افزايش مبادلات آنلاين، كاهش فروش كلي بازار هنر

فروش بازار هنر جهاني در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال گذشته ميلادي كاهش داشته، اما بخش آنلاين آن همچون ساير بازارها در زمينه تجارت الكترونيك، با رشد مواجه بوده است. 
رونق بازار هنر آنلاين طي دوران همه‌گيري كرونا باعث توجه به اين حوزه در دنيا شد و با وجود آنكه چند سالي از افول كوويد مي‌گذرد، فروش آنلاين نه‌تنها توانسته است ظرفيت‌هاي خود را نشان دهد، بلكه بررسي پلتفرم آرتچارت از مبادلات بازار هنر در ايران و ديگر كشورها از رشد اين بخش از بازار خبر مي‌دهد.
در سال ۲۰۲۳، بازار هنر جهاني با كسب مجموع فروش ۶۵ ميليارد دلار در مقايسه با سال گذشته ميلادي ۴‌درصد كاهش داشت. اين تنزل ناشي از جنگ، ركود اقتصادي و شرايط سياسي متزلزل بوده است. با اين حال، بازار هنر آنلاين، رشد فروش ۷درصدي را در سال ۲۰۲۳ تجربه كرد و با كسب ۱۱.۸ ميليارد دلار، ۱۸ درصد از كل فروش بازار هنر را به خود تخصيص داد. 
نكته قابل توجه آن است كه اين ميزان، با سهم ساير بازارها در زمينه تجارت الكترونيك تطابق دارد: براساس پايگاه داده‌اي استاتيستا (Statista)، در سال ۲۰۲۳، تجارت الكترونيك ۱۹.۴ درصد از كل درآمد خرده‌فروش‌ها در بازار جهاني را شكل داده است.
حجم فروش آنلاين آثار هنري در جهان به ميليارد دلار از ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳. منبع: آرتز اكونوميكس ۲۰۲۴.

حجم فروش آنلاين در گالري‌ها
محدوديت‌هايي كه در دوران همه‌گيري كرونا بر صحنه هنر جهاني سايه افكند، منجر به افزايش بي‌سابقه‌ در ميزان فروش آنلاين گالري‌ها در سال ۲۰۲۰ شد. اگرچه تا پيش از آن برخي گالري‌ها به سمت آنلاين شدن پيش رفته بودند، اما شرايط حاكم بر دنيا به دليل قرنطينه و محدود شدن تماس‌هاي انساني موجب شد كه روند توجه به فروش آنلاين سرعت گيرد. در سال ۲۰۱۹ فروش آنلاين در گالري‌ها سهم ۱۳‌درصدي از فروش كل را به خود اختصاص داد كه اين ميزان در سال ۲۰۲۰ به ۳۹ درصد رسيد. با آغاز به كار مجدد نمايشگاه‌ها و رويدادهاي حضوري در سال‌ بعد، سهم فروش آنلاين در گالري‌ها به ۲۲ درصد در سال ۲۰۲۱ رسيد و در سال ۲۰۲۲ به ۱۶‌درصد كاهش يافت. گرچه گزارش‌ها حاكي از آن است كه فروش آنلاين در سال ۲۰۲۳ با روند صعودي همراه بوده است.
بر اساس آخرين گزارش آرت‌بازل و يو.بي‌.اِس. (۲۰۲۴)، دادوستد آنلاين ۲۳‌درصد از حجم فروش گالري‌ها در سال ۲۰۲۳ را شكل داده و نسبت به سال قبل، ۷ درصد رشد داشته است. 
مقايسه حجم معاملات آنلاين گالري‌هاي ايراني با اين آمار دشوار است. البته چندين گالري آنلاين سال‌هاست كه در اين زمينه فعاليت مستمر دارند مثل آرتيبيشن و گلستان. داده‌هايي در زمينه حجم فروش آنلاين گالري گلستان در دسترس نيست. اما داده‌هاي گالري آرتيبيشن حاكي از همگامي آنها با دنياست. ۱۰ درصد از كل درآمد اين گالري در سال ۱۴۰۲ از طريق فروش آنلاين بوده كه نسبت به سال قبل، ۳ درصد رشد داشته است.

