميليارد دلار رسيده است. براساس گزارش شوراي دولتي چين، خاورميانه مهم‌ترين شريك تجاري چين در سال 2022 رشد سريع داشته است كه نسبت به مدت مشابه سال قبل 27.1درصد رشد را تجربه و از نرخ رشد اتحاديه كشورهاي جنوب شرق آسيا (15درصد)، اتحاديه اروپا (5.6درصد) و ايالات‌متحده (3.7درصد) پيشي گرفته است. به دليل ابتكار كمربند و جاده (BRI)، چين اكنون در حداقل 20 پروژه بندري در امتداد گذرگاه‌هاي دريايي حياتي كه در خاورميانه و شمال آفريقا قرار دارند، سهام دارد. چين با 12 كشور عربي مشاركت استراتژيك جامع دارد و 21 كشور عربي به همراه اتحاديه عرب رسما توافق بريكس را امضا كرده‌اند.
با درنظر گرفتن اين موضوع، تصور اينكه پكن داراي اهرم قابل‌توجهي بر اين كشورها است، چندان غيرمنطقي به نظر نمي‌رسد، حتي مقامات امريكايي نيز چنين باوري دارند: هنگامي كه جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي ايالات‌متحده با وانگ يي، مشاور دولتي و وزير امور خارجه چين در ماه ژانويه در تايلند ملاقات كرد، از چين خواست تا از تهران بخواهد انصار‌الله را متوقف كند. چند ماه پيش، چاك شومر، سناتور امريكايي، احساسات مشابهي را با همتايان چيني خود در ميان گذاشت. چين هرگز هدف محور مقاومت قرار نگرفته است، اما مطمئنا اين بازيگر تاثيرات موجي را احساس خواهد كرد: قيمت نفت خام برنت متعاقبا 20درصد افزايش يافت و چين متوجه شد كه روزانه 97 ميليون دلار اضافي براي نفت هزينه مي‌كند. چين در حال حاضر فاقد قابليت‌هاي منطقه‌اي پيش‌بيني قدرت سخت براي تامين امنيت كافي براي منافع گسترده‌اش در خاورميانه است. اگرچه چين در سال 2017 يك پايگاه دريايي در جيبوتي راه‌اندازي كرد كه مجهز به اسكله‌اي با قابليت جابه‌جايي ناوهاي هواپيمابر بود، اما حضور نظامي اين كشور در خليج عدن اندك است. ضرورت ايمن‌سازي نقاط بحراني دريايي براي اقتصاد چين حياتي است. كانال سوئز يك مسير كليدي براي محموله‌هاي كالاهاي چين به سمت غرب است كه حدود 60درصد از صادرات آن به اروپا را شامل مي‌شود. در حال حاضر، چين همچنان روي چتر امنيتي ايالات‌متحده جهت حفاظت از منافع خود در خاورميانه سوار است.
با تشديد تنش‌ها، اين ترتيب براي پكن به طور فزاينده‌اي غيرقابل دفاع خواهد شد و چين ممكن است به دنبال افزايش حضور نظامي منطقه‌اي خود در ميان‌مدت تا بلندمدت باشد. علاوه بر اين، از آنجايي كه كشورهاي غربي درها را به روي فناوري چين بسته‌اند، كشورهاي خاورميانه تا حد زيادي از حضور چين در اكوسيستم‌هاي ديجيتال خود -از شبكه‌هاي مخابراتي نسل پنجم و شهرهاي هوشمند گرفته تا ماهواره‌ها و فناوري‌هاي نظارتي- استقبال كرده‌اند. اين فقط همكاري در حوزه فناوري نيست كه عدم تقارن‌ها را به نفع بسياري از كشورهاي خاورميانه متمايل مي‌كند. نيروهاي ژئوپليتيك نيز بر احساسات سرمايه‌گذاري چين تاثير گذاشته‌اند، زيرا جريان سرمايه خارجي به سمت غول آسيايي متوقف شده است. روند مشابهي در حوزه تجارت در حال وقوع است. همان‌طور كه ديويد گلدمن، معاون سردبير آسيا تايمز در نوامبر 2023 اشاره كرد: «چين اكنون بيشتر به جهان اسلام (42 ميليارد دلار در ماه) صادرات دارد تا به ايالات‌متحده (38 ميليارد دلار در ماه). قابل ذكر است كه اين ارقام شامل كشورهاي خارج از خاورميانه مانند مالزي و اندونزي مي‌شود. فراتر از اقتصاد، كشورهاي خاورميانه در تلاش پكن براي تقويت جنوب جهاني به عنوان وزنه تعادلي در برابر شبكه اتحاد ايالات‌متحده و پيشبرد چشم‌انداز خود از نظم جهاني چندقطبي كه در آن چين وابسته به نهادهاي تحت سلطه غرب نيست، محوري شده‌اند.»