امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل امریکا:
رایزنی‌های غیر‌رسمی میان ایران و امریکا ممکن است متوقف شود
ارزیابی شما از اولین مناظره جو بایدن و دونالد ترامپ که در بامداد جمعه گذشته برگزار شد چیست؟ مناظره حول چه محورهایی بود؟ نظر شما درباره بازخوردها از این جدال چه بود؟
مسلم بود که چه موضوعاتی در این مناظره مورد بحث قرار می‌گیرند یعنی هر آنچه که برای رای‌دهندگان امریکایی حائزاهمیت است؛ بحث معیشت، تورم، اقتصاد، مالیات‌ها، امنیت مرزها، مهاجران غیرقانونی، اختیارات ایالتی، دادگاه ها، سیاست خارجی و جنگ اوکراین، جنگ غزه، ایران، کره‌شمالی و... همه اینها مواردی هستند که در مباحث سیاسی و اجتماعی در امریکا مورد توجه است که در این مناظره به آنها پرداخته شد. از پیش از مناظره نیز مشخص بود که احتمالا بایدن نمی‌تواند از پس ترامپ بربیاید، اما آن چیزی که اهمیت پیدا کرد این بود که میزان ناتوانی ریيس‌جمهور مستقر در برابر ریيس‌جمهور سابق تقریبا بهت‌آور بود و شوک بزرگی را به حامیان و حزب دموکرات و سران حزب وارد کرد. یک طرف این مناظره ترامپ بود که در سلامت کامل و با شیوه‌ای تهاجمی وارد شده بود و به لحاظ جسمی هم ظاهرا قدرتمند بود و در طرف مقابل ريیس‌جمهور مستقر نیز بسیار مریض احوال و ناتوان که جملاتی نامفهوم را بر زبان می‌آورد و بدتر از آن هم صحنه خروج او از استیج مناظره بود. یکی از نامزدها یعنی ترامپ خیلی راحت از استیج به پایین آمد و مانند یک پیرمرد سرحال در سن 76 سالگی و در آن سوی استیج پیرمردی که آن‌قدر ناتوان بود که همسرش به کمک او رفت تا بتواند از پله‌ها پایین بیاید.
از همین رو تصویر یک فرد مریض‌احوال و بی‌رمق که در آستانه زوال عقل نیز قرار دارد برای حامیانش ترسیم شد. این موضوعات چیزی بود که اهمیت این مناظره را افزایش دادو در حقیقت حاشیه مناظره بر متن و محتوای آن غلبه پیدا کرد و دموکرات ها اصلا تصور نمی‌کردند؛ هرچند که تمرین هم کرده بودند و گفته بودند که در کمپ دیوید چندباری تمرین مناظره کرده بودند اما شاید کمتر کسی می‌توانست تصور کند چنین تصویری از عملکرد شکست‌خورده بایدن به نمایش گذاشته شود.
فکر می‌کنید با اقدام خاصی از‌سوی دموکرات‌ها در این خصوص مواجه شویم؟ آیا آلترناتیوی برای این عملکرد ضعیف بایدن خواهند داشت؟
براساس قانون حزب دموکرات تا روز کنوانسیون ملی که حزب از جو بایدن دعوت میکند که نامزدی حزب را در انتخابات 2024 بپذیرد اگر بایدن اراده کند امکان جایگزینی وجود دارد به شرط اینکه خود او به این کار اقدام کند یعنی نه می‌توانند کودتا کنند و نه قادرند او را برکنار کنند. خود او به هر دلیلی باید تصمیم بگیرد حالا اینکه با مشاورانی هم مشورت کند یا خیر در هر صورت تصمیم می‌گیرد از انتخابات کناره‌گیری کند و در این صورت برای او جایگزین معرفی می‌کنند. اگر این اتفاق بعد از 19 آگوست رخ دهد برای آن هیچ دستورالعملی وجود ندارد. اولین مساله این است که بایدن خود مدعی شده است من غرور دارم، چراکه بعد از این مناظره به کارولینای شمالی یا جنوبی رفت و گفت که من در انتخابات خواهم ماند و قصدی بر کناره‌گیری ندارم و تا‌کنون هم کناره‌گیری نکرده است، بنابراین فرضیه کنار کشیدن بایدن از ماراتن انتخابات فعلا منتفی است. او را نمی‌توانند عزل هم کنند اما اگر فرض را هم بر این بگذاریم که کنار بکشد البته با میل و اراده خودش، مشکل بعدی اینجاست که چه کسی جای او را بگیرد به این دلیل که انتخابات مقدماتی برگزار شده است و بایدن نیز حدود 4 هزار رای در کنوانسیون حزب دموکرات به دست آورده و این 4 هزار نفر باید تصمیم بگیرند که به چه کسی می‌خواهند رای دهند. منطقی‌ترین