به بهانه برکناری وزیر دفاع روسیه
وقتی تکنوکرات‌ها جایگزین شاهین‌ها می‌شوند!
ولادیمیر پوتین، ريیس‌جمهور روسیه روز یکشنبه در جریان تغییرات در کابینه که با آغاز پنجمین دوره ریاست‌جمهوری‌اش همراه بود، سرگئی شویگو وزیر دفاع خود را برکنار کرد. مطابق با قوانین روسیه، کل کابینه روسیه روز سه‌شنبه پس از مراسم تحلیف پر زرق و برق پوتین در کرملین استعفا دادند و انتظار می‌رود که اکثر اعضا در دور جدید ریاست جمهوری پوتین به مشاغل خود برگردند. درحالی که سرنوشت شویگو نامشخص به نظر می‌رسید، کرملین اعلام کرد پوتین روز یکشنبه فرمانی را امضا کرد که براساس آن شویگو به سمت دبیر شورای امنیت روسیه منصوب شد. این انتصاب مدت کوتاهی پس از آن اعلام شد که پوتین به آندری بلوسف نیز پیشنهاد کرد به جای شویگو وزیر دفاع روسیه شود. اعلام نقش جدید شویگو درحالی منتشر شد که وضعیت در جبهه‌های جنگ در اوکراین به نفع روسیه پیش می‌رود و این کشور جبهه جدیدی را نیز در استان خارکیف گشوده است.
هدف از کنار زدن شویگو
نامزدی بلوسوف باید از سوی مجلس علیای روسیه در پارلمان، یعنی شورای فدراسیون تایید شود. منابع خبری روسیه روز یکشنبه گزارش دادند که پوتین پیشنهادهایی را برای سایر سمت‌های کابینه نیز ارائه کرده است، اما شویگو تنها وزیری است که در این فهرست از کارش برکنار شده است. چندین نامزد جدید دیگر برای وزارتحانه‌های فدرال روز شنبه از سوی میخائیل میشوستین، نخست‌وزیر روسیه پیشنهاد شدند.
برکناری شویگو ظاهرا پیش‌زمینه‌هایی داشته است. تیمور ایوانوف، معاون شویگو، ماه گذشته به اتهام رشوه‌خواری دستگیر شد و به او دستور داده شد تا زمان تحقیقات رسمی در بازداشت بماند. ناظران دستگیری ایوانف را به عنوان حمله به شویگو و پیشروی احتمالی برای برکناری او، علی‌رغم روابط نزدیک شخصی‌اش با پوتین، تفسیر کرده‌اند. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین روز یکشنبه گفت که پوتین تصمیم گرفته است نقش وزیر دفاع را به فردی غیرنظامی واگذار کند، زیرا این وزارتخانه باید «به روی نوآوری و ایده‌های پیشرفته متمرکز شود.» او همچنین گفت که افزایش بودجه دفاعی «باید با اقتصاد گسترده‌تر کشور همخوانی داشته باشد» و بلوسوف که تا همین اواخر معاون اول نخست‌وزیر بود، مناسب برای این شغل است. بلوسوف، 65 ساله، سمت‌های رهبری در بخش دارایی و اقتصادی دفتر نخست‌وزیری و وزارت توسعه اقتصادی داشت. در سال 2013 به عنوان مشاور پوتین منصوب شد و هفت سال بعد در ژانویه 2020 معاون اول نخست‌وزیر شد. پسکوف تاکید کرد که این تعدیل در کابینه بر جنبه نظامی، که «همیشه در انحصار ريیس ستاد کل ارتش بوده است» تاثیر نخواهد گذاشت و ژنرال والری گراسیموف که در حال حاضر در این سمت خدمت می‌کند، به کار خود ادامه خواهد داد.
تاتیانا استانووایا، یکی از اعضای ارشد مرکز اوراسیا کارنگی روسیه، به آسوشیتدپرس گفت که انتصاب جدید شویگو در شورای امنیت روسیه نشان داد که رهبر روسیه به این نهاد به عنوان مخزنی برای افراد کلیدی سابق خود نگاه می‌کند. مخزنی که البته مردم روسیه جایی در آن ندارند. چهره‌هایی مانند دیمیتری مدودف، ريیس‌جمهور سابق روسیه نیز در شورای امنیت منصوب شده‌اند. مدودف از سال 2020 به عنوان نایب‌ريیس این نهاد خدمت کرده است.
