چرا اسراييل صداي الجزيره را قطع كرد؟

در هفته‌هاي گذشته، نيروهاي ارتش اسراييل با حمله به دفتر شبكه الجزيره در رام‌الله، كرانه باختري، اقدام به تعطيلي اين دفتر به مدت ۴۵ روز كردند. اقدامي كه طبق تصور رژيم صهيونيستي، وجاهت قانوني خود را از مصوبه‌اي كه در ماه آوريل 2024 در پارلمان اسراييل با اكثريت آرا به دست آورده بود، كسب كرده است؛ بر اساس اين مصوبه كه با نام «قانون الجزيره» شناخته مي‌شود، به دولت اسراييل اين اختيار داده مي‌شود كه در صورتي كه يك رسانه خارجي خطري عليه امنيت اسراييل تلقي شود، مي‌تواند فعاليت آن را در اسراييل ممنوع كند. علاوه بر آنكه اين قانون نقض آشكار آزادي مطبوعات است، بايد در نظر داشت كه اداره امور سياسي، مدني و امنيتي در رام‌الله (كه در منطقه A كرانه باختري قرار دارد) طبق توافقات اسلو بر عهده تشكيلات خودگردان است و اين منطقه از جمله اراضي تحت حاكميت دولت اسراييل به شمار نمي‌رود. لذا اين رژيم از نظر قوانين پارلماني خود نيز قادر به تعطيل كردن رسانه‌اي در خارج از مرزهاي خود نيست. با اين وجود، قانون‌شكني‌هاي اسراييل نه جديد است و نه دور از انتظار. آنچه محل پرسش محسوب مي‌شود اين است كه چرا اين كشور الجزيره را به ‌مثابه تهديدي براي امنيت خود ارزيابي مي‌كند؟ الجزيره در سال ۱۹۹۶ كار خود را آغاز كرد و از جمله نخستين رسانه‌هاي عربي بود كه در سطح استانداردهاي جهاني به پوشش اخبار منطقه مبادرت مي‌ورزيد. در ادامه، نقش دولت قطر در اداره اين رسانه افزايش يافت و همين امر سبب شد تا محتواهاي مورد تاكيد الجزيره به‌زعم بسياري از كشورها و جريانات سياسي خوش نيايد. بسياري از كارشناسان رسانه معتقدند كه روند فعاليت شبكه الجزيره از استقلال به سمت دولتي شدن هر چه بيشتر طي شده است. ممنوعيت براي الجزيره واژه‌اي آشناست؛ اين رسانه در هر برهه از فعاليت خود به دلايل مختلف با محدوديت‌هاي بسياري مواجه شده است. به عنوان مثال، پس از آنكه قطر در سال ۲۰۱۷ از جانب همسايگان خود مورد تحريم قرار گرفت، كشورهاي عربستان و بحرين الجزيره را يكي از اساسي‌ترين علل تحريم برشمردند؛ اين كشورها معتقد بودند رسانه الجزيره جهت‌مند و غيرحرفه‌اي است و منافع كشورهاي عربي را با توليد محتواي خود هدف قرار مي‌دهد. حضور يوسف القرضاوي كه بسياري او را پدر معنوي اخوان‌المسلمين مي‌دانستند، به عنوان كارشناس در برنامه‌هاي الجزيره حمايت قطر از اين جنبش را اثبات مي‌كرد. در سرزمين‌هاي فلسطيني نيز الجزيره به ويژه از هنگام به قدرت رسيدن حماس در نوار غزه در ژوئن 2007 با اتهامات مشابهي روبه‌رو بوده است. تل‌آويو الجزيره را صداي حماس مي‌ناميد و رويكرد اين رسانه را تماما ضديهودي توصيف مي‌كرد. اين برداشت، به‌ويژه پس از آنكه الجزيره مقياس واقعه هولوكاست را مورد ترديد قرار داد، شدت گرفت. از ابتداي جنگ غزه در اكتبر سال 2023، خبرنگاران الجزيره از معدود افرادي بودند كه اولا به‌ صورت مستقيم و زنده از محل وقوع تحولات به گزارش وقايع مي‌پرداختند، ثانيا از حمايت يك سازمان خبري بزرگ برخوردار بوده و مشكلات