انجمن تجارت الكترونيك تهران، در آخرين ساعات برگزاري رويداد الكامپ ۲۷ سومين گزارش كيفيت اينترنت را رونمايي كرد و از نامزدهاي انتخابات رياست‌جمهوري خواست تا موضع خود را به‌صورت شفاف در مورد فيلترينگ، تحريم و اينترنت اعلام كنند. به گفته رييس اين انجمن « وضعيت كيفيت اينترنت در ايران نسبت به ۶ ماه گذشته هيچ تغييري نكرده » و حتي «در ارديبهشت‌ماه، قطعي يك هفته‌اي نسخه ششم پروتكل اينترنت يا همان 6IPV اتفاق افتاده كه پيگيري‌ها در اين زمينه نتيجه نداد.»
پروتكل اينترنت نسخه ۶ (Internet Protocol version 6) يا به اختصار (IPv6) جديدترين نسخه پروتكل اينترنت است كه ارتباط‌هاي اينترنتي بر پايه آن شكل مي‌گيرد. IPV 4 از فضاي آدرسي ۳۲ بيتي استفاده مي‌كند كه اجازه وجود حدود ۴ ميليارد آدرس در اينترنت را مي‌دهد. با توجه به اينكه امروزه بسياري از دستگاه‌ها افزون بر كامپيوترها مانند موبايل‌ها، دوربين‌ها و حتي لوازم خانگي و قاب عكس‌هاي ديجيتال به اينترنت متصل مي‌شوند، اين فضا رو به اتمام است و به همين دليل 6IPV در حال جايگزين شدن است كه مشكل فضاي آدرسي را رفع مي‌كند.
قطع كنترل شده دسترسي به اينترنت
انجمن تجارت الكترونيك تهران مي‌گويد: «درست در زماني كه شركت‌هاي پيشرو حوزه ابري در حال توسعه زيرساخت‌ها و پيشرفت و ارايه خدمات بر بستر 6IPv بودند، ناگهان اين پروتكل در كشور، بدون هيچ‌گونه اطلاع‌رساني و توضيح درباره علت و اهميت موضوع، قطع شد! » طبق بررسي‌هاي انجام شده اين انجمن « از روز يكشنبه، ۳۰ ارديبهشت سال جاري شركت ارتباطات زيرساخت 49666AS حجم گسترده‌اي از مسيرهاي تعريف شده مرتبط با ايران روي بستر 6IPv به اينترنت را از حالت ارسال خارج كرده است.» اين اختلال 6 روز به طول انجاميده، اما انجمن تجارت الكترونيك تاييد كرده كه «با توجه به همزماني اين اتفاق با درگذشت رييس‌جمهور و هيات همراه، به نظر مي‌رسد اين اختلال به نوعي قطع كنترل شده دسترسي آزاد به اينترنت در بستر نسخه ششم پروتكل اينترنت باشد. با گذشت چند هفته از اين حادثه، مانند سابق با وجود پيگيري رسانه‌ها و افراد مختلف هنوز پاسخ رسمي‌اي به اين موضوع داده نشده است.»
هماهنگي گزارش سوم با وزارت ارتباطات
در حالي كه گزارش دوم كيفيت اينترنت ايران با انتقاد وزير ارتباطات مواجه شده بود، پويا پيرحسينلو، رييس كميسيون اينترنت و زيرساخت انجمن تجارت الكترونيك در نشست رونمايي و تحليل گزارش كيفيت اينترنت در بهار ۱۴۰۳ گفت: «سعي كرديم اين گزارش را با هماهنگي و بررسي اوليه كارشناسي وزارت ارتباطات انجام دهيم. نظرات آنها را دريافت كرديم، اما اين‌طور نيست كه بتوان گفت اين گزارش تاييد آنها را دارد. در واقع بعد از كنترل‌هاي لازم و دريافت اطلاعات دو طرف، هيات‌مديره انجمن تصميم گرفت گزارش را ارايه دهد.»
فيلتر يك شبكه اجتماعي فقط با 4 راي!
حميد رضا احمدي، نايب‌رييس كميسيون اينترنت انجمن تجارت الكترونيكي نيز با اعلام اينكه هيچ شبكه اجتماعي خارجي در ايران نيست كه فيلتر نشده باشد، گفت: شبكه اجتماعي توييچ فقط با ۴ راي فيلتر شده است. طبق گفته او اگر قرار باشد شبكه اجتماعي فيلتر شود با اكثريت نسبي، راي به فيلتر داده مي‌شود، اما اگر قرار باشد از فيلتر خارج شود بايد تمامي اعضا در جلسه كميته تعيين مصاديق مجرمانه حضور پيدا كنند و رفع فيلتر با اكثريت مطلق آرا صورت گيرد.