شویگو به جای نیکلای پاتروشف، متحد همیشگی پوتین، به عضویت شورای امنیت ملی روسیه منصوب شده است. پسکوف روز یکشنبه گفت که پاتروشف نقش دیگری را برعهده می‌گیرد و قول داد که جزيیات را در روزهای آینده فاش کند. شویگو به طور گسترده چهره‌ای کلیدی در تصمیم‌گیری‌های پوتین برای اعزام نیروهای روسی به اوکراین تلقی شده است. روسیه انتظار داشت که این «عملیات نظامی» به سرعت بر ارتش بسیار کوچک‌تر و کمتر مجهز اوکراین چیره شود و اوکراینی‌ها به طور گسترده از سربازان روسیه استقبال کنند. در عوض، درگیری اوکراین را وادار کرد تا موضع دفاعی شدید و غیرقابل انتظار اتخاذ کند. کی‌یف در ابتدای جنگ حتی ضربات تحقیرآمیزی به ارتش روسیه وارد کرد، از جمله باعث عقب‌نشینی نیروهای روسیه از پایتخت اوکراین شد و ضدحمله‌ای را ترتیب داد که نیروهای مسکو را از منطقه خارکف بیرون راند. شویگو قبل از اینکه در سال 2012 به عنوان وزیر دفاع انتخاب شود، بیش از 20 سال را صرف کارهای متفاوتی کرد. در سال 1991، او به عنوان ريیس «آژانس واکنش در برابر بلایای سپاه نجات روسیه» منصوب شد. او در این سمت به خوبی خود را نشان داد. این سمت به او اجازه داد تا به عنوان ژنرال انتخاب شود، اگرچه سابقه نظامی نیز نداشت.
راهبرد پوتین در دور جدید
با جنگ روسیه علیه اوکراین در سومین سال خود، پوتین هیچ نشانه‌ای مبنی بر انحراف از مسیر کنونی ویرانگری علیه کی‌یف، سرکوب در داخل و خصومت با غرب نشان نمی‌دهد. تاتیانا استانووایا، بنیانگذار موسسه تحلیل سیاسی پولیتیک گفت که هدف اصلی پوتین تولید تسلیحات بیشتر، پایدار نگه داشتن اقتصاد، محافظت از آن در برابر تحریم‌ها و هدف‌گذاری تورم است. به عقیده او نباید انتظار بازنگری در این سیاست را داشته باشیم، اما میزان بازنگری پوتین در صف‌بندی افرادی که وظیفه اجرای آن دستور کار را دارند، بینشی را در مورد اینکه پوتین چقدر مایل است عادات قدیمی را کنار بگذارد تا آینده رژیم خود را تضمین کند، ارائه می‌دهد. به گفته نیکولای پتروف، مشاور چتم‌هاوس، پوتین به‌طور سنتی دو مدل از حکومت را لحاظ کرده. از یک‌سو، او به تیم قدیمی از دوستان و آشنایان مورد اعتماد، مانند وزیر دفاع سرگئی شویگو و وزیر خارجه سرگئی لاوروف، تکیه کرده است. از سوی دیگر، او برای سرپا نگه داشتن اقتصاد کشور به تکنوکرات‌های وفاداری مانند نخست‌وزیر میخائیل میشوستین و ريیس بانک مرکزی روسیه الویرا نابیولینا وابسته بوده است. با این حال، این شیوه انجام کارها به طور فزاینده‌ای غیرقابل دفاع به نظر می‌رسد، زیرا برخی از مورد اعتمادترین سرسپردگان پوتین در آستانه هفتاد سالگی یا در دهه هفتاد زندگی خود قرار دارند. لاوروف 74 ساله، شویگو 68 ساله و الکساندر بورتنیکوف 72 ساله، سرگئی ناریشکین، 69 ساله و الکساندر باستریکین 70 ساله، جنگ‌طلبان ارشد امنیتی روسیه را تشکیل می‌دهند. به عقیده پتروف، زمان آن فرا رسیده است که نسل متحدان پوتین صحنه را