تهديد تغييرات اقليمي براي ايران و جهان

گروه اجتماعي|جاري شدن سيل در صدها شهر ايران طي ماه‌هاي اخير بار ديگر ضرورت توجه به تاثيرات تغيير اقليم و سياستگذاري جديد براي مواجهه با اين تاثيرات به منظور كاهش هر چه بيشتر خسارات را يادآور شد. از اسفند پارسال تا امروز بارندگي شديد در مناطق مختلف ايران، سيلاب‌هايي را رقم زده كه به دنبال هر حادثه، ميليارد تومان خسارت به زيرساخت‌هاي شهري و روستايي وارد شده و تعداد زيادي از هموطنان بر اثر جاري شدن سيلاب، آواره شده يا خانه و وسايل زندگي خود را از دست داده‌اند و حالا بايد هزينه سنگين بازسازي و تعمير خانه‌هاي ويران شده خود را تامين كنند در حالي كه اين سيلاب‌ها، آسيب زيادي هم به مزارع و باغات كشاورزي وارد كرده و اغلب سيل‌زدگان، در مناطقي ساكن بوده و هستند كه درآمد غالب از طريق دامداري و كشاورزي است . وقوع سيلاب‌هاي اخير البته پديده غافلگير‌كننده‌اي نبود به شرط آنكه مسوولان استاني و كشوري به تحليل‌هاي جهاني درباره اثر تغييرات اقليمي و گزارش‌هاي ملي درباره تاثير اين تغييرات توجه مي‌كردند . در نتايج تحقيقي كه سال 1400 با عنوان «تاثير تغيير اقليم بر بارش‌هاي سنگين ايران » در نشريه آب و توسعه پايدار منتشر شد، آمده است: «تغييرات در شدت و فراواني بارش، بيشترين تاثير را بر مديريت منابع آب و مديريت ريسك سيلاب دارد . بر اساس يك آمار دولتي منتشر شده در كشور از سوي بخش زلزله و خطر‌پذيري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي، سيل نزديك به 30 درصد از كل خسارات مخاطرات طبيعي را در ايران در برمي‌گيرد . شواهد بسياري نيز از سيل‌خيزي ايران وجود دارد به‌طوري كه در يك دهه گذشته، ايران شاهد سيل‌هاي بسيار گسترده و فراگيري بوده كه مي‌توان به سيل سيستان و بلوچستان در سال 1395 و سيل‌هاي سال 1398 كه در 24 استان كشور به خصوص در استان‌هاي مازندران، گلستان، فارس، لرستان و خوزستان اتفاق افتاد، اشاره كرد . هر چند كه رخداد سيل به عوامل بسياري وابسته است، اما به‌طور مشخص سيل سال 1398 در ايران در نتيجه رخداد بارش‌هاي سنگين و بسيار سنگين پيوسته بوده كه در نتيجه آن سيلاب‌هاي گسترده‌اي در كشور رقم خورد .... نتيجه بررسي نشان از افزايش روزهاي همراه با بارش سنگين در تمامي حوضه‌هاي آبخيز ايران دارد .... در غياب برنامه‌ريزي صحيح و آمادگي كافي، در سال‌هاي آتي بايد شاهد سيل‌هاي بيشتري همانند آنچه در سال 1398 در شيراز، آق‌قلا و پل‌دختر واقع شد، باشيم .... تغيير اقليم بدون شك احتمال رخداد سيل و خشكسالي كه دو روي سكه از شرايط اقليمي ايران هستند را تغيير داده است . مطالعه اين دو مخاطره اقليمي نقش بسيار تعيين‌كننده‌اي در مديريت صحيح منابع و به خصوص مديريت منابع آب خواهد داشت . به‌طور مشخص سيل مي‌تواند يك دليل دقيق هواشناسي داشته باشد و معمولا بارش‌هاي سنگين و خيلي سنگين مسوول اصلي سيل است . در نتيجه براي درك سيل به عنوان يك پديده مخرب لازم است در گام نخست تغييرات بارش‌هاي سنگين را طي دوران مشاهداتي و آينده بررسي كرده و سپس علل هواشناسي آن را درك كنيم.»
