گزارش «اعتماد» از «تقسيم‌بندي جديد سياسي-فراكسيوني در مجلس دوازدهم»
وزن‌كشي جديد در بهارستان؛ تولد يك فراكسيون «خالص»
مجلس دوازدهم در حال تجربه تفكيك فراكسيوني جديد است، تفكيكي زير سايه انتخابات رياست‌جمهوري
و رييس و كابينه دولت جديد. اين موضوع چه تاثيري بر روابط آتي دولت و مجلس فعلي مي‌گذارد؟
سيما پروانه‌گهر
با پشت سر گذاشتن انتخابات رياست‌جمهوري چهاردهم و آغاز به كار دولت مسعود پزشكيان، يك تقسيم‌بندي جديد سياسي-فراكسيوني در مجلس دوازدهم در حال شكل‌گيري است؛ تقسيم‌بندي درون پارلماني كه البته متاثر از تقسيم‌بندي‌هاي خارج از مجلس در اين اردوگاه است.
اين تقسيم‌بندي‌ها و مرزهاي كمرنگ از يك دهه پيش شكل گرفته بود اما حالا تفكيك اين موارد از هم، هم علني شده و هم گويا ديگر فرصت و امكان تعارف و مدارا نيست تا عناوين كلي زير سايه وحدت باقي بماند.
به نظر مي‌رسد مجلس دوازدهم در حال تجربه تفكيك فراكسيوني جديدي است، تفكيكي كه ناشي از نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري و فرم راي اعتماد به كابينه چهاردهم است. نوع كنش و واكنش نمايندگان مجلس دوازدهم در قبال انتخابات رياست‌جمهوري، كانديداهاي آن، مقوله وحدت و كانديداي نهايي اصولگرايان و بعد از آن موضوع رويه برخورد و راي اعتماد به كابينه پيشنهادي مسعود پزشكيان باعث شده است تا فراكسيون اكثريت مجلس دوازدهم تصميم بگيرد تا متاثر از فضاي بيروني اصولگرايان يك تفكيك جدي را در بين خود ايجاد كند و شكاف پايداري و غيرپايداري يك‌بار ديگر مرزبندي جبهه انقلاب را به خود اختصاص دهد.
وضعيت فراكسيوني مجلس دوازدهم؛ اكثريت اصولگرا و اقليت مستقلين-اعتدالي
بعد از مشخص شدن تركيب مجلس دوازدهم در انتخابات اسفند ماه سال گذشته نماي كلي تركيب فراكسيوني مجلس دوازدهم مبني بر يك فراكسيون اكثريت مبني بر فراكسيون انقلاب و يك فراكسيون مستقلين بود.
با اين وجود چهره‌هاي داخل و خارج از مجلس در همان ابتداي راه حدس زدند كه ميزان شكاف‌هاي موجود در جريان اصولگرايي اگرچه در انتخابات منجر به دو ليست مجزا نشد اما قرار نيست ذيل عنوان وحدت به فراموشي سپرده شود.
به عنوان نمونه محمد مهاجري، فعال سياسي اصولگرا خردادماه سال جاري در گفت‌وگو با انصاف نيوز پيش‌بيني كرد كه سه فراكسيون در مجلس دوازدهم تشكيل مي‌شود و گفت: «ساختار مجلس دوازدهم كاملا متفاوت از مجلس يازدهم است اكثريت آن مجلس اصولگرا بود و ۱۰ تا ۱۵ نفر از اصلاح‌طلبان حضور داشتند و مجلس دو فراكسيوني بود. اما مجلس دوازدهم دست‌كم سه فراكسيون خواهد داشت. ممكن است در ظاهر فراكسيوني به نام انقلاب اسلامي ايجاد كنند و ۱۸۰ نفر هم در آن باشند اما بنا بر نگاه‌هايي كه در مجلس وجود دارد سه گروه مجزا را شاهديم؛ پايداري‌هايي كه اين‌بار با قاليباف همراه بودند تقسيم مي‌شوند و در مقاطع مختلف به سمتي خواهند رفت. گروه سوم فراكسيوني متشكل از مستقلين اعتدالگرايان و اصلاح‌طلبان [فراكسيون ميانه‌روها] است كه بين ۵۰ تا ۱۰۰ نفر در آن حضور دارند. اين جريان سوم در مجلس دوازدهم نقش اول را بازي خواهند كرد. به تنهايي هيچ‌كدام از آن دو جريان ديگر به نتيجه نخواهند رسيد. با شناختي كه از تركيب مجلس دارم جناح اقليت بسيار مفيد و اثرگذار خواهد بود.