ترک کنند، اما جانشینان آنها آماده کار و جایگزینی نیستند. او می‌نویسد: «نظام روسیه با یک مشکل جدی مواجه است و ما خواهیم دید که تا چه حد می‌تواند آن را حل کند. مساله پر کردن خلأ این افراد مساله‌ای جدی برای دور تازه ریاست پوتین است.» عباس گالیاموف، تحلیلگر سیاسی و متخصص مسائل روسیه نیز معتقد است که اگر پوتین می‌خواهد نظام خود را حفظ کند، باید آن را دستخوش تغییرات کند. او به دستگیری شوک‌آور اخیر تیمور ایوانف، معاون وزیر دفاع به‌خاطر رشوه‌گیری، که به‌طور گسترده به عنوان حمله به شویگو تلقی می‌شود، به عنوان نشانه احتمالی مبنی بر آمادگی پوتین برای «ایجاد لرزه در پایه‌های نظام» اشاره کرد. به‌زعم گالیاموف، این اقدام انحرافی قابل توجه از روش قدیمی انجام کارها در روسیه است. تغییرات از نظر پوتین و مشاورانش الزامی به نظر می‌رسد. حتی اگر شویگو این امکان را داشته است تا با وجود پیشرفت آهسته و موثر در اوکراین، موفق ظاهرا شود، باز هم باید طبق اصل روسی تغییرات در زمانی که لازم است، کنار رود. در سال‌های گذشته، کرملین عموما نامزدهایی را به سمت وزارتخانه‌های متعدد انتخاب کرده است که کنترل آنها آسان به نظر می‌رسد نه اینکه لزوما برای شغل موردنظر واجد شرایط باشند. در این زمینه، دمیتری پاتروشف، وزیر کشاورزی فعلی و پسر نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه، به عنوان فردی معرفی شده است که می‌تواند در ترمیم کابینه پوتین نقش ایفا کند. گالیاموف می‌گوید این به معنای پیروزی بلوک تکنوکرات علیه جنگ‌طلبان در روسیه است. ازسوی دیگر، نیکولای پتروف از موسسه چتم هاوس اضافه کرد که چنین انتصاب‌هایی به پوتین اجازه می‌دهد تا سیطره خود را بر سازمان‌های دیگر روسیه نیز حفظ کند. استانووایا، تحلیلگر سیاسی به پولیتیکو گفت که پوتین به افراد جوان‌تر در کابینه خود روی خوش نشان داده است و احتمال تغییرات بیشتر در کابینه وجود دارد. پوتین به طور علنی اعلام کرده است که افراد جوان را نخبگان واقعی می‌داند که باید با گذشت زمان جایگزین نخبگان فعلی شوند. او پیش‌بینی کرد که هرگونه تغییری که پوتین ایجاد خواهد کرد، احتمالا محدود و سریع خواهد بود، اما در عین حال تضمین می‌کند که مقامات ارشد به طور یکپارچه و بدون وقفه به کار خود ادامه می‌دهند. پوتین با چنین چرخشی احتمالا به دنبال آن است تا تکنوکرات‌های جوان را که وفاداری و وابستگی بیشتری به پوتین دارند به کار بگمارند. حذف پریگوژین، فرمانده گروه واگنر در همین راستا تلقی می‌شود. اکنون شویگو، که البته فرد وفاداری به پوتین تقلی می‌شود، احتمالا فاقد توانایی‌های فنی در پی ارتقاي نیروهای مسلح روسیه است و تغییر آن با فردی غیرنظامی و البته نزدیک به محافل اقتصادی روسیه، نشان از آن دارد که پوتین و کابینه‌اش در سال‌های آتی باید بودجه دفاعی خود را با واقعیت‌های اقتصادی کشور هماهنگ کنند تا واقعیت‌هایی که جنگ‌طلبان به تصویر می‌کشند.