طبق بررسي‌هاي «اعتماد » از آذر پارسال تا دهه دوم ارديبهشت امسال، ايران و 28 كشور جهان با سيل و تبعات ويرانگر آن مواجه شده‌اند . در اين بازه 6 ماهه، كشورهاي ايران، برزيل، عربستان، افغانستان، آرژانتين، انگليس، تايلند، پاكستان، كنيا، چين، پرو، فرانسه، هند، امارات متحده عربي، يمن، تانزانيا، تركيه، آلمان، سومالي، عمان، روسيه، قزاقستان، امريكا، هلند، استراليا، عراق، اندونزي، كنگو و مالزي در طول 6 ماه اخير ويراني و خسارات مالي و جاني گزافي بر اثر بارش‌هاي سيل‌آسا و جاري شدن سيلاب داشته‌اند در حالي كه در برخي حوادث، كارشناسان وقوع اين مخاطرات طبيعي را به تغييرات اقليمي نسبت داده‌اند . تبعات تغييرات اقليمي در گزارش‌هاي دو دهه اخير نهادهاي بين‌المللي هم مورد هشدار قرار گرفته چنانكه در گزارش هيات بين‌المللي تغييرات اقليمي IPCC كه فوريه 2022 منتشر شد، اين هشدار مطرح بود كه افزايش 1.5 درجه‌اي گرمايش زمين، جهان را طي 20 سال آينده با مخاطرات اقليمي متعدد و اجتناب‌ناپذيري مواجه خواهد كرد . اين گزارش هشدار مي‌داد كه افزايش امواج گرما، خشكسالي و سيل از آستانه تحمل گياهان و حيوانات فراتر رفته و سبب مرگ دسته‌جمعي در گونه‌هاي گياهي شده علاوه بر اينكه همزماني تغييرات اقليمي شديد، اثرات پيوسته‌اي ايجاد مي‌كند كه مديريت اين اثرات دشوار خواهد بود چنانكه تاكنون هم تغييرات اقليمي، ميليون‌ها نفر از جمعيت آفريقا، آسيا، امريكاي مركزي و جنوبي و قطب شمال را در معرض ناامني غذايي و آبي شديد قرار داده‌ است. در بخش ديگري از اين گزارش تاكيد مي‌شد كه براي جلوگيري از اثرات ويرانگر تغييرات اقليمي، اولين و فوري‌ترين اقدام، كاهش انتشار گازهاي گلخانه‌اي است و سپس بايد تدابيري براي سازگاري با تغييرات اقليمي به اجرا درآيد در حالي كه تاكنون نشاني از اين تدابير مشاهده نشده است . 
در اين گزارش، تاثيرات مخرب تغييرات اقليمي در شهرها هم ارزيابي شده بود و اعلام مي‌شد كه سلامت و معيشت و زندگي مردم، زيرساخت‌هاي اساسي كشورها شامل نظام تامين و توزيع انرژي و حمل و نقل، در معرض تاثيرپذيري شديد از امواج گرما، توفان‌ها، خشكسالي و سيل و حتي افزايش سطح آب درياهاست و نويسندگان اين گزارش تاكيد داشتند كه اين مخاطرات، بيش از همه شهرهايي را تهديد مي‌كند كه درگير توسعه نامتوازن، فقر، بيكاري و كمبود خدمات پايه براي شهروندان خود هستند . 
