پايان عصر تنش؟

 عبداللطيف بن راشد الزياني، وزير خارجه بحرين روز يكشنبه براي شركت در نشست گفت‌وگوي همكاري آسيايي (ACD) وارد تهران شد. علي باقري‌كني، سرپرست وزارت امور خارجه ايران در نخستين روز از اين اجلاس دو روزه با الزياني، ديپلمات ارشد بحرين ديدار و گفت‌وگو كرد. پس از اين ديدار، دو كشور با انتشار بيانيه‌اي به توافق براي آغاز گفت‌وگوها به منظور احياي روابط سياسي بين دو كشور دست يافتند. در اين بيانيه آمده است كه مذاكرات دوجانبه در چارچوب روابط تاريخي برادرانه پادشاهي بحرين و جمهوري اسلامي ايران صورت گرفت. در ادامه اين بيانيه آمده است كه دوطرف در راستاي اشتراكات ديني، همسايگي، تاريخ مشترك و منافع متقابل ديدار كردند. وزيران امور خارجه و ديپلمات‌هاي بيش از 30 كشور آسيايي براي شركت در اين اجلاس كه روي راه‌هاي ارتقاي همكاري‌هاي بين كشورهاي عضو متمركز است، در تهران حضور يافتند.  بحرين و ايران پس از بيش از يك دهه مناقشات، در سال 2016، پس از تنش بين ايران و عربستان سعودي، متحد بحرين، روابط خود را قطع كردند. منامه همواره طي اظهاراتي ادعايي تهران را به دخالت در امور داخلي خود متهم مي‌كرد، اتهامي كه تهران همواره آن را رد كرده است. منامه كه سياست داخلي و خارجي آن به رياض وابسته است، پس از اينكه عربستان‌سعودي در سال 2016 روابط خود را با ايران قطع كرد، از الگوي پادشاهي پيروي كرد. اينك اما به دنبال احياي روابط رياض و تهران در سال گذشته، روابط تهران و منامه نيز رو به گرمي مي‌رود. اخيرا نيز بحرين در اوايل ماه ژوئن از طريق روسيه درخواستي را براي برقراري مجدد روابط ديپلماتيك با ايران ارسال كرده بود. حمد بن عيسي آل خليفه، پادشاه بحرين گفت كه اين كشور مشتاقانه منتظر بهبود روابط با ايران در ماه مه ‌است. اكنون به نظر مي‌رسد با ديدار علي باقري‌كني و عبداللطيف بن راشد الزياني در تهران و صدور بيانيه مشترك از سوي آنها، خواسته حمد بن عيسي در حال تحقق است.  در واقع، موانع راهبردي بر سر راه عادي‌سازي روابط منامه و تهران بيشتر از موانع بر سر راه عادي‌سازي رياض و تهران بوده است. يكي از مهم‌ترين مسائلي كه نگراني مقامات تهران را برانگيخته، پيمان ابراهيم و عادي‌سازي روابط منامه و تل‌آويو است. آنتونيو اكيوتو، پژوهشگر در موسسه آمار كشورهاي خليج‌فارس معتقد است تصميم بحرين براي عادي‌سازي روابط با اسراييل ناشي از شرايط مختلفي از جمله استقلال نسبي سياست خارجي منامه از عربستان‌سعودي و افزايش نفوذ ابوظبي در منامه تا محاسبات امنيتي و دفاعي بحرين در برابر ايران بوده است. بحرين در تلاش بوده تا با نزديكي به اسراييل، به نوعي در پيمان‌هاي دفاعي و امنيتي احتمالي در منطقه شراكت داشته باشد. اما به نظر مي‌رسد جنگ غزه و رويارويي مستقيم تهران با تل‌آويو تا حدود زيادي اين معادلات بحرين را برهم زده باشد و دست‌كم در كوتاه‌مدت، اين كشور حاشيه خليج‌فارس را از آن دور نگه داشته باشد.  