آخرين شانس پزشكيان براي تعامل با غرب

فايننشال تايمز در گزارشي به رويكرد دولت مسعود پزشكيان در تعامل با غرب پرداخته است. اين روزنامه مي‌نويسد كه پزشكيان از همان ابتداي كار و در روز تحليفش با چالش‌هاي در مسير تعاملش با غرب روبه‌رو شد. در پي ترور اسماعيل هنيه، رهبر سياسي حماس در تهران از سوي اسراييل در روز مراسم تحليف پزشكيان، به نظر مي‌رسيد چالش‌ها براي دولت او خيلي زودتر از آنچه فكر مي‌كرد، عيان شد. شانس موفقيت پزشكيان منوط به نحوه خروج از پيچيدگي‌هاي سياست در نظام ژئوپليتيك و خصومت‌هاي در حال جوشش با اسراييل است. محمدصادق جوادي‌حصار، فعال سياسي اصلاح‌طلب به فايننشال تايمز گفت: وقتي خبر ترور هنيه را شنيدم با خودم فكر كردم كه چه مسير سخت و دردناكي پيش روي پزشكيان است. از نظر اين فعال سياسي، اسراييل به نوعي پزشكيان و رويكرد كاهش تنش او با جهان غرب را هدف قرار داد.  پيش از ترور هنيه، بسياري نسبت به تغييرات چشمگير در سياست داخلي يا خارجي تهران ترديد داشتند، اين گروه معتقد بودند جريان موافق تعامل با غرب در ايران شانس چنداني براي موفقيت ندارد. بالاخص به اين دليل كه روابط ايران با غرب پرتنش‌تر شده، چراكه تهران پس از خروج ايالات متحده از برجام، توسعه كمي و كيفي برنامه هسته‌اي خود را افزايش داده است و در منطقه نيز به حمايت قاطع خود از جريان‌هاي مقاومت ادامه مي‌دهد. درگذشت ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران در سانحه سقوط هليكوپتر زمينه را براي بازگشت اصلاح‌طلبان فراهم كرد. پس از اعلام برگزاري انتخاباتي زودهنگام، تاييد نامزدي پزشكيان براي رياست‌جمهوري، بسياري را شوكه كرد. سياستمداران اصلاح‌طلب ناگهان انرژي گرفتند و حول برنامه پيشنهادي او گرد آمدند. پزشكيان بدين طريق توانست در دور دوم انتخابات سعيد جليلي، چهره محافظه‌كار و رقيب خود را شكست بدهد.  سعيد ليلاز، اقتصاددان و تحليلگر سياسي به فايننشال تايمز گفت: با اجماع فزاينده كم سابقه حول پزشكيان، تغيير قابل توجه و البته بي‌سر و صدايي در ايران حول سياست‌هاي داخلي و خارجي درحال رخ دادن است. اين تحليلگر سياسي معتقد است براي اين تغييرات در ايران دير نيست و مي‌افزايد: ما هنوز در نقطه بي‌بازگشتي قرار نداريم. ليلاز معتقد است سياستمداران [اصلاح‌طلب] اكنون از حاشيه بيرون آمده‌اند و براي مناصب ارشد در ايران رقابت مي‌كنند. به عقيده ليلاز، اين امر حاكي از تغيير رويكرد كلي تهران نسبت به چالش‌هاي بين‌المللي است.  فايننشال تايمز در ادامه مي‌نويسد: در صورت شكست پزشكيان، ايران در مسيري قرار خواهد گرفت كه به نظر مي‌رسد در قابش رويارويي با غرب در باب برنامه هسته‌اي‌اش اجتناب‌ناپذير باشد. در صورت تحقق اين سناريو (ادعايي) افزايش مشكلات اقتصادي و تمديد و شايد تشديد تحريم‌ها ادامه خواهد يافت. بيژن عبدالكريمي، استاد فلسفه ماه گذشته در گفت‌وگو با رسانه‌هاي ايران گفت: پزشكيان آخرين سنگر در ساختار كنوني است؛ اگر ديوارهاي دولت پزشكيان فرو بريزد، تمام بنياد آسيب مي‌بيند و همه متضرر مي‌شوند. فرقي نمي‌كند اصلاح‌طلب باشيد يا محافظه‌كار. به عقيده اين استاد فلسفه، سونامي شكست همه را متضرر مي‌كند. اما در صورت موفقيت، رياست‌جمهوري او مي‌تواند تا حدودي تنش‌هاي خارجي را كاهش دهد. اين تنش‌ها از سال 2018، زماني كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور وقت ايالات متحده از توافق هسته‌اي با تهران خارج شد و كارزار فشارشروع شد. حداكولي نصر، استاد روابط بين‌الملل و مطالعات خاورميانه در دانشكده مطالعات بين‌المللي پيشرفته جان هاپكينز مي‌گويد: «اين يك دوره چهار ساله حساس است. نتيجه انتخابات فقط يك مهلت است. انتخاب پزشكيان به تنهايي نمي‌تواند سياست را تغيير دهد يا ما را به مكان ديگري برساند - اين روند است كه تعيين مي‌كند كه آيا او مي‌تواند يا نه.» اجرايي شدن بسياري از تعهدات پزشكيان از يك طرف به همصدايي در داخل و از سوي ديگر به رويكرد دولت‌هاي غرب منوط است.