قتل هدفمند در خاك ايران
زينب ملكوتي خواه
صبح روز چهارشنبه متوجه ترور اسماعيل هنيه رهبر دفتر سياسي حماس در پايتخت ايران، تهران، شديم. خبري شوكه‌كننده چون اين حادثه درست در قلب تهران وقتي مردم خواب بودند اتفاق افتاد. انديشيدن به اين موضوع بايد توسط متخصصين حوزه‌هاي مختلف انجام شود اما آنچه من امروز مي‌خواهم به آن بپردازم بررسي اين اتفاق از منظر حقوق بين‌الملل است و تلاش مي‌كنم تا از واژگان تخصصي و عملي استفاده كنم. در راستاي حقوق بين‌الملل به 3 عنوان اشاره خواهم كرد.
1- تماميت ارضي ايران
اصل تماميت ارضي يا سرزميني از اصول اوليه و بنيادين حقوق بين‌الملل محسوب مي‌شود كه مي‌توان گفت بدون در نظر گرفتن اين اصل بشريت مي‌تواند به‌طور مداوم در جنگ و حمله به سرزمين ديگري باشد. اصل تماميت سرزميني در ماده 2 بند 4 منشور سازمان ملل متحد توضيح داده شده است و به صورت قاعده عرفي در حقوق بين‌الملل درآمده است كه در اصل يعني اكثريت كشورها اين اصل را در رفتار و عمل خود پذيرفته‌اند. طبق اين اصل كليه اعضا در روابط بين‌المللي خود، از تهديد به زور يا استفاده از آن عليه تماميت ارضي يا استقلال سياسي هر كشوري يا از هر روش ديگري كه با مقاصد ملل متحد مباينت داشته باشد خودداري خواهند نمود. ترور اسماعيل هنيه در خاك ايران نقض اصل اساسي حفظ و احترام تماميت سرزميني ايران است. نقض اين اصل منجر به نقض استقلال و حاكميت كشورها هم مي‌شود.
2-قتل هدفمند
بر طبق اسناد حقوق بشري و به صورت اختصاصي اعلاميه جهاني حقوق بشر و ميثاق حقوق مدني و سياسي حق حيات جزو اوليه‌ترين حقوق در نظر گرفته شده است كه بايد تحت هر شرايطي محترم و مورد محافظت قرار گيرد. قتل هدفمند در حقوق بين‌الملل تعريف نشده است اما مي‌توان گفت به قتلي گفته مي‌شود كه داراي 5 شرط اساسي باشد: 1- استفاده از نيروي زور و مرگبار كه شامل بمب، موشك و هرگونه اسلحه ديگري مي‌باشد. 2- عالمانه، عامدانه و برنامه‌ريزي قبلي براي به قتل رساندن فردي. 3- مشخص كردن فرد خاصي در جهت به قتل رساندن، در اصل به معناي آن است كه اگر به صورت جمعي افرادي كشته شوند و بدون مشخص كردن فرد خاصي آن اقدام قتل هدفمند نمي‌باشد. 4- در زمان به قتل رساندن شخص، آن فرد تحت محافظت و نگهداري كشور اقدام‌كننده به قتل نباشد. 5- قتل مورد نظر به تابع حقوق بين‌الملل كه كشورها هستند نسبت داده شود. بايد درنظر داشت قتل هدفمند گاهی به عناوين ديگري مانند ترور يا قتل فراقضايي هم اطلاق مي‌شود اما به نظر مي رسد قتل هدفمند معناي دقيق‌تري در بين واژگان حقوقي دارد. شوراي امنيت سازمان ملل متحد در قطعنامه 611 در سال 1988 به بررسي شكايت تونس از اسراييل پرداخت كه حمله اسراييل منجر به قتل خليل الوزير (ابوجهاد) يكي از بنيانگذاران سازمان آزاديبخش فلسطين شد. در اين قطعنامه شوراي امنيت اين حمله را نقض فاحش حقوق بين‌الملل، حقوق عرفي و منشور سازمان ملل متحد قلمداد كرد و از همه كشورها خواست تا اقداماتي براي جلوگيري از وقوع چنين حملاتي عليه حاكميت و تماميت ارضي كشورها انجام شود. اگرچه اين قطعنامه از اقدامات بعدي و قتل‌هاي هدفمند توسط اسراييل جلوگيري نكرد، قتل هدفمند توسط اسراييل عليه نيروهاي حماس بارها و بارها اتفاق افتاده است به عنوان مثال قتل احمد ياسين و عبدالعزيز علي الرنتيسي در سال 2004. بين سال‌هاي 2000 تا 2012، بر آورد شده است كه اسراييل 437 نفر را در راستاي قتل‌هاي هدفمند كشته است كه در اين بين 261 نفر بر اساس نقشه و هدف به قتل رسيده‌اند و مابقي جزو تلفات بوده است. با اين وجود اسراييل دست داشتن در بعضي از اين قتل‌ها را رد و بعضي را با صادر كردن بيانيه‌اي قبول كرده است و قتل هدفمند جزو سياست‌هاي اصلي اسراييل براي مبارزه با فلسطين شده است. اكثر سازمان‌ها و نهاد‌هاي بين‌المللي، اينگونه اقدامات اسراييل را محكوم كرده‌اند اما در پاسخ اسراييل ادعا كرده است كه اين حملات اسراييل عليه افرادي است كه به صورت مستقيم درگير اقدامات خصمانه بوده‌اند و دستگيركردن اين افراد براي اسراييل مقدور نيست.
