حفظ ميراث فرهنگي به مثابه مسووليت اجتماعي
فرزانه قبادي
جلب مشاركت مردمي در جهت حفاظت و مديريت ميراث فرهنگي در دنيا امري مرسوم است و برخي شركت‌ها آن را در زمره مسووليت اجتماعي خود در نظر گرفته و فعاليت‌هايي در اين زمينه انجام مي‌دهند. بسياري از كشورها با روش‌هاي مختلف سعي در بهره‌مندي از ظرفيت‌هاي اجتماعي در اين زمينه دارند. مطالعات نشان داده جلب مشاركت اجتماعي نه تنها منجر به بالا رفتن ميل عمومي به تلاش براي حفاظت از ميراث فرهنگي مي‌شود، بلكه حس تعلق مردم به تاريخ و فرهنگ سرزمين‌شان و درك آنها را نسبت به ضرورت حفظ هويت تاريخي‌شان افزايش مي‌دهد.
در برخي كشورها - از جمله ايران- كه مديريت ميراث فرهنگي به تمامي در اختيار دولت‌هاست، ميزان نقش‌آفريني مردم در اين حوزه پايين‌تر است. در حالي كه در دنيا رويكردهاي مردم‌محور، در مديريت ميراث فرهنگي مورد توجه است. ردپاي اين توجه را مي‌توان در توصيه‌نامه‌هاي نهادهاي بين‌المللي مرتبط با ميراث فرهنگي دنبال كرد. مركز بين‌المللي مطالعه، حفاظت و مرمت اموال فرهنگي ICCROM در سال 2015 توصيه‌نامه‌اي منتشر كرد كه در آن مديريت ميراث فرهنگي از طريق مشاركت جامعه، مورد تاكيد قرار گرفته. ايكوموس معتقد است حفاظت از شهرهاي تاريخي بيش از هر چيز به ساكنان آن مناطق مربوط است. يونسكو در دستورالعمل اجراي كنوانسيون ميراث جهاني بر اهميت مشاركت ذي‌نفعان و جوامع محلي در شناسايي و حفاظت از ميراث فرهنگي به عنوان يك سياست استراتژيك جهاني تاكيد كرده. با تكيه بر اين موارد مي‌توان نتيجه گرفت كه آگاهي مردم يك جامعه در خصوص حفظ ميراث فرهنگي به اندازه برنامه‌ريزي و سياست‌گذاري براي مرمت و حفاظت از آثار، اهميت دارد.
ايران تجارب چندان موفقي در جلب مشاركت عمومي براي حفاظت از ميراث فرهنگي ندارد. در مقاطعي فعاليت انجمن‌هاي مستقل ميراث فرهنگي نقش اثرگذاري در ايجاد آگاهي عمومي و مطالبه‌گري مردم داشتند، هستند شركت‌هايي كه حفظ ميراث فرهنگي را به عنوان مسووليت اجتماعي خود تعريف مي‌كنند، اما تعامل سازنده‌اي بين متوليان دولتي ميراث فرهنگي و گروه‌هاي مردمي شكل نگرفته است. از معدود اقدامات صورت گرفته در راستاي جلب مشاركت عمومي، تشكيل انجمن خيرين ميراث فرهنگي توسط وزارت ميراث فرهنگي است. انجمني كه با وجود ابهاماتي در شيوه فعاليت و مديريت آن، براي جلب مشاركت اقتصادي در حوزه مرمت و حفظ آثار تاريخي شكل گرفته و جز كلي‌گويي‌هايي به مناسبت تشكيل انجمن، اطلاعات ديگري در مورد فعاليت آن منتشر نشده است.
آذر ماه سال گذشته انجمن خيرين ميراث فرهنگي با سرمايه حدود يك ميليارد تومان به‌طور رسمي آغاز به كار كرد تا شايد كمبود ديرينه بودجه در ساختار ميراث فرهنگي كشور را تا حدودي با حضور جمعي از فعالان اقتصادي و خيرين، جبران كند. اقدامي كه ضرغامي آن را «آغاز يك حركت بزرگ در تاريخ ايران» دانست و بعضي خيرين در آيين افتتاح آن، براي تامين مالي هزينه‌هاي مرمت و حفاظت بناهاي تاريخي در شهرهاي مختلف اعلام آمادگي كردند. اما از جمله سوالاتي كه وجود دارد، حضور مديران دولتي در راس انجمن‌هاي خيرين استاني است. در حالي كه اين انجمن در اساسنامه به عنوان سازماني مردم‌نهاد كه فعاليت غيرسياسي، غيرانتفاعي و غيردولتي در حوزه امور فرهنگي دارد، معرفي شده است، به‌طور مثال پس از تشكيل انجمن خيرين استان فارس، با حكم علي دارابي، كه مديرعامل انجمن خيرين ميراث فرهنگي كشور است، مديركل ميراث فرهنگي فارس، به مدت ۲ سال به عنوان رييس انجمن خيرين ميراث فرهنگي استان فارس منصوب شده است. آيا حضور يك مدير دولتي در راس انجمني كه گفته مي‌شود مردم نهاد و غير دولتي است، رسم جديدي است؟ دولت‌ها چه زماني قصد دارند تلاشي حقيقي براي جلب مشاركت عموم مردم در حوزه حفظ ميراث فرهنگي انجام دهند و حضور و مشاركت مردم در اين حوزه را بپذيرند؟