حميد رسايي، نماينده مردم تهران نيز در بدو ورود به مجلس با بيان اينكه «پيش‌بيني من آن است كه در مجلس دوازدهم، سه فراكسيون سياسي شكل بگيرد»، گفت: «قاعدتا طيفي از نمايندگان مجلس دوازدهم، گرايش اصلاح‌طلبي و تمايل به دولت قبل دارند كه اين طيف، يك فراكسيون جداگانه تشكيل خواهند داد. برخي نمايندگان هم نسبت به محمدباقر قاليباف تمايل دارند كه قاعدتا اين طيف هم يك فراكسيون مجزا در مجلس بعدي تشكيل خواهند داد. برخي نمايندگان مجلس دوازدهم نيز كه به تازگي به مجلس راه يافته‌اند، در پي تحول و منتقد وضع موجود هستند كه آنها هم يك طيف جداگانه خواهند بود؛ اين طيف قاعدتا نسبت به مواضع هر دو طيف مقابل خود، موضع انتقادي خواهد داشت.»
«سيدجواد حسيني‌كيا» ديگر نماينده مجلس دوازدهم نيز همان زمان در اين باره گفت: «پيش‌بيني من آن است كه احتمالا مجلس دوازدهم متشكل از سه فراكسيون سياسي باشد.»
همچنين «جعفر قادري» نماينده مردم شيراز درباره آرايش سياسي مجلس دوازدهم، به خبرگزاري مهر گفته بود: «اكثريت مجلس بعدي متشكل از افرادي با جريان اصولگرايي است و پيش‌بيني‌ام آن است كه مجلس دوازدهم سه فراكسيون سياسي متشكل از دو فراكسيون براي اصولگرايان و يك فراكسيون براي اصلاح‌طلبان و مستقلين خواهد داشت.»
با اين وجود وقتي اسامي 212 نفر از اعضاي فراكسيون انقلاب اسلامي روز هفتم خرداد سال جاري در خبرگزاري‌ها منتشر شد به نظر مي‌رسيد كه قائله سه فراكسيوني بودن مجلس دوازدهم فعلا منتفي شده است. انتخابات زودهنگام رياست‌جمهوري چهاردهم و تنش بين طيف قاليباف و جليلي و جدال ناتمام بين هواداران و نيروهاي هر دو گروه زخم كهنه را باز كرد و حالا خبرهايي از سه فراكسيوني شدن به گوش مي‌رسد. شكافي كه بسياري در جبهه انقلاب سعي داشتند بر آن سرپوش بگذارند و ليست مشترك اصولگرايان در انتخابات مجلس دوازدهم نيز مرهمي بر آن شده بود با حضور دو چهره اصلي يعني محمدباقر قاليباف و سعيد جليلي بيش از پيش عيان شد.
بعد از آن‌هم ائتلاف بين قاليبافي‌ها با دولت پزشكيان و شكست جريان جليلي-پايداري در جريان راي اعتماد به وزراي پزشكيان مواضع دو طيف را نسبت به هم شفاف‌تر كرده و حالا هم خبر رسيده كه گويا پايداري‌هاي فراكسيون انقلاب اسلامي تصميم دارند تا مسير خود را از طيف قاليباف در مجلس دوازدهم جدا كنند.
