بيست و نهمين اجلاس تغييرات اقليمي سازمان ملل ۳۳روز ديگر در باكو آغاز به كار مي‌كند و تا امروز هنوز سطح حضور و برنامه‌هاي ايران براي اين اجلاس مهم به‌طور دقيق مشخص نشده و معلوم نيست دولت چهاردهم چه برنامه‌اي براي آن دارد.
تغيير اقليم، از كنفرانس تا واقعيت
در زماني نه چندان دور، تغييرات اقليمي، موضوعي دور از ذهن و نگراني تعداد اندكي از كشورهاي توسعه‌يافته تلقي مي‌شد و كمتر كسي فكر مي‌كرد كه در ميان مسائل مهم جهان، تغييرات اقليمي نيز جايي براي خود باز كند. اما گذر زمان نشان داد كه آن نگراني مختص چند كشور توسعه‌يافته، تبديل به موضوعي جدي براي همه كشورهاي جهان شده و تاثيرات عميقي بر آينده جهان گذاشته است.
تاثيرات اصلي تغيير اقليم شامل تغييرات زيست‌محيطي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي ناشي از افزايش دماي كره‌زمين در سطح جهاني است. تغييراتي كه شامل بالا آمدن سطح آب درياها و آب شدن يخچال‌هاي عظيم كره‌زمين در قطب‌ها و چين است و براساس نظر دانشمندان از فعاليت‌هاي انسان در كره‌زمين نشأت مي‌گيرد. رهبران كشورهاي جهان سال‌ها قبل به سبب گزارش‌هاي متعددي كه از خطرات افزايش گرمايش جهاني دريافت كردند، خطر تغييرات اقليمي ناشي از افزايش دماي زمين را متوجه شده و معاهده‌اي بين‌المللي براي مبارزه با مداخله خطرناك و زيان‌آور انسان در سيستم آب و هوا در سال ۱۹۹۲ در ريودوژانيرو امضا كردند. به موجب اين معاهده كه كنوانسيون چارچوب سازمان ملل متحد درباره تغيير اقليم يا كنوانسيون چارچوب تغيير اقليم در سازمان ملل United Nations Framework Convention on Climate Change ناميده شد، پايدارسازي مقدار گازهاي گلخانه‌اي در جو زمين به عنوان اصلي‌ترين عامل افزايش گرمايش جهاني هدف قرار گرفت و بخش محيطزيست و توسعه سازمان ملل متحد مسوول اجراي آن شد. از آن تاريخ تاكنون تلاش‌هاي زيادي براي كاهش گازهاي گلخانه‌اي در داخل و خارج از چارچوب معاهده تغيير اقليم سازمان ملل متحد صورت گرفته است و جهان اكنون در آستانه برگزاري بيست و نهمين كنفرانس سالانه اين معاهده قرار دارد كه در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۴ و در كشور آذربايجان، شهر باكو برگزار خواهد شد.
ايران و كنفرانس تغييرات اقليمي
ميزان درك اهميت كنفرانس تغييرات اقليمي سازمان ملل و اثر آن بر آينده كشورها، در زمان‌هاي مختلف، متفاوت بوده است و براساس اين تفاوت نگرش نسبت به آن موضع گرفته و دست به اقدام‌هاي عملي مي‌زنند. بخش عمده‌اي از سياستمداران جهان و ايران اهميت تغييرات اقليمي و تاثير آن بر آينده كشورها را درك كرده‌اند و به دنبال آن، حضور در كنفرانس سالانه آن را جدي مي‌گيرند و گروهي ديگر همچنان آن را امري زينتي و غيرضروري تشخيص داده و حتي مانند ايالات‌متحده در دوران رياست‌جمهوري ترامپ از معاهده‌هاي جانبي آن خارج شده و در دوره بعدي به آن برگشته‌اند. اين تفاوت نگرش در ايران نيز وجود دارد و ريشه آن در تفاوت اولويت‌بندي موضوعات در دولت‌هاي مختلف است. در دولت گذشته، تغييرات اقليمي موضوعي دست چندم تلقي مي‌شد و اگرچه كشور با اثرات آن مانند افزايش ريزگردها و خشكسالي دست و پنجه نرم مي‌كرد، اما هيات اعزامي به كنفرانس بيست و هشتم معاهده تغييرات اقليمي، اين كنفرانس را ترك كرد و وزير وقت نيرو، علي‌اكبر محرابيان به خبرنگاران گفت كه ايران به سبب اعتراض به حضور رژيم صهيونيستي اين كنفرانس را ترك كرده است.
در آن مقطع اين‌طور گفته شد كه ايران با ترك اجلاس به دنبال مشروعيت‌زدايي از آن است و تصميمات گرفته شده در آن را قبول نخواهد كرد. حال به نظر مي‌رسد با تغيير دولت، نگرش ايران به كاپ ۲۹ تغيير كرده و قرار است ايران حضوري جدي در كنفرانس معاهده تغييرات اقليمي داشته باشد. موضوعي كه در نخستين نشست از سلسله نشست‌هاي «براي ايران» به ميزباني بررسي‌هاي استراتژيك رياست‌جمهوري بررسي شد.
ظريف: عدم حضور در اجلاس كاپ
راه‌حل نيست
محمدجواد ظريف، معاون راهبردي رييس‌جمهور در نشستي كه براي بررسي سطح حضور ايران در اجلاس كاپ ۲۹ به ميزباني مركز بررسي‌هاي استراتژيك رياست‌جمهوري برگزار شد، سياست دولت چهاردهم در