چه گروهي خريداران اينستاگرامي هنر هستند؟
به گزارش آرت بازل و يو.بي‌.اِس. خريد اينستاگرامي از گالري‌ها دچار تغيير شده و ميزان خريد مجموعه‌داران ابرثروتمند (HNW) از اينستاگرام از ۶ درصد در سال ۲۰۲۲ به ۴ درصد در سال ۲۰۲۳ رسيده است. اين كاهش، در راستاي كاهش محبوبيت پلتفرم‌هاي واسط است. در سال ۲۰۲۲، ۱۷درصد از خريداران، انتخاب نخست خود براي خريد آثار هنري را پلتفرم‌هاي واسط معرفي كرده بودند. اين ميزان در سال ۲۰۲۳ به ۸ درصد رسيده است.
سن خريداران از ديگر متغيرها در اين بررسي است. تصور رايج آن است كه بيشتر خريداران آنلاين، متعلق به نسل زد (متولدين ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۹ شمسي) هستند، اما يافته‌ها نشان مي‌دهد كه خريد از شبكه‌هاي اجتماعي و كانال‌هاي آنلاين از سوي نسل بيبي بومرزها (متولدين ۱۳۲۴ تا ۱۳۴۲ شمسي) محبوبيت بيشتري دارد.

فروش انحصاري آنلاين در حراج‌ها
فروش‌هاي آنلاين منحصر به گالري‌ها نبوده و خانه‌هاي حراج نيز برگزاري حراج‌هايي را كه فقط آنلاين باشند، آغاز كرده‌اند. فروش حراج‌هاي انحصاري آنلاين در حراج‌خانه‌هاي مشهور در سال ۲۰۲۳ به ۴۸۷ ميليون دلار رسيد كه در مقايسه با سال قبل كاهش داشت هرچند اين كاهش كلي در فروش، درباره حراج‌خانه كريستيز صدق نمي‌كند. فروش انحصاري آنلاين اين حراج در سال ۲۰۲۳ با رشد همراه بود و ۷ درصد از فروش كلي را به خود اختصاص داد. حراج آنلاين اين حراج‌خانه مهم‌ترين كانال جذب خريداران جديد هم بود. طبق گزارش كريستيز، ۳۵‌درصد خريداران آثار هنري در سال ۲۰۲۳ مشتريان جديد بوده‌اند كه ۶۶ درصد آنها از طريق كانال‌هاي آنلاين جذب شده‌اند.

تجربه حراج آنلاين در ايران
نخستين فروش آنلاين در يك حراج‌خانه هنري در ايران متعلق به حراج تهران است. هجدهمين دوره اين حراج به صورت آنلاين در آذر‌ماه ۱۴۰۲ با موضوع هنر معاصر ايران برپا شد. اين حراج ۱.۲ ميليون دلار فروش داشت و ميانگين قيمت آثار فروخته‌شده حدود ۱۱ هزار دلار محاسبه شد. بدين‌ترتيب، از مجموع فروش كلي ۱۰.۳ ميليون دلاري حراج تهران در سال ۱۴۰۲، فروش آنلاين ۱۱.۶ درصد از ارزش كلي را سهم خود كرد.
مجموع فروش حراج تهران در سال ۱۴۰۲ به ميليون دلار. منبع: آرتچارت ۲۰۲۴.
بايد به اين نكته هم اشاره كرد كه تجربه برگزاري مزايده‌هاي آنلاين هنري در ايران در سطوح خردتر نيز وجود داشته است؛ در اين زمينه گالري سيحون را مي‌توان از نخستين‌ها برشمرد. اسمارت آكشن از ساير نمونه‌هاست كه از سال ۱۳۹۸ كار خود را با حراج‌هاي تلگرامي آغاز كرد.

ارزش آثار در حراج‌هاي آنلاين پايين‌تر است
داده‌هاي بخش هنرهاي زيبا در حراج‌هاي مشهور در سال ۲۰۲۳ نشان مي‌دهد كه بيش از ۹۵ درصد آثار هنري فروخته‌شده در بخش آنلاين، قيمتي پايين‌تر از ۵۰ هزار دلار داشته‌اند. اين در حالي است كه آثار به فروش رفته در حراج‌هاي آفلاين يا حضوري بيشتر در محدوده يك ميليون دلار قرار مي‌گيرند.
ميانگين ارزش آثار در حراج تهران در سال ۱۴۰۲ به هزار دلار. منبع: آرتچارت.
اين قضيه در مورد نخستين حراج آنلاين حراج‌خانه تهران نيز صادق است كه يكي از دلايل آن مي‌تواند به نوع آثار چكش خورده مرتبط باشد - آثار هنري معاصر به تبع قيمت نازل‌تري دارند. در حراج‌هاي حضوري تهران، ميانگين قيمت آثار بالاتر از ۴۳ هزار دلار و در حراج آنلاين حدود ۱۱ هزار دلار بود.