رييس‌جمهوري ايران مي‌تواند بر سياست‌ها و جهت‌گيري‌ها تاثير بگذارد: او رياست نهادهاي كليدي از جمله شوراي عالي امنيت ملي را بر عهده دارد و بر اقتصاد نظارت مي‌كند. رييس‌جمهور همچنين مي‌تواند لحن دولت را هم در داخل و هم در تعامل با جهان خارج بازتعريف كند. پزشكيان به نوبه خود بارها بر دولت وحدت ملي متشكل از محافظه‌كاران و اصلاح‌طلبان تاكيد كرده است. تحليلگران مي‌گويند كه رييس‌جمهور اصلاح‌طلبي كه يك دولت ميانه رو را رهبري مي‌كند، به دنبال اجماع است تا تغييرات جدي كه فصل جديدي را در سياست ايران رقم مي‌زند.همين استدلال موجب شده تا گروهي مدعي شوند كه ايران آماده رايزني با غرب است، با اين فرض كه پزشكيان اين ديدگاه عمل‌گرايانه را اتخاذ كرده كه ايران براي كاهش مشكلات اقتصادي به لغو تحريم‌ها نياز دارد.به ادعاي فايننشال تايمز يكي از چالش‌هاي كليدي پيش روي ايران اين است كه چگونه مي‌توان با امريكا، قدرت‌هاي اروپايي، روسيه و چين، امضاكنندگان توافق 2015، درباره توافق هسته‌اي جديد مذاكره كرد. ميدان رايزني‌هاي هسته‌اي و سياسي از زمان نهايي شدن توافق هسته‌اي به ‌شدت تغيير كرده است. پيشرفت‌هاي هسته‌اي ايران بسيار بوده است. روسيه متحد ايران به اوكراين حمله كرده است.درگيري اسراييل و حماس در مواردي زمينه را براي رويارويي تهران و تل‌آويو هموار كرده؛ آخرين بار ترور اسماعيل هنيه زمينه را براي تصاعد بحران هموار ساخت. بر اساس برجام ايران موافقت كرد در ازاي لغو تحريم‌ها، غني‌سازي اورانيوم خود را تا 3.67 درصد محدود كند. اما بيش از سه سال است كه ايران 60 درصد غني‌سازي مي‌كند و به ادعاي ناظران در آستانه گريز هسته‌اي قرار دارد. كارشناسان مدعي‌اند، افزايش ظرفيت توليد مواد شكافت‌پذير كافي تا دو هفته به يكي از چالش‌هاي غرب تبديل شده است.به ادعاي اين گروه، بندهاي اصلي توافقنامه 2015 در سال آينده منقضي مي‌شود. ديپلمات‌هاي غربي بر اين باورند كه براي حل اين بحران به توافق جديدي نياز است.دولت بايدن به احتمال زياد تمايل زيادي براي مذاكرات جدي ندارد بالاخص به واسطه متغيرهايي چون برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري در ماه نوامبر، ادامه جنگ اسراييل و حماس و حمايت ايران از محور مقاومت در منطقه. يك مقام ارشد امريكايي مي‌گويد در حالي كه پزشكيان «ممكن است بر تعامل با غرب تاكيد كند، اما در نهايت تصميم‌گيري نهايي به او بستگي ندارد» پيروزي ترامپ در نوامبر معادلات را پيچيده‌تر مي‌كند. اما به ادعاي ناظران حتي در صورت بازگشت ترامپ تهران خواهان مذاكره سازنده است. علي واعظ، كارشناس مسائل ايران در گروه بحران مي‌گويد بهترين نتيجه ممكن است اين باشد كه ايالات متحده و ايران به توافقي «برد- برد» براي كوتاه‌مدت دست يابند، مشابه آنچه در سپتامبر گذشته به دست آوردند كه شامل مبادله زندانيان بود و به واسطه‌اش دولت بايدن موافقت كرد كه 6 ميليارد دلار از پول نفت ايران را آزاد كند.اما واعظ مدعي است: «تناسبي ميان انتظارات غرب و ايران در مورد مطلوب، مقبول و ممكن وجود ندارد و از همين رو تداوم اين بحث‌ها دشوار است.» به ادعاي ناظران براي پزشكيان، معامله و اجتناب از جنگ منطقه‌اي حياتي است. در حالي كه او در مورد برنامه‌هاي اقتصادي خود صحبت كرده، به احتمال زياد اين اقتصاد است كه تعيين مي‌كند آيا پزشكيان مي‌تواند چالش‌ها را كنار بزند يا نه.