اين گزارش در حالي ارايه شد كه 10 سال قبل كارشناسان سازمان جهاني هواشناسي درباره مخاطرات ويرانگر تغييرات آب و هوايي هشدارهاي جدي داده بودند. در گزارشي كه مارس 2014 توسط اين نهاد بين‌المللي ارايه شده بود، تاكيد مي‌شد كه «آثار فعاليت‌هاي بشر و گرم شدن هواي كره زمين، فشار بيش از حدي را بر سيستم‌هاي طبيعي وارد كرده كه تغييرات ناشي از آن، زندگي بشر را به ‌شدت تحت تاثير قرار خواهد داد. ابعاد فزاينده گرم شدن آب و هواي كره زمين، احتمال تغييرات شديد، فراگير و غير قابل برگشت اقليمي را افزايش داده است.تغييرات شديد آب و هوا، بشر را از نظر تامين غذا، بهداشت، زير آب رفتن خشكي‌ها و امنيت تهديد مي‌كند. تغييرات اقليمي همچنين منابع آب آشاميدني را تهديد مي‌كند و با بالا آمدن آب درياها، زمين‌هاي وسيعي زير آب خواهند رفت؛ آب اقيانوس‌ها اسيدي خواهد شد و گونه‌هاي جانوري و گياهي در معرض نابودي قرار مي‌گيرند. منابع غذايي بشر هم در معرض خطر قرار دارند و تا سال 2050 محصول برداشتي در 10 درصد مزارع برنج، ذرت و گندم، بيش از ۲۵ درصد كاهش خواهد يافت.بعد از سال ۲۰۵۰ اين تغييرات شديدتر خواهند شد در حالي كه جمعيت كره زمين در آن زمان حدود 9 ميليارد نفر خواهد بود و بنابراين نياز به مواد غذايي بسيار بيشتر خواهد شد . سيل و مرگ ناشي از گرما افزايش مي‌يابد و اين خطر براي كساني مثل كشاورزان و كارگران ساختماني كه در فضاي باز كار مي‌كنند، شديدتر خواهد بود . اين تغييرات باعث افزايش مهاجرت، تنش‌ها و منازعات محلي و منطقه‌اي مي‌شود و امنيت كشورها را به خطر مي‌اندازد. با وجود اينكه در كوتاه‌مدت تبعات گرم شدن هواي زمين در كشورهاي فقير بيشتر است، اما كشورهاي ثروتمند هم مصون نخواهند ماند.» 
اين گزارش در حالي ارايه شد كه شواهد ديگري نشان مي‌داد در فاصله سال 2007 تا 2014، گرم شدن هواي كره زمين دوبرابر شده است . به دنبال ارايه اين گزارش، دبيركل سازمان هواشناسي جهاني اعلام كرد: «تا به حال مردم به آب و هواي كره زمين آسيب مي‌زدند، چون نمي‌دانستند، اما از اين به بعد جهل ديگر بهانه خوبي نيست.» 
دو هفته بعد از اين انتشار اين گزارش (آوريل 2014) هيات بين‌المللي تغييرات اقليمي در گزارش جديد خود درباره وضعيت آب و هواي كره زمين اعلام كرد: «در فاصله سال‌هاي ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ انتشار انواع گازهاي گلخانه‌اي در هر سال يك ميليارد تن افزايش يافته در حالي كه مهم‌ترين دليل اين افزايش، همزماني رشد جمعيت و توسعه اقتصادي با مصرف رو به افزايش انرژي در كشورهاي در حال توسعه و از جمله چين است .» 
در اين گزارش همچنين اين هشدار مطرح شده بود كه در صورت بي‌توجهي به ضرورت كاهش مصرف يا جايگزيني سوخت‌هاي فسيلي با سوخت‌هاي پاك، تا سال 2100 دماي زمين ۳.۷ تا ۴.۸ درجه سانتيگراد افزايش مي‌يابد و سطح آب درياها ۲۶ تا ۸۲ سانت بالاتر مي‌آيد كه تبعات اين تغييرات براي كره زمين يك فاجعه خواهد بود . 