فيلترينگ و سياست‌هاي سليقه اي
گزارش سوم كيفيت اينترنت در ايران مي‌افزايد: «يافته‌ها درباره وب‌سايت‌هاي محدودشده نشان مي‌دهد كه برخي دامنه‌ها با قوانين كلي مصاديق محتواي مجرمانه منطبق هستند، اما سهم قابل‌توجهي از وب‌سايت‌هاي پربازديد كاربردي هم فيلتر هستند كه مجموعا اين وب‌سايت‌ها سهم قابل‌توجهي از نيازهاي روزمره ايرانيان را شامل مي‌شوند. به‌طور كلي اين وضعيت را مي‌توان نمادي از ناكارآمدي ساختار و عملكرد فيلترينگ به اصطلاح «هوشمند» در كشور دانست كه شهروندان را از دسترسي به اطلاعات كاربردي محروم مي‌كند؛ چيزي كه از نتيجه بديهي سياست‌هاي سليقه‌اي، ايران را در قعر كشورهاي بدون دسترسي آزادانه به اينترنت قرار داده است.»
بدترين وضعيت دسترسي به شبكه‌هاي اجتماعي
اين گزارش مي‌افزايد: شبكه‌هاي اجتماعي توييتر، اينستاگرام، تلگرام، واتس‌آپ، فيس‌بوك، يوتيوب، توييچ و پينترست در ايران فيلتر است و از اين نظر ايران همراه چين و تركمنستان در صدر كشورهاي با محدوديت حداكثري در شبكه‌هاي اجتماعي قرار دارد. وب‌سايت Surfshark در آمارهاي تحليلي منتشر شده در نيمه اول سال جاري ميلادي، ۲۹ كشور جهان درگير انواع سانسورهاي اينترنتي را بررسي كرده كه طبق آن ايران جزو كشورهاي با بدترين وضعيت دسترسي آزادانه به شبكه‌هاي اجتماعي بوده است. اين گزارش اضافه مي‌كند: « افزون بر نيمي از كاربران با وجود اعمال شديدترين محدوديت‌ها، همچنان از پلتفرم‌هاي مسدودشده به‌طور خاص اينستاگرام، واتس‌آپ و تلگرام استفاده مي‌كنند و اعمال محدوديت بر شبكه، افزايش قيمت و تحميل دردسرها و زحمت‌هاي فراوان براي كاهش كاربران اين پلتفرم‌ها، صرفا در كاهش ترافيك اين پلتفرم‌ها يا جلوگيري از افزايش بيشتر ترافيك مصرفي آنها كارگر افتاده كه هرگز نمي‌توان اين موضوع را به منزله كاهش محبوبيت نزد كاربران در نظر گرفت و اين اتفاق بيش از همه باعث موفقيت بزرگ صنعت فيلترشكن‌هاي داخلي و خارجي شده است.»
موضع خود را روشن كنيد
پويا پيرحسينلو، رييس كميسيون اينترنت و زيرساخت انجمن تجارت الكترونيك در نشست رونمايي از اين گزارش عنوان كرده كه «ما از رييس‌جمهور آينده مي‌خواهيم از اقدامات خود در برابر تحريم، فيلترينگ و انحصار به مردم گزارش و جواب شفاف و دقيق بدهد. علاوه بر اين با توجه به دور جديد مجلس سه درخواست از رياست مجلس مطرح كرده‌ايم تا در كنار شفاف‌شدن ۶ راي رياست‌جمهوري، ۲ راي مجلس هم درباره فيلترينگ شفاف شود.» او اضافه كرد: «اميدواريم در مورد رفع انحصار هم گزارش شفاف دهند تا ما هم به‌طور دقيق وضعيت را رصد كنيم. به‌دليل تحريم‌ها خيلي از شركت‌هاي ايراني نمي‌توانند وارد باراز جهاني شوند، بعضي از طريق پروكسي‌ها يا شركت‌هاي نيابتي اقدام مي‌كنند و بسياري ناچار به مهاجرت مي‌شوند. در اين شرايط ما هم فرصت را از دست مي‌دهيم، هم متحمل هزينه و هم تحريم مي‌شويم.»