جایگزین او معاونش کامالا هریس است که او هم اصلا محبوبیتی ندارد و افراد دیگری هم قصد دارند که وارد این رقابت شوند در‌حالی که فصل انتخابات مقدماتی به پایان رسیده است. شاهد نوعی جنگ داخلی در درون حزب دموکرات خواهیم بود به این دلیل که جناح‌های مختلفی وارد کشمکش‌هایی خواهند شد که هرکدام نماینده خود را داشته باشند و به کاخ سفید بفرستند و در درون حزب هم جناح‌ها و جریان‌های مختلفی از مسائل جغرافیایی و نژاد گرفته تا خط فکری و ایدئولوژیک میان آنها، این اختلافات وجود دارد حتی یک جریان محافظه‌کار در درون حزب دموکرات تهدید کرده است که اگر بایدن کنار برود یا اینکه او را مجبور به کناره‌گیری کنند کار را به شکایت خواهند رساند تا جایی که اجازه ندهند نام نامزد بعدی در برگه رای قرار بگیرد. یعنی در چنین فضای ملتهب و پرآشوبی حتما حزب جمهوری‌خواه و مشخصا ترامپ از فرصت بیشتری برای پیروزی برخوردار می‌شود، بنابراین خیلی بعید است مگر اینکه بایدن واقعا به لحاظ جسمی در مرحله‌ای قرار بگیرد که سران حزب چاره‌ای نداشته باشند که برای بایدن جایگزین معرفی کنند. بایدن از حمایت سران حزب برخوردار است هرچند که احساس خطر می‌کنند اما معتقدند که ورود به مرحله بعدی ریسک بالاتری دارد تا اینکه بخواهند با این بایدن رقابت را ادامه دهند. از این جهت من تصور نمی‌کنم تا 3 یا 4 ماه آینده بایدن از گردونه رقابت‌ها کنار بکشد مگر اینکه سکته کند یا اینکه به کما برود یا اینکه درگیر شرایطی شود که اصلا نتواند صحبت کند، در کل از این شرایطی که الان قرار دارد دچار ناتوانی شدیدتری شود شاید در آن صورت کنار برود. در چنین شرایطی بحث جایگزینی‌اش مطرح خواهد شد.
تحلیل شما از نحوه ورود و پرداختن هردو نامزد به موضوع ایران در این مناظره چیست؟
واقعیت این است که حرف جدیدی درباره ایران زده نشده. ترامپ مجددا قلدرمآبانه آمد و نمایش داد و دوباره این ادعا را تکرار کرد من شهید قاسم سلیمانی را ترور کردم و ایران در زمان ریاست‌جمهوری من فقیر بود. اگر من ریيس‌جمهور بودم حماس به اسرايیل حمله نمی‌کرد چون حماس مورد حمایت ایران است و ایران ورشکسته شده بود و پولی نداشت و این اتفاقات اخیر تقصیر بایدن است و دولت بایدن به ایران اجازه داده که بتواند درآمدزایی کند و حماس را تحریک کند و جنگ راه بیندازد. صحبت‌های بایدن نیز این‌گونه بود که ترامپ خیلی متوهم و از سیاست چیزی سر در نمی‌آورد و دروغ می‌گوید و... هر چند که بایدن به جزيیات ورود نکرد که مثلا ما تحریم های ایران را شش برابر کردیم. این صحبت‌ها را بلینکن، وزیر خارجه امریکا در جلسه استماع سنا خطاب به تد کروز گفت، چراکه تد کروز از او انتقاد کرد که شما چرا اجازه دادید ایران بتواند 2 میلیون بشکه نفت بفروشد و توانسته حدود 150 میلیارد دلار یا 80 میلیارد دلار درآمد داشته باشد و او هم در پاسخ گفت ما هرکاری توانستیم کردیم تحریم‌ها را ادامه دادیم. ایرانی‌ها باهوش هستند و راه‌های دور زدن تحریم را بلدند؛ این دیدگاه دولت بایدن در برابر انتقاداتی است که به آنها می‌شود مبنی بر اینکه شما پیچ‌های تحریم ایران را شل کردید آنها در مقابل می‌گویند نه ما تا آنجایی که توانستیم اصطلاحا این پیچ‌ها را محکم کردیم و حتی تعداد تحریم‌ها را نیز افزایش دادیم، اما ایران توانمند است. البته این مواردی که عرض کردم مواضع دولت بایدن است که در مناظرات به آنها اشاره‌ای نکرد. از سوی ترامپ نیز حرف جدیدی زده نشد و همان ادعاهای تکراری مجددا تکرار شد، اینکه من اگر با ایران به توافق می‌رسیدم و اجازه نمی‌دادم که قدرتمندتر شود و این ادعاها را قبل‌تر نیز در کمپین خود زده بود و موضوع جدیدی را مطرح نکرد.