جدايي پايداري از قاليباف
در روزهاي اخير جبار كوچكي‌نژاد، عضو فراكسيون انقلاب اسلامي و نماينده مردم رشت در مجلس در گفت‌وگو با خبرگزاري خبرآنلاين از احتمال تولد يك فراكسيون جديد در مجلس دوازدهم خبر داده و گفته است: «فراكسيون انقلاب اسلامي تحت عنوان اصولگرايان دو نگرش دارند، يعني داخل اصولگرايان حاضر در مجلس دو نگاه وجود دارد كه اولين گروه به اعتداليون نزديك هستند كه جمعيت قابل قبولي را تشكيل مي‌دهند و عده‌اي هم مقابل اين نگاه هستند. در اوايل تشكيل فراكسيون انقلاب اسلامي پيش‌بيني ما هم بر همين اساس قرار داشت كه اين فراكسيون در بحث‌هاي سياسي فراكسيون منسجمي نمي‌شود، به همين دليل معتقد هستم كه در مجلس فراكسيون جديدي تحت عنوان فراكسيون انقلابي و چنين اسمي شكل مي‌گيرد.»
وي همچنين گفته است كه «اعضاي اين فراكسيون جديد نزديك به ۱۰۰ نفر هستند و احتمالا مجلس دوازدهم ۳ فراكسيوني باشد مانند زمان رياست لاريجاني بر مجلس كه ۳ فراكسيون اصولگرايان، اعتداليون و اصلاح‌طلبان بودند، تقريبا چنين جمعي شكل مي‌گيرد و پيش‌بيني بنده اين است كه اينها داخل فراكسيون انقلاب اسلامي درباره نگاه‌هاي سياسي، اعتقادي، نگاه به بيرون، نگاه به داخل و مسائل اقتصادي با هم هماهنگ نيستند و نمي‌توانند در كنار هم بايستند و حتي اختلافاتي باهم پيدا مي‌كنند.»
او همچنين در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه «اعضاي جبهه پايداري عضو فراكسيون جديد خواهند شد؟» گفته است: «جبهه پايداري بخشي از اين فراكسيون است اما همه اينها عضو جبهه پايداري نيستند.» او همچنين مدعي است، اگرچه تاكنون نام هيچ فراكسيون جديدي مطرح نشده اما جلساتي به اين منظور در حال برگزاري است، گفته است: «قاعدتا جلساتي شكل گرفته! شايد روي آن اسم نمي‌گذارند اما نشست‌ها گوياي اين نكته بوده كه اين فراكسيون جديد شكل گرفته است.»
البته ادعاي جبار كوچكي‌نژاد، عضو فراكسيون انقلاب اسلامي درباره تشكيل فراكسيون جديد اما مورد تاييد عليرضا سليمي، عضو هيات رييسه مجلس و از ديگر اعضاي اين فراكسيون نيست. چنانچه او در گفت‌وگو با خبرگزاري خبرآنلاين تشكيل فراكسيون جديد توسط اصولگرايان را تكذيب كرده و گفته است: «بنده اعتقاد دارم كه بچه‌هاي جبهه انقلاب منسجم و متحد هستند. به هر حال اتفاقاتي افتاد و صحبت از اين شد كه همه كابينه در مشورت با رهبري معرفي شدند كه اين نكته روي برخي دوستان تاثير گذاشت. بنابراين اين را نبايد حمل بر اين كرد كه ميان بچه‌هاي فراكسيون انقلاب اسلامي دو دستگي صورت گرفته است، بنده اين تحليل را تاييد نمي‌كنم.»
راي اعتماد به كابينه پزشكيان؛ ضربه آخر به فراكسيون منسجم اصولگرايان
براي درك بهتر تاثير جريان راي اعتماد در تصميم تفكيك در فراكسيون اكثريت مجلس لازم است مروري آماري بر رخدادهاي راي اعتماد به كابينه پيشنهادي مسعود پزشكيان داشته باشيم.
از ميان ۵۰ نماينده‌اي كه طي ۵ روز بررسي صلاحيت وزيران پيشنهادي در صحن علني مجلس، در مخالفت با وزيران پيشنهادي پزشكيان نطق كردند، ۴۳ نفر از اعضاي فراكسيون اكثريت يا همان فراكسيون انقلاب اسلامي بودند و تنها ۷ نفر از فراكسيون اقليت كه به عنوان فراكسيون مستقلين شناخته مي‌شود.