خدمت به صنعت فيلترشكن
حميدرضا احمدي، نايب‌رييس كميسيون اينترنت و زيرساخت انجمن تجارت الكترونيك نيز در اين نشست عنوان كرد: «ممكن است در دفاع از فيلترينگ بگويند امريكا هم تيك‌تاك را فيلتر مي‌كند. اما مساله اين است كه هيچ شبكه اجتماعي پرمخاطبي باقي نمانده كه در ايران فيلتر نكرده باشند. در دفاع از سياست فيلترينگ شبكه‌هاي احتماعي مي‌گويند اين اقدام موفق بوده، اما واقعيت اين است كه فقط خدمت بزرگي به صنعت فيلترشكنها رسانده است. از پاييز ۱۴۰۱ استفاده از فيلترشكنها سه برابر شده است.» او افزود: « بر اساس منابع پيمايشي و تحليل شركت‌ها ۸۳.۶ درصد كاربران اينترنت از فيلترشكن استفاده مي‌كنند و اين رقم رابطه مستقيمي با فيلتر شدن اينستاگرام و واتس‌آپ داشته است. در روز هر كاربر ايراني ۴ ساعت از فيلترشكن استفاده مي‌كند و يك چهارم آنها براي وي‌پي‌ان پول پرداخت مي‌كنند. اين پولي است كه در شرايط ايده‌آل مي‌تواند وارد چرخه نوآوري، زيرساخت و شبكه شود، اما مي‌رود سمت كساني كه وي‌پي‌ان مي‌سازند و پخش مي‌كند.» در گزارش انجمن تجارت الكترونيك تهران نيز آمده كه « اصرار بر تداوم اعمال اين سياست در سطوح ناشفاف و عدم بازنگري جدي در يك سال اخير، به تعميق شكاف اجتماعي، دو‌قطبي شدن هر چه بيشتر جامعه و تضعيف انسجام اجتماعي رضايت داده و شهروندان را به سمت كلوني‌هاي جدا افتاده و «اتاق‌هاي پژواك» رهنمون كرده است. »
كيفيت اينترنت در قعر رده‌بندي‌هاي جهاني
اما نگاهي به گزارش سوم انجمن تجارت الكترونيك تهران نشان مي‌دهد ايران در بين 100 كشور در جايگاه 95 دسترسي آزاد به اينترنت قرار دارد و اگر كشورهاي بدون اطلاعات كافي در رابطه با محدوديت را حذف كنيم، اينترنت ايران در وضعيتي پايين‌تر از چين و كامرون در صدر كشورهاي داراي محدوديت در دسترسي آزاد به اينترنت است. در واقع ايران در شاخص‌هاي كلي كيفيت اينترنت در قعر رده‌بندي‌هاي جهاني قرار دارد؛ وضعيتي كه بنا به گفته بسياري از متخصصان و سياست‌پژوه‌هاي حوزه اينترنت، نتيجه سياستگذاري‌هاي محدوديت‌ساز داخلي و تحريم‌كننده يك‌جانبه بين‌المللي است.
اختلال و كندي پابرجاست
اين گزارش اضافه مي‌كند: «در طول ۶ ماه گذشته تغيير جدي در بخش اختلالات ديده نمي‌شود و همچنان نزديك به يك درصد ارتباطات با ۵۰۰۰ وب‌سايت پربازديد كشور با كندي كامل و بيش از ۳۲ درصد با كندي يا اختلال نسبي مواجه است.»اگر اين اختلال بر اساس وب‌سايت‌هاي فيلتر شده بررسي شود، مشخص مي‌شود كه ميزان كندي و اختلال به شكل چشمگيري و تا ۵ برابر افزايش مي‌يابد.
اثر تخريبي تحريم‌ها
اين گزارش همچنين به تحريم‌هاي مرتبط و تاثيرگذار روي كيفيت دسترسي آزاد به اينترنت در ايران مي‌پردازد و مي‌گويد: « كاربـران معمولـي ايرانـي بـدون فيلترشكن/تحريم شـكن قابليـت دسترسي بـه بسـياري از سـرويس‌هاي بين‌المللي را ندارنـد و معمولا بــا خطاي معــروف ۴۰۳ مواجــه مي‌شوند، حتــي بــا تغييــر IP نيــز به دليــل تحريم‌هاي بانكي از ســرويس‌هاي داراي Subscription خارجــي محــروم مي‌مانند. مهم‌تريــن و در آينــده پررنگ‌تريــن اهميــت ايــن مساله، ســرويس‌هاي هــوش مصنوعــي خواهند بــود؛ مـدل كسـب درآمـد اين‌گونـه سـرويس‌ها معمولا بـه شـكل گرفتـن اشـتراك ماهانه اسـت. »
فيلترينگ سايت‌هاي داخلي براي خارجي ها
انجمن تجارت الكترونيك مي‌افزايد: «عجيب‌تر از فيلتر كردن ســايت‌هاي خارجي، فيلتر كردن سـايت‌هاي داخلـي بـراي كاربران خارج از كشـور اســت. بسياري از وب‌سايت‌هاي دولتي و بانك‌هاي ايرانـي بـراي كاربران بين‌المللـي دردسترس نيسـتند. وب‌سايت‌هاي مهــم كشــور از جملــه مجلس، وزارتخانه‌ها، سازمان‌هاي بــزرگ كشور، شــاپرك و... بــراي كاربران خارج از ايران دردسترس نيســت! نكته مهم در اين زمينه، اين است كه از زمان انتشار گزارش دوم تاكنون حدود ۵۰ دامنه ديگر به اين فهرست اضافه شده‌اند!»