گروه سياسي| يك روز پس از حمله اسراييل به ساختمان كنسولگري ايران در دمشق و شهادت تعدادي از نيروهاي نظامي ايران، واكنش‌هاي داخلي و خارجي به آن ادامه دارد. حمله‌اي كه براساس اعلام سفير ايران در سوريه با شليك 6 موشك توسط جنگنده‌هاي اف-35 اسراييل و از بلندي‌هاي جولان صورت گرفت و افكار عمومي منطقه و جهان را در بهت و حيرت فرو برد. ساعاتي پس از اين رخداد رهبر انقلاب با ارسال پيام تسليتي به مناسبت شهادت سرلشكر زاهدي، اعلام كردند: «آنها را از اين جنايت و امثال آن پشيمان خواهيم كرد، به حول و قوه الهي.» شوراي عالي امنيت ملي ايران هم دوشنبه شب با حضور ابراهيم رييسي رييس‌جمهوري جلسه‌اي اضطراري و شبانه تشكيل داد و اين اقدام را «جنايت جنگي» خواند و اعلام كرد «تصميمات مقتضي اتخاذ گرديد.» بسياري از كشورها ازجمله روسيه نيز در واكنش به اين حمله از اسراييل خواستند: «از اقدامات نظامي تحريك‌آميز در خاك سوريه و ساير كشورهاي همسايه دست بردارد.» مصر، عربستان، عراق، و... ضمن همدردي با ايران حمله اسراييل به كنسولگري ايران را محكوم كردند. ايران اما در عين اشاره به استفاده از ظرفيت‌هاي ديپلماتيك و ميداني خود تلاش كرد تا توجه جهانيان را به رفتارهاي خطرناك و غيرمتعارف اسراييل جلب كند. وزير امور خارجه ايران اين حملات را نقض تمام كنوانسيون‌هاي بين‌المللي خواند و ضمن احضار كاردار سفارت سوييس در تهران، پيام مهمي را به امريكا ارسال كرد. سخنگوي كاخ سفيد در واكنش به حمله جنگنده‌هاي اسراييل به ساختمان سفارت ايران در دمشق گفت كه واشنگتن همچنان در حال جمع‌آوري اطلاعات بوده و موضوع در حال ارزيابي است.
يوسف مولايي استاد دانشگاه و استاد روابط بين‌الملل در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن تاكيد بر اينكه نظام حقوق بين‌الملل در يك چنين مواردي قادر به استيفاي حقوق كشورها نيست، اعلام كرد، ايران بايد مجموعه‌اي از واكنش‌ها را در عرصه ديپلماتيك و نظامي و امنيتي تدارك ببيند. به اعتقاد مولايي براي ايجاد بازدارندگي لازم ايران بايد انعطاف و خلاقيت بيشتري در مواضع و سياست‌هاي خود ايجاد كند تا با اقدامات پيشگيرانه ديگر شاهد چنين حوادثي نباشيم.
واكنش‌ها نسبت به تجاوز آشكار اسراييل به كنسولگري ايران در دمشق ادامه دارد. اغلب كشورها اين اقدام اسراييل را محكوم كرده‌اند و خواستار برخورد نهادهاي بين‌المللي با اين رژيم شده‌اند. آيا از طريق حقوق و روابط بين‌الملل مي‌توان با اين نوع اقدامات برخورد كرد؟
معتقدم حقوق بين‌الملل نمي‌تواند پاسخ مناسبي به برخي رخدادها ازجمله تجاوزات پنهان و آشكار اسراييل به مكان‌هاي ديپلماتيك و غيرديپلماتيك بدهد. بنابراين در مواجهه با چنين حوادثي، نمي‌توان روي حقوق بين‌الملل به عنوان تنها راه مانور داد. قوانين مرتبط با حقوق بين‌الملل هم در كنوانسيون‌هاي وين 1961 و وين 1963 و هم به طور كلي در عرف بين‌الملل مكان‌هاي ديپلماتيك مصونيت دارند و هرگز نبايد مورد تعرض قرار بگيرند. تا اينجا در ظاهر همه متفق‌القول هستند و اختلافي مشاهده نمي‌شود، اما مشخص نيست پس از تجاوز به مكان‌هاي ديپلماتيك چه بايد كرد؟ مشخص نيست براي ايران در چارچوب حقوق بين‌الملل چه اقداماتي را مي‌توان انجام داد؟ متاسفانه حقوق بين‌الملل مجاز نمي‌داند كه عمل متقابلي با توسل به زور عليه اسراييل انجام گيرد، چراكه حقوق بين‌الملل مي‌گويد توسل به زور يا بايد در مقام دفاع مشروع باشد يا اين توسل به زور با مجوز شوراي امنيت سازمان ملل، صورت گيرد. بنابراين ايران اگر بخواهد از منظر حقوق بين‌الملل به موضوع ورود كند، گزينه‌هاي قابل‌توجهي روي ميز نخواهد داشت.
در چنين شرايطي ايران چگونه بايد از منافع، مصالح و امنيتش حفاظت كند؟
ايران بايد با جمع‌بندي تمام شرايط و با درنظر گرفتن همه ملاحظات، اقدامي را كه در راستاي مصالح و منافع ملي‌اش است را انجام دهد، يعني در مقام عمل متقابل يا عكس‌العملي كه شايسته پاسخگويي مناسب به اين تجاوزات است را انجام دهد.
اما به كرات نمونه‌هايي از اين نوع تجاوزات از سوي اسراييل تكرار شده است. وقتي اين نوع تجاوزات تداوم دارد، بهترين روش براي مقابله با اين تعدي‌ها چه مي‌تواند باشد؟
ببينيد، ما در مقام كارشناس حقوق بين‌الملل مي‌گوييم و توصيه مي‌كنيم بايد از ظرفيت‌هاي حقوق بين‌الملل و ديپلماسي استفاده شود. اما نمي‌توان انكار كرد كه ظرفيت‌هاي حقوق بين‌الملل هم محدود است و نمي‌توان در چارچوب حقوق بين‌الملل، عكس‌العمل مناسبي را براي اين نوع اقدامات تعريف كرد. حقوق بين‌الملل مي‌گويد، بايد ابتدا موضوع در شوراي امنيت مطرح شود، تلاش‌هاي ديپلماتيك پيگيري شود تا كشور متجاوز و خاطي ابتدا عذرخواهي كرده، جبران خسارت كند و سپس شوراي امنيت هم اين عمل را محكوم كند، اما در عين حال ممكن است شوراي امنيت سازمان ملل به خاطر وتوي امريكا اين تجاوزات را محكوم نكند و اساسا به بحث ورود نكند. از سوي ديگر ايران با اسراييل مناسبات سياسي خاصي ندارد و اين رژيم را به رسميت نمي‌شناسد تا دنبال جبران خسارت و عذرخواهي آن كشور باشد. بنابراين حقوق بين‌الملل ظرفيت‌هاي بسيار محدودي دارد و ايران نمي‌تواند خود را به قابليت‌ها و ظرفيت‌هاي حقوق بين‌الملل محدود كند. بارها اسراييل اقدامات مشابه حمله به كنسولگري ايران را انجام داده و آن را تكرار مي‌كند. اقدامات خود را هم در چارچوب دفاع مشروع توصيف مي‌كند. برخي اوقات دفاع مشروط پيش‌دستانه را هم مطرح مي‌كند. بنابراين معتقدم در چنين مواردي نمي‌توان از طريق مكانيسم‌هاي موجود در حقوق بين‌الملل به مصالح و منافع عاليه كشور دست پيدا كرد.
وقتي مي‌گوييد نمي‌توان از طريق حقوق بين‌الملل و مكانيسم‌هاي ديپلماتيك موضوع را دنبال كرد، گزاره‌هايي چون برخوردهاي سخت، مواجهه نظامي و... به ذهن خطور مي‌كند. آيا پاسخ مشابه را مي‌توان متصور شد؟
اگر بخواهيم از منظر حقوق بين‌الملل به اين پرسش پاسخ دهيم بايد بگوييم در چارچوب حقوق بين‌الملل دست ايران بسته است، اما در خارج از اين چارچوب‌ها، هر دولتي اقداماتي را كه مناسب دانسته و مي‌تواند انجام دهد را در دستور كار قرار مي‌دهد. نهايت اين است كه شوراي امنيت يا ساير ساختارهاي بين‌المللي، عكس‌العمل‌هاي احتمالي را محكوم مي‌كنند. اتفاق خاص ديگري نمي‌افتد. معتقدم در چنين شرايطي نبايد صرفا از طريق مكانيسم‌هاي موجود در حقوق بين‌الملل، مساله را دنبال كرد، بلكه بايد به دنبال عمل شايسته و مناسبي كه منافع ملي را تامين مي‌كند، بود.