انتخابات ریاست‌جمهوری ایران به مرحله دوم رفت و از الان تا روز اعلام نتایج هر سناریویی در رابطه با پایان انتخابات و اعلام نام نامزد پیروز وجود دارد. اگر فرض را بر این بگذاریم که شانس با جریان راست در کشورمان باشد و بتوانند به پاستور بروند آیا شاهد اتفاقات خاصی با توجه به شانس بالای ترامپ در امریکا، خواهیم بود؟ چه سناریوهایی در این خصوص قابل تصور است؟
تحریم‌های امریکا ادامه دارد یعنی فارغ از اینکه چه کسی ریيس‌جمهور باشد این تحریم‌ها ادامه دارد کم که نمی‌شود بیشتر نیز خواهد شد. اگر هم به لحاظ کیفی اهمیتی نداشته باشند اما به لحاظ عددی بیشتر خواهند شد. در کارتابل خزانه‌داری امریکا هم این موارد موجود هست ماهانه چند نفر شخص حقیقی و شرکت‌های مختلف را تحریم می‌کنند. از طرفی دیگر مذاکرات غیرمستقیم هم ادامه ندارد. چه بسا من احتمال می‌دهم که اگر ترامپ وارد کاخ سفید شود مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا که در وین برگزار می‌شد که بخشی از آنها را تیم آقای عراقچی انجام داد و بخشی را نیز تیم آقای باقری، به پایان برسد، به این دلیل که اگر ترامپ روی کار بیاید او قاتل شهید سردار قاسم سلیمانی است و این اقدام پای او نوشته شده و ممکن است نظام به این جمع‌بندی برسد که به هر قیمتی با قاتل شهید سردار سلیمانی مذاکره نکند و مذاکرات غیرمستقیم هم نخواهیم داشت. من این را دقیق نمی‌دانم. احتمال اینکه مکانیسم ماشه فعال شود، وجود دارد، خواه آقای جلیلی ریيس‌جمهور باشد خواه آقای پزشکیان. در اکتبر 2025 قطعنامه 2231 منقضی خواهد شد و اگر تا آن زمان توافقی نسبی حاصل نشود دیگر همه چیز از دست‌ها در رفته است و تحریم‌های سازمان ملل باز خواهد گشت، به همین دلیل ممکن است آنها به هر بهانه‌ای مکانیسم ماشه را فعال کنند و تنش‌ها میان ایران و امریکا افزایش پیدا میکند. از همین رو اینکه چه کسی وارد پاستور می‌شود، نمی‌تواند در باب روابط ایران با امریکا و مباحث کلان میان دو بازیگر تغییرات معناداری را ایجاد کند. یک استمراری در سیاست خارجی ایران به ویژه حول موضوع مناسبات با امریکا و موضوع هسته‌ای به دلیل ساختار قانون اساسی ایران وجود دارد که تغییر دولت‌ها تحولات معناداری را ایجاد نمی‌کند. همان راهی که دولت آقای ريیسی رفت در بحث کلان همان راهی بود که آقای روحانی رفت. دولت بعدی نیز چه دولت آقای جلیلی چه دولت آقای پزشکیان ادامه‌دهنده همان راهی است که از زمان آقای روحانی شروع شد و مقدمات آن از زمان آقای احمدی‌نژاد تعریف گشت. من نمی‌خواهم صفر و صدی به این موضوع نگاه کنم اما آن تغییری که مردم انتظار دارند مثلا یکی از دو نامزدها بیاید تحریم برداشته شود و رونق ایجاد شود و منابع مسدودی آزاد شود و شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری به ایران بیایند و از آن طرف جنگ می‌شود و امریکا لشکرکشی میکند و به ایران حمله کند، این‌گونه نخواهد بود.