3-جنگ عليه تروريسم
بعد از حملات 11 سپتامبر 2001 در خاك امريكا و بحث تروريسم كه به عنوان يك تهديد جهاني مطرح شد، كشورها و بعضي حقوقدانان تلاش كردند تا قتل‌هاي هدفمند در مبارزه و جنگ با تروريسم را به صورت آهسته و قدم به قدم قانوني و مشروع جلوه دهند. جرج بوش رييس‌جمهور امريكا در آن مقطع زماني دستور داد اسامه بن‌لادن رهبر القاعده «مرده يا زنده» دستگير شود. در اصل امريكا مجوز قتل هدفمند تروريست‌هاي بين‌المللي را در سراسر جهان صادر كرد. اگرچه تلاش شده است كه قتل هدفمند را در راستاي حقوق بشردوستانه بين‌المللي يا جنگ عليه تروريسم توجيه كنند اما به نظر مي‌رسد به دلايلي كه در ذيل بيان مي‌كنم جامعه جهاني نظر مثبتي در اين راستا ندارد.
اول اينكه امريكا و كشورهاي غربي بارها و بارها به دليل زياده‌روي در تعريف و گسترش جنگ عليه تروريسم مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. از سال 2001 كه تروريسم به عنوان تهديدي جدي مورد توجه قرار گرفت تا به امروز تعريفي جامع و مورد قبول از تروريسم توسط كشورها مورد پذيرش قرار نگرفته است. به عنوان مثال حماس توسط امريكا و اتحاديه اروپا به عنوان گروه تروريستي شناخته مي‌شود اما ايران حماس را به عنوان جنبش آزاديبخش فلسطين كه از حق تعيين سرنوشت خود استفاده مي‌كند مي‌شناسد. قطر ميزبان دفتر سياسي حماس مي باشد و تركيه حامي مالي و سياسي حماس است. اسراييل بعد از حمله 7 اكتبر 2023 اعلام جنگ با حماس كرده است.
دوم اينكه دادستان ديوان بين‌المللي كيفري، كريم خان، در 20 مه2024 از ديوان خواسته است تا حكم بازداشت بنيامين نتانياهو، يوآو گالانت، وزير دفاع اسراييل و سه تن از رهبران حماس يحيي سنوار، محمد ضيف و اسماعيل هنيه را كه متهم به جنايات جنگي و جنايت عليه بشريت هستند، صادر كند. حتي اگر ديوان حكم بازداشت صادر كند اين به معناي مجوز براي قتل هدفمند نمي‌باشد زيرا در اين مورد قتل هدفمند مصداقي از قتل فراقضايي مي‌باشد كه حق حيات و حق محاكمه عادلانه را نقض مي‌كند. همچنين اگر قتل هدفمند در راستاي حقوق بشردوستانه بين‌المللي توجيه شود ترور اسماعيل هنيه در خاك ايران كه جزو منطقه جنگي نمي‌باشد نقض حاكميت و تماميت ارضي ايران تلقي مي‌شود.
در آخر باتوجه به مطالبي كه ذكر شد ترور اسماعيل هنيه در خاك ايران نه تنها غيرقانوني است بلكه باعث نقض منشور سازمان ملل متحد در ارتباط با حاكميت و تمامیت ارضي ايران كه جزو اصول بنيادين حقوق بين‌الملل مي‌باشد شده است.
محقق پست دكتراي حقوق بين‌الملل