گزارش‌هايي از اين دست در سال 2023 هشدارهاي مكرري درباره تبعات تغييرات اقليمي مطرح كرده كه مي‌توان به گزارش‌هاي سازمان جهاني هواشناسي WMO درباره وضعيت آب و هواي كره زمين در سال 2023 اشاره كرد . اين گزارش‌ها طي هفته‌هاي اخير منتشر شد و اعلام مي‌كرد: «گزارش وضعيت آب و هواي جهان در سال 2023 نشان مي‌دهد كه ركوردهاي سطح گازهاي گلخانه‌اي، دماي سطح، گرما و اسيدي شدن اقيانوس‌ها، افزايش سطح آب دريا، پوشش يخي درياي قطب جنوب و عقب‌نشيني يخچال‌هاي طبيعي، بار ديگر شكسته است.موج گرما، سيل، خشكسالي، آتش‌سوزي و توفان‌هاي استوايي كه به سرعت تشديد مي‌شوند، باعث بدبختي و آشفتگي شدند، زندگي روزمره ميليون‌ها نفر را بر هم زدند و ميلياردها دلار خسارت اقتصادي به بار آوردند....در سال 2023، اثرات تغييرات آب و هوايي همچنان در سراسر اروپا مشاهده شد و ميليون‌ها نفر از ساكنان اين قاره تحت تاثير رويدادهاي شديد آب و هوايي قرار گرفتند . در سال 2023، ميانگين دما در قاره آسيا 0.91 درجه سانتيگراد گرم‌تر از بازه زماني 2020-1991 بود كه در نتيجه اين افزايش، توده وسيعي از يخچال‌هاي طبيعي در ارتفاعات آسيا ذوب شده‌اند . طبق شواهد موجود، اكنون جنوب غربي چين با بارندگي‌هاي كمتر از حد نرمال، از خشكسالي رنج مي‌برد در حالي كه منطقه هندوكش با باران موسمي تابستان مواجه بوده و در سال 2023، سيل‌هاي ويرانگر در بيش از 70 منطقه قاره آسيا رخ داد كه بيش از 9 ميليون نفر تحت تاثير اين حوادث قرار گرفتند.»  احد وظيفه كه به عنوان نماينده رسمي سازمان هواشناسي كشور در تدوين اين گزارش‌ها مشاركت داشت، چند روز قبل با نگاهي به اين گزارش جهاني و در تحليل مخاطرات تهديد‌كننده قاره آسيا اعلام كرد: «سازمان جهاني هواشناسي با هدف افزايش آگاهي‌بخشي آحاد جامعه نسبت به تغييرات در حال وقوع روي زمين، يك گزارش سالانه اقليمي با مشاركت سازمان‌هاي هواشناسي سراسر جهان تهيه و تدوين مي‌كند كه بخشي از گزارش امسال با مشاركت سازمان هواشناسي ايران تدوين شده است.گزارش‌هاي بين‌المللي اقليمي سال ۲۰۲۳ قاره آسيا نشان مي‌دهد كه تمام شاخص‌هاي آب و هوايي زمين در سال ۲۰۲۳ شكسته و دگرگوني‌هاي بي‌سابقه در زمين در حال وقوع است چنانكه محتواي گرماي اقيانوس‌ها و سطح درياها به بالاترين حد مشاهده شده و وسعت يخچال‌هاي قطب جنوب به كمترين حد مشاهده شده تاكنون رسيده است . با توجه به اينكه بحران آب و هوا بزرگ‌ترين چالش بشريت است، گرماي شديد، سيل، خشكسالي، آتش‌سوزي جنگل‌ها و توفان‌هاي حاره‌اي ويراني‌هاي زيادي به بار آورده و سبب بروز خسارت‌هاي اقتصادي و اجتماعي هنگفتي شده است. در بخشي از اين گزارش اشاره شده كه تغييرات گسترده در پارامترهاي اقليمي ايران به ويژه در حوزه بارش و دما پيامدهاي زيادي داشته است. با توجه به اينكه غلظت گازهاي گلخانه‌اي همچنان در حال افزايش است، بايد منتظر تكرار رويدادهاي شديد آب و هوايي در اكثر مناطق جهان و ايران بود.»