روزنامه جهان صنعت در گزارشي با اشاره به اين 7 نفر به نكته مهمي اشاره كرده است: «جالب آنكه مسعود پزشكيان نيز پيش از آنكه درپي پيروزي در انتخابات رياست‌جمهوري چهاردهم، به‌طور خودكار كرسي نمايندگي‌اش را ترك كند و از اين سمت كناره‌گيري كند، ازجمله اعضاي ارشد همين فراكسيون مستقلين بود؛ شرايطي درست مشابه آنچه در مورد غلامرضا نوري‌قزلجه نيز پيش از آنكه به عنوان وزير جهاد كشاورزي دولت پزشكيان، «بهارستان» را به مقصد «پاستور» ترك كند، صادق بود.»
همزمان اما از ميان ۵۹ نماينده‌اي كه در جريان بررسي صلاحيت وزيران پيشنهادي، در موافقت با اين يا آن وزير پيشنهادي نطق كردند، ۴۲ نماينده از فراكسيون اكثريت بودند و ۱۷ نماينده هم از آن نمايندگاني كه عضو فراكسيون اقليت بودند. نكته حائز‌اهميت آنكه درنهايت وقتي نوبت به راي‌گيري نهايي رسيد، بي‌ترديد اين تنها راي اعضاي فراكسيون اقليت نبود كه با آرايي قاطع، تمامي وزيران پيشنهادي پزشكيان را راهي «پاستور» كرد، بلكه قطعا به جز آن حداكثر يكصد نماينده عضو فراكسيون اقليت، جمع چشمگيري از اعضاي فراكسيون اكثريت نيز به تمامي وزيران پيشنهادي پزشكيان راي دادند.
در كنار اين موضوع رويه و رفتار قاليباف و نزديكانش در روزهاي بعد از راي اعتماد نيز ا ين پالس را به جبهه پايداري داد كه قرار است اقليت باشند. بنابراين اگر قرار است اين جريان و چهره‌ها اقليتي در دل فراكسيون اكثريت باشند چرا يك فراكسيون جدا نباشند؟!
تجربه دو ماهه گذشته از انتخابات رياست‌جمهوري و بعد از آن راي اعتماد به كابينه پزشكيان اين فضا را ايجاد كرده است كه پايداري‌ها انگيزه كاملي براي اين موضوع دارند تا مگر در اسرع‌وقت، مسيرشان را از طيف قاليباف جدا كنند و قدم در مسيري بگذارند كه خود مي‌پسندند. اين موضوع براي جبهه پايداري دو امتياز بزرگ دارد؛ نخست اينكه هويت پارلماني جديدي براي خود ايجاد مي‌كنند و به عنوان يك فراكسيون هر چند اقليت اما با تابلو و مرامنامه جدا فعاليت مي‌كنند. دوم اينكه تشكيل اين هسته اوليه مي‌تواند به مثابه ايجاد يك جزيره كوچك در پارلمان باشد كه در درازمدت سعي در يارگيري از فراكسيون انقلاب خواهد داشت. بدون ترديد وضعيت مديريت مجلس دوازدهم توسط قاليباف و البته رويه حركت دولت مسعود پزشكيان در تغيير وزن‌كشي اين فراكسيون‌ها تاثير داشته و طبعا بر روابط بين دولت و مجلس نيز اثرگذار خواهد بود.
تلاش براي احياي خود با فراكسيون‌سازي
وقتي در روزهاي نخستين بعد از برگزاري انتخابات مجلس يكي از چهره‌هاي اصلاح‌طلب پيش‌بيني كرد كه جبهه پايداري اكثريت مجلس دوازدهم نيست اما اقليتي تاثيرگذار است، كسي تصور نمي‌كرد انتخابات دولت چهاردهم به زودي برگزار و جبهه پايداري در دو شكست سنگين هم توان خود در راي به كانديداي رياست‌جمهوري را عيان كند هم وزن خود در راي اعتماد به وزراي پيشنهادي پزشكيان كه براي‌شان خط و نشان كشيده بودند.
همزمان با اعلام ليست وزراي پيشنهادي كابينه پزشكيان به مجلس، برخي نمايندگان متعلق به جريان پايداري برخي وزراي كابينه را مورد حمله قرار دادند و تاكيد كردند كه حداقل 5 وزير از مجلس راي نمي‌گيرند.