نشانه‌هاي عادي‌سازي روابط تهران و منامه حتي از پيش از توافق عادي‌سازي تهران و رياض خود را نمايان كرده بود. به‌رغم اين مشكلات و تنش‌هاي شديد در روابط دوجانبه تهران و منامه، در ماه مارس 2023 منابعي در خاورميانه در گفت‌وگو با امواج مديا مدعي شدند كه منامه و تهران در ماه‌هاي پيش از مارس آن سال، از طريق «مبادلات كم حاشيه» با يكديگر تعامل ديپلماتيك داشتند. پس از توافق ديپلماتيك ايران و عربستان در 10 مارس 2023، يكي از اين منابع اعلام كرد كه پس از بازگشايي سفارتخانه‌ها در تهران و رياض، احتمالا پس از مدت كوتاهي، عادي‌سازي روابط ايران و بحرين اتفاق خواهد افتاد. نشانه‌هاي ديگري از گرم شدن روابط بحرين و ايران نيز وجود داشت. در 13 مارس، يك هيات ايراني در صد و چهل و ششمين مجمع شوراي اتحاديه بين‌المجالس در بحرين شركت كرد و با يك نماينده پارلمان بحرين ديدار داشت. سخنگوي وزير امور خارجه ايران در همان روز از پيشبرد «مسير ديپلماسي» صحبت و تاكيد كرد كه با فضاي مثبتي كه در منطقه شاهد آن هستيم، اين تحول مثبت در ارتباط با ساير كشورهاي منطقه از جمله بحرين نيز مي‌تواند اتفاق بيفتد. در 21 مارس 2023، معاون اول پارلمان بحرين، عبدالنبي سلمان اعلام كرد كه پروازهاي بين دو كشور «به زودي» از سر گرفته خواهد شد. شهيد حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه وقت ايران در 29 مارس در مصاحبه با الجزيره توضيح داد كه سلطان هيثم عمان اخيرا براي گفت‌وگو در مورد وضعيت روابط منامه و تهران به بحرين سفر و بر ادامه نقش ديرينه مسقط به عنوان پل ديپلماتيك بين ايران و كشورهاي عربي تاكيد كرد. عمان پل مهمي بين بحرين و ايران بوده است، زيرا مسقط مدت‌هاست بين ساير كشورهاي عربي و غربي از يك‌سو و تهران از سوي ديگر بوده است. به عقيده جورجيو كافايرو، پژوهشگر مهمان در موسسه شوراي آتلانتيك، عادي‌سازي روابط بحرين با ايران آخرين گام براي عبور از شكاف ميان شوراي همكاري خليج‌فارس و ايران از اوايل سال 2016 خواهد بود. به همين ترتيب، بحرين در سال 2021، آخرين بازيگر، از ميان همه كشورهاي عربي در بلوك ضد قطر، بود كه به آشتي با دوحه تن داد. به ادعاي ناظران از ديگر مواردي كه ايران در باب آن ترديد دارد، ميزباني اين كشور از ناوگان پنجم نيروي دريايي امريكا و برقراري پيمان ابراهيم است. تهران بارها اعلام كرده است هرگز هيچ ائتلافي را در منطقه خليج‌فارس، به خصوص اينكه به رهبري ايالات‌متحده و با حضور رژيم اسراييل باشد را تحمل نخواهد كرد. به نظر مي‌رسد مانع عمده برقراري روابط ميان تهران و منامه همين موضوع باشد؛ به ويژه اينكه پس از تهاجم اسراييل به غزه و كشتار و ويراني اين جغرافيا، هنوز توافق ابراهيم ميان منامه و تل‌آويو برقرار است. همين مساله نشان مي‌دهد منامه همچنان به برقراري و پيشبرد روابط خود با تل‌آويو اميد دارد. به عقيده ناظران، به نظر مي‌رسد پيشبرد روابط منامه و تل‌آيو بيش از آنكه اقتصادي و تجاري باشد، هدفي امنيتي را دنبال مي‌كند. در سال 2022، اسراييل و بحرين در جريان سفر بني گانتز، وزير جنگ وقت اسراييل به اين پادشاهي در بحبوحه تشديد تنش‌ها در منطقه، يك توافقنامه همكاري امنيتي را امضا كردند كه اولين توافق بين اسراييل و يك كشور خليج‌فارس است. چندي بعد اسراييل به رزمايش دريايي خاورميانه با حضور 60 كشور به رهبري امريكا در كنار امارات و بحرين و براي اولين‌بار به صورت علني در كنار عربستان‌سعودي و عمان، دو كشوري كه با آنها روابط ديپلماتيك ندارد، پيوست. به گزارش الجزيره، اسراييل و بحرين، حتي پيش از امضاي پيمان ابراهيم، سال‌ها روابط امنيتي مخفيانه‌اي داشتند. به ادعاي ناظران، اين روابط امنيتي عمدتا براي مقابله با ايران برقرار شده است.