فعاليت به عنوان خبرنگاران مستقل و آزاد را نداشتند. اين مساله در كنار تاثيرگذاري الجزيره، چه در جهان عرب و چه براي غيرعرب‌زبانان، سبب شد تا در يك‌سال گذشته اين رسانه به عنوان منبع دست اول تحولات غزه شناخته شود. امري كه اسراييل را در موقعيتي قرار داد تا صداي الجزيره را ببندد. با اين وجود روايت الجزيره درباره اصل مناقشه اسراييل و فلسطينيان و نيز سياست‌هاي اشغالگرانه اسراييل معمولا از گروه‌هاي مقاومت و نيز جمهوري اسلامي ايران كه انحلال اسراييل را مطالبه مي‌كنند و خواستار تشكيل فلسطين آزاد از بحر تا نهر هستند، متفاوت است. اين رسانه حامي راهكار دو دولتي به حساب مي‌آيد و در پوشش اخبار به اظهارات و مواضع مقامات اسراييلي هم فرصت كافي مي‌دهد. آنچه در كنست به عنوان دلايلي براي بسته شدن دفتر الجزيره و ممنوعيت پخش برنامه‌هاي آن در اسراييل مطرح شد، عبارت بود از اينكه كابينه اسراييل معتقد است محتواي الجزيره سبب تحريك و به خطر انداختن امنيت ملي و نظم عمومي در اسراييل مي‌شود.با اين حال، رژيم اسراييل از ابتداي جنگ غزه بيش از ۱۷۰ خبرنگار را به شهادت رسانده و با هر رسانه‌اي كه روايتي متضاد با رويه مطلوب و مورد انتظارش را بيان كرده، برخورد كرده است، از همين رو نمي‌توان چندان به صحت اتهاماتي كه مطرح شده اعتماد داشت. در حقيقت، اسراييل براي كنترل افكار عمومي شهروندان خود ناگزير از سانسور اخبار اقداماتي است كه در غزه دست به آنها زده و مي‌زند.چنين رويكردي البته تازگي ندارد؛ در سال ۲۰۱۷، نتانياهو الجزيره را تهديد كرده بود كه در صورت عدم تجديدنظر در رويه‌هاي خود، دفتر اين شبكه در فلسطين اشغالي را خواهد بست. در سال ۲۰۲۱، دفتر الجزيره در غزه هدف حملات هوايي اسراييل قرار گرفت و برخي كاركنان اين دفتر كشته و مجروح شدند. در سال ۲۰۲۲، ارتش اسراييل هنگام يورش به اردوگاه جنين، شيرين ابوعاقله، خبرنگار الجزيره، را به شهادت رساند. اين تنها موارد محدودي از اقدامات اينچنيني رژيم صهيونيستي است. تعطيلي دفتر شبكه الجزيره در رام‌الله، واكنش‌هاي بسياري را به دنبال داشت؛ فدراسيون بين‌المللي روزنامه‌نگاري، رسانه‌هاي همسوي الجزيره در سراسر جهان، دفتر حماس، دفتر حقوق بشر سازمان ملل متحد و خبرنگاران در بسياري از كشورها چنين واقعه‌اي را نقض آشكار آزادي مطبوعات دانستند.امروز خبرنگاران الجزيره قادر به تهيه گزارش از رام‌الله و بيت‌المقدس شرقي نيستند، چراكه علاوه بر تعطيلي دفتر شبكه، تجهيزات اين رسانه نيز مصادره شده است. بر اساس مصاحبه‌اي كه يكي از خبرنگاران الجزيره انجام داده است، حتي استفاده از گوشي تلفن همراه براي تهيه گزارش نيز براي خبرنگاران اين شبكه امكان‌پذير نيست.با اين حال و به‌رغم آنكه الجزيره ممكن است ديگر منبع دست اول اخبار جنگ غزه نباشد، اما خبرنگاران اين شبكه فعاليت خود را از امان، پايتخت كشور اردن، ادامه خواهند داد. آنچه عيان است، رعب و وحشتي است كه اسراييل از مستندسازي وقايع به شكل حقيقي دارد و براي جلوگيري از آن، ابايي از نقض تمام قواعد بين‌المللي ندارد.
پژوهشگر مسائل خاورميانه