با راي اعتماد به تمامي وزرا اما وزن و توان وزن‌كشي پايداري‌ها در مجلس دوازدهم مشخص شد. بعد از اين رويداد بود كه منصور حقيقت‌پور، فعال سياسي و مشاور علي لاريجاني در مجلس دهم در گفت‌وگو با انتخاب با بيان اينكه «جبهه پايداري سه ضربه خورد؛ اول مجلس، دوم رياست‌جمهوري و سوم در كابينه»، گفت: البته اينها از رو نمي‌روند. ما بايد تلاش خود را بيشتر كنيم كه اينها رسوا‌تر شوند و كالاهاي‌شان خريدار نداشته باشد. آدم‌هايي مثل ثابتي كه حرف‌هاي آنها را مي‌زدند، ديديم چه شدند. اگر اين دولت خوب عمل كند، اينها بيشتر به حاشيه مي‌روند.
پيش‌بيني حقيقت‌پور درست به نظر مي‌رسد، آنها با همان روي مورد تاكيد حقيقت‌پور در حال تشكيل فراكسيوني مستقل براي خود هستند.
پايداري‌ها؛ از رايحه خوش‌خدمت تا فراكسيون خالص پايداري
در اوايل به كار مجلس هشتم بود كه زمزمه‌هايي مبني بر تشكيل فراكسيوني با عنوان رايحه خوش خدمت شنيده شدو فراكسيوني كه نمايندگان حامي دو آتيشه دولت اول محمود احمدي‌نژاد آن را پيگيري مي‌كردند و وقتي در روز چهارشنبه 9 بهمن 87 به‌صورت رسمي در بيانيه‌اي در مجلس اعلام موجوديت كرد «حمايت از دولت را يكي از اهداف اصلي» خود خواندند. رياست فراكسيون به روح‌الله حسينيان رسيد و سخنگويي به حميد رسايي.
مرتضي آقاتهراني، جواد ابطحي، فاطمه آليا، زهره الهيان، علي‌اصغر زارعي، مهدي كوچك‌زاده، اميرحسين قاضي‌زاده، حسين نقوي‌حسيني، محمدحسين فرهنگي، بيژن نوباوه و حسن نوروزي ازجمله نمايندگاني بودند كه به عنوان عضو اين فراكسيون از آنها نام برده مي‌شد. فراكسيوني كه رسايي مي‌گفت حدود 90 عضو دارد، ولي اعضا در خوشبينانه‌ترين حالت نمي‌توانستند نام بيشتر از 50 نفر را ببرند.
اين اسامي حالا سرنوشت‌هاي مختلفي دارند. حميد رسايي از جبهه پايداري كنار گذاشته شده است اما در مجلس دوازدهم بدون شك در صورت تشكيل فراكسيون جديد در صدر و سخنگويي آن قرار خواهد گرفت. مرتضي آقاتهراني مي‌تواند جايگزين روح‌الله حسينيان شود. سيد حسين نقوي حسيني از اين جريان بريده و سمت ديگري ايستاده است. به جاي بسياري از چهره‌ها نيز افراد جديد در مجلس حضور دارند نمونه كوچك آن اميرحسين ثابتي و مالك شريعتي كه مي‌توانند كار فراكسيوني را پيش ببرند و توان بازارگرمي و پخش شبنامه را دارند.
چهار دوره بعد از مجلس هشتم كه چهره‌هايي كه هنوز جبهه پايداري نبودند فراكسيون رايحه خوش‌خدمت را تشكيل دادند، حالا پايداري‌ها خيز تشكيل فراكسيون ديگري برداشتند. اگر هدف رايحه خوش‌خدمت كه در مرامنامه و اساسنامه‌اش هم قدي شده بود «حمايت از دولت محمود احمدي‌نژاد» بود حالا نقطه اشتراك فراكسيون جديد «مخالفت با دولت مسعود پزشكيان» است. فراكسيوني براي مخالفت با دولت با چاشني مخالفت با محمد باقر قاليباف. پايداري‌ها بعد از بيش از يك دهه باجگيري و تعارف حالا تئوري خالص‌سازي را براي خود پياده مي‌كنند؛ با تشكيل فراكسيوني خالص از انديشه‌هاي پايداري در مجلس دوازدهم براي احياي خود و جبران شكست‌هاي سلسله‌وار در شش ماه گذشته.
اين فراكسيون اگرچه عده و عده و وزن قابل‌توجهي نخواهد داشت و در بهترين حالت ممكن مي‌تواند با غلو درباره اعداد درست مثل همان فراكسيون رايحه خوش خدمت عدد اعضاي خود را بالا ببرد اما درنهايت در بزنگاه راي‌گيري وزن مشخصي دارد. با اين وجود مي‌تواند دست‌اندازها و حاشيه‌هايي براي دولت پزشكيان ايجاد كند؛ دست‌اندازهايي كه با راي فراكسيوني، فراكسيون انقلاب اسلامي زير سايه مديريت قاليباف خنثي مي‌شود اما تاثير سياسي خود را خواهد گذاشت.
چهار دوره بعد از مجلس هشتم كه چهره‌هايي كه هنوز جبهه پايداري نبودند فراكسيون رايحه خوش خدمت را تشكيل دادند، حالا پايداري‌ها خيز تشكيل فراكسيون ديگري برداشتند. اگر هدف رايحه خوش خدمت كه در مرامنامه و اساسنامه‌اش هم قدي شده بود «حمايت از دولت محمود احمدي‌نژاد» بود حالا نقطه اشتراك فراكسيون جديد «مخالفت با دولت مسعود پزشكيان» است. فراكسيوني براي مخالفت با دولت با چاشني مخالفت با محمدباقر قاليباف. پايداري‌ها بعد از بيش از يك دهه باجگيري و تعارف حالا تئوري خالص‌سازي را براي خود پياده مي‌كنند؛ با تشكيل فراكسيوني خالص از انديشه‌هاي پايداري در مجلس دوازدهم براي احياي خود و جبران شكست‌هاي سلسله‌وار در شش ماه گذشته. اين فراكسيون اگرچه عده و عده و وزن قابل‌توجهي نخواهد داشت و در بهترين حالت ممكن مي‌تواند با غلو درباره اعداد درست مثل همان فراكسيون رايحه خوش خدمت عدد اعضاي خود را بالا ببرد، اما درنهايت در بزنگاه راي‌گيري وزن مشخصي دارد. با اين وجود مي‌تواند دست‌اندازها و حاشيه‌هايي براي دولت پزشكيان ايجاد كند. دست‌اندازهايي كه با راي فراكسيوني، فراكسيون انقلاب اسلامي زير سايه مديريت قاليباف خنثي مي‌شود اما تاثير سياسي خود را خواهد گذاشت.
وقتي در روزهاي نخستين بعد از برگزاري انتخابات مجلس يكي از چهره‌هاي اصلاح‌طلب پيش‌بيني كرد كه جبهه پايداري اكثريت مجلس دوازدهم نيست اما اقليتي تاثيرگذار است، كسي تصور نمي‌كرد انتخابات دولت چهاردهم به زودي برگزار و جبهه پايداري در دو شكست سنگين هم توان خود در راي به كانديداي رياست‌جمهوري را عيان كند هم وزن خود در راي اعتماد به وزراي پيشنهادي پزشكيان كه براي‌شان خط و نشان كشيده بودند.
همزمان با اعلام ليست وزراي پيشنهادي كابينه پزشكيان به مجلس، برخي نمايندگان متعلق به جريان پايداري برخي وزراي كابينه را مورد حمله قرار دادند و تاكيد كردند كه حداقل 5 وزير از مجلس راي نمي‌گيرند.
با راي اعتماد به تمامي وزرا اما وزن و توان وزن كشي پايداري‌ها در مجلس دوازدهم مشخص شد. بعد از اين رويداد بود كه منصور حقيقت‌پور، فعال سياسي و مشاور علي لاريجاني در مجلس دهم با بيان اينكه «جبهه پايداري سه ضربه خورد؛ اول مجلس، دوم رياست‌جمهوري و سوم در كابينه»، گفت: البته اينها از رو نمي‌روند! پيش‌بيني حقيقت‌پور درست به نظر مي‌رسد، آنها با همان روي مورد تاكيد حقيقت‌پور در حال تشكيل فراكسيوني مستقل براي خود هستند.