گزارش تحليلي سفر وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي كشورمان به جمهوري آذربايجان
سفر به پايان كدورت‌ها
رسول اسماعيل‌زاده دوزال
در سال‌هاي اخير شاهد فراز و نشيب زيادي در روابط جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان بوديم كه عوامل متنوعي در بروز بحران و تشديد تيرگي روابط، دخيل و موثر بود. دشمنان دو كشور در راس آن رژيم صهيونيستي تلاش كرده‌اند كه همواره با اختلال‌آفريني در روابط ايران و آذربايجان آنها را با بحران امنيت مواجه سازند. متاسفانه در اثر عدم مديريت رسانه‌ها و وجود فضاي آنارشيستي در اين حوزه، دشمن در ايجاد اختلال در برخي مواقع موفق بوده است. لجبازي‌هاي جريان‌هاي مختلف، فرصت‌طلبي‌هاي لابي داشناق‌ها و همچنين شيطنت جريان ضدانقلاب و نيز هوچي‌گري‌هاي پان‌ها و يان‌ها به حدي در رسانه‌هاي دو كشور بروز و ظهور داشت كه داشت ابتكار عمل را از دست تصميم‌گيران و فعالان ديپلماسي خارج مي‌ساخت. با اين حال در اوج اين بحران، اراده مسوولان در راستاي احيا، ترميم روابط، مديريت بحران و پايان دادن به ناملايمات بود. وجود مشتركات تاريخي، ديني - مذهبي، فرهنگي - ادبي و زباني اين اراده را تحكيم مي‌بخشد. رهبران دو كشور بارها به حس برادري دو ملت و مشتركات توجه داشتند. رهبر معظم انقلاب اسلامي بارها به مناسبت‌هاي مختلف به مردم و كشور آذربايجان توجه ويژه‌اي داشته‌اند. بيان روشنگرانه و مبتني بر اصول و مقررات بين‌المللي رهبر معظم انقلاب در خصوص جنگ قره‌باغ و حمايت از تماميت ارضي آذربايجان و ضرورت آزادسازي مناطق اشغالي و توجه به سرنوشت پيروان اديان ديگر در قره‌باغ يك بيان تاريخي و موضع‌گيري بسيار دقيق است. رهبران جمهوري آذربايجان نيز بر اين اتحاد و حس برادري و اشتراكات تاكيد كرده‌اند.
اما درد اساسي در قفقاز باز شدن پاي قدرت‌هاي بيگانه به منطقه است. جمهوري اسلامي ايران بارها با اتخاذ سياست روشن و شفاف، خطر اين قدرت‌ها را به كشورهاي قفقاز جنوبي يادآوري كرده است. امريكا سال‌ها در تلاش است كه در جمهوري آذربايجان با واسطه اسراييل غاصب و در ارمنستان به طور مستقيم حضور مكارانه داشته باشد و به امر اخلال در نظم و روابط كشورهاي منطقه مشغول شود. به نظر مي‌رسد دست اين قدرت‌ها براي كشورهاي منطقه مكشوف شده باشد.
خوشبختانه جمهوري اسلامي ايران نيز در ماه‌هاي اخير با بردباري، شفاف‌سازي و برخي اقدامات مبتكرانه مبتني بر عزت و حكمت، توانست توطئه‌ها را خنثي سازد و امور را به ريل طبيعي خود هدايت كند. در جريان حادثه حمله به سفارت جمهوري آذربايجان در تهران كه منجر به كشته و زخمي شدن كادر سفارت شد و به دنبال آن آذربايجان در واكنش به آن فعاليت ديپلماتيك خود را در تهران تعطيل کرد و رسانه‌هاي آذربايجان به اقدامات نسنجيده‌اي دست زدند، باز مسوولان ذي‌ربط با بردباري و درك طرف مقابل فضاي سياسي را تلطيف و مديريت کردند و به‌رغم عصبانيت طرف مقابل توانستند از تشديد تنش‌ها بكاهند و از وقوع بحران جلوگيري كنند.