برخي تحليلگران معتقدند در برخي حوزه‌ها، رفتار ايران در حوزه سياست خارجي، پيش‌بيني‌پذير شده و به راحتي مي‌توان نحوه كنش و واكنش ايران را تحليل كرد. از منظر اين دسته از تحليلگران اين ميزان پيش‌بيني‌پذير بودن، مشكلاتي را ايجاد كرده و ايران بايد خلاقيت و تحرك بيشتري در تصميمات، مذاكرات و سياست‌هاي خود ايجاد كند. به نظر شما اين نقد قابل قبول است؟
ريشه اين انتقادات مبتني بر اين موضوع كلي است كه ايران به اندازه كافي از ظرفيت‌هاي خود و دايره نفوذ خود استفاده نمي‌كند و برخي محدوديت‌ها را براي عكس‌العمل خود مي‌پذيرد. من قضاوت نمي‌كنم كه آيا اين‌گونه است يا نه؟ اما اگر اين‌گونه باشد، دولت‌هاي متخاصم اين پيش‌بيني‌پذيري را به عنوان نقطه ضعف ايران درنظر مي‌گيرند و مي‌دانند كه هزينه اقداماتي از اين دست شايد چندان زياد نباشد! اين‌گونه بيشتر تشويق مي‌شوند كه عمليات‌هاي موردنظر خود را عليه ايران برنامه‌ريزي كنند. در واقع هزينه و فايده اقدامات‌شان با هم تناسب ندارد. اين دقيقا فرآيندي است كه اسراييل در سوريه، عراق و لبنان عليه ايران و نيروهاي نزديك به ايران انجام مي‌دهد. بنابراين معتقدم در اين مرحله ايران به استراتژي‌هاي جديد و خلاقانه‌تري نياز دارد تا بتواند از طريق اقدامات پيشگيرانه، بازدارندگي لازم را ايجاد كند، چون پس از اينكه عملي خصمانه اتفاق افتاد، حتي انتقام هم ممكن است به اندازه كافي موثر نباشد. بلكه بهترين اقدام آن است كه رويكردهاي پيشگيرانه درنظر گرفته شده و بازدارندگي ايجاد شود. بازدارندگي هم از طريق رفتارهاي پيش‌بيني‌پذير و محدود ايجاد نمي‌شود. معتقدم ايران هنوز نتوانسته بازدارندگي كافي ايجاد كند و بايد سياست‌هايي را تعريف كند تا از دل آن بازدارندگي موردنظر شكل بگيرد.
به نظر شما چه نوع اقداماتي مي‌تواند اين نوع بازدارندگي را شكل دهد؟
به هر حال نمي‌توان فراموش كرد كه سفارتخانه‌ها، كنسولگري‌ها و ساختارهاي ديپلماتيك در واقع قلمروي سرزميني هر كشوري محسوب مي‌شوند و مطابق حقوق بين‌الملل مصونيت دارند. اسراييل از خطوط قرمز عبور كرده و بايد واكنش مناسبي به اين كنش داده شود. معتقدم ايران بايد با سياست‌هاي تركيبي كه از مذاكره با كشورهاي دوست و هم‌پيمان تا پيگيري ديپلماتيك موضوع در نهادهاي بين‌المللي و ساير گزينه‌ها را درنظر بگيرد. در اين ميان بايد توجه داشت، اين اقدام از سوي نتانياهو راهبري شده است. فردي كه به پايان دوران اثرگذاري خود در اسراييل رسيده است. نتانياهو براي اينكه مدتي بيشتر در قدرت بماند حاضر است دست به هر اقدامي بزند. ايران در عين پيگيري ظرفيت‌هايش بايد مراقب باشد در دام اسراييل و ساير دشمنانش قرار نگيرد.
پيام مهم تهران به واشنگتن درباره حمله اسراييل به كنسولگري ايران در سوريه
حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه ايران از احضار كاردار سفارت سوييس در تهران به وزارت خارجه در پي حمله روز دوشنبه رژيم صهيونيستي به بخش كنسولي سفارت جمهوري اسلامي ايران در دمشق خبر داد و با بيان اينكه پيام مهمي به دولت امريكا به عنوان حامي رژيم صهيونيستي ارسال شد، گفت: ايالات‌متحده بايد پاسخگو باشد. وزير امور خارجه ايران در اين باره در شبكه اجتماعي ايكس (توييتر سابق) نوشت: در پي حمله تروريستي رژيم اسراييل به ساختمان ديپلماتيك كنسولگري جمهوري اسلامي ايران در دمشق و شهادت چند تن از مستشاران رسمي نظامي كشورمان، مقام سفارت سوييس به عنوان حافظ منافع امريكا در ايران، ساعت 45: 00 دقيقه بامداد امروز (سه‌شنبه) ازسوي مديركل امريكا به وزارت خارجه فراخوانده شد. اميرعبداللهيان، افزود: در اين احضار ابعاد حمله تروريستي و جنايت رژيم اسراييل تبيين و مسووليت دولت امريكا مورد تاكيد قرار گرفت. وزير خارجه كشورمان با تاكيد بر اينكه پيام مهمي به دولت امريكا به عنوان حامي رژيم صهيونيستي ارسال شد، تصريح كرد: امريكا بايد پاسخگو باشد. حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه كشورمان، همچنين در گفت‌وگوي تلفني با حسين ابراهيم طه، دبيركل سازمان همكاري اسلامي خواستار اقدام و واكنش مناسب و فوري سازمان همكاري اسلامي عليه حمله تروريستي رژيم صهيونيستي به بخش كنسولي سفارت جمهوري اسلامي ايران در دمشق شد.