اكنون دو كشور در حالي روابط خود را باز تعريف، ترميم و باز آفريني مي‌كنند كه تا حدودي سوءتفاهمات برطرف و شفافيت‌ها حاكم شده است. دو كشور در شرايطي قرار دارند كه هر دو از جهاتي در سطح بين‌المللي پيروز متجلي شده‌اند. كشور آذربايجان با پيروزي نظامي توانسته است سرزمين‌هاي خود را از اشغال آزاد سازد. طرف مقابل يعني ارمنستان را براي تحويل روستاهاي متعلق به جمهوری آذربايجان متقاعد و او را براي نيل به صلح همراه كند.
جمهوري اسلامي ايران نيز با پيروزي‌هاي اخير توانست پوشالي بودن قدرت نظامي و سستي گنبد آهنين اسراييل را بيش از پيش به جهانيان اثبات كند و با اجراي طرح وعده صادق در اوج قله اعمال قدرت با قامت پيروزمندانه ظاهر شود. در چنين شرايط مسوولان در راستاي ترميم، تنظيم و تحكيم روابط خود با همسايگان اقدام مي‌كنند كه قطعا نتايج مفيدي خواهد داشت.
در چنين شرايطي، سفر وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي كشورمان كه به دعوت وزير فرهنگ جمهوري آذربايجان و رييس اداره مسلمانان قفقاز شيخ‌الاسلام پاشازاده براي شركت در اجلاس ششمين مجمع جهاني گفت‌وگوي بين فرهنگي با موضوع «گفت‌وگو براي صلح و امنيت جهاني» به عمل مي‌آيد، سفري بسيار مهم و تعيين كننده است. اين سفر را با توجه به شرايط كنوني و وضعيت موجود بايد تحليل كرد تا ميزان موفقيت و نتيجه بخشي آن مكشوف شود. اين سفر هر چند به منظور شركت درششمين مجمع جهاني گفت‌وگوي بين فرهنگي به انجام مي‌رسد، ولي در حقيقت فرصت بسيار مغتنمي براي كشورمان است كه در شرايط كنوني يك مسوول رسمي بتواند مطالبي را در تبيين قدرت سخت و معنوي جمهوري اسلامي و راه و روش صلح و امنيت جهاني به شركت كنندگان برساند.
اهميت اين سفر همچنين به جهت برگزاري آن توسط آذربايجان با مشاركت يونسكو، اتحاد تمدن‌هاي سازمان ملل، سازمان جهاني گردشگري و آيسسكو است. در اين مراسم ۷۰۰ مهمان برجسته از بيش از ۱۰۰ كشور شركت دارند. وزير فرهنگ كشورمان در ديدار با وزير فرهنگ آذربايجان خواستار امضاي مجدد تفاهمنامه جامع فرهنگي بين دو كشور و تبادلات فرهنگي در شهرهاي مرزي شد كه اين تبادلات مي‌تواند در قالب برگزاري شب شعر مشترك، برگزاري جشنواره صنايع دستي و محصولات كشاورزي همچون برگزاري جشنواره انار در منطقه ديزمار - دوزال ايران و منطقه زنگيلان - شهر جبراييللي آذربايجان و اعزام هيات‌هاي فرهنگي، ديني، موسيقي به انجام برسد.
از ظرایف ديگر سفر وزير فرهنگ كشورمان به باكو حضور در پنل گفت‌وگوهاي بين‌الاديان و ديدار با حاجي فايق نبي‌اف، رييس اداره مسلمانان گرجستان است. اين ديدار نيز به دليل اهميت قفقاز جنوبي براي كشورمان حائز اهميت است.
نبايد از زيبايي‌هاي ديگر سفر وزير غفلت ورزيد و آن سخن گفتن وزير به زبان تركي در ديدارها است. وي بدون توجه به مخالفان تجديد روابط با جمهوري آذربايجان و مخالفان زبان تركي به منظور تزايد تاثير در قلوب مخاطبان، تسهيل در ارتباط به تكلم زبان مادري خود يعني تركي توجه داشته است. اين امر تاثير بسيار زيادي در مخاطبان و تلطيف فضاي سنگين داشته است.
اميد مي‌رود با در نظرداشت منافع ملي و ضرورت توسعه روابط با كشورها انجام اين گونه سفرها تاثير بسزايي در روابط دو كشور داشته باشد و در آينده نزديك شاهد رفع كدورت‌ها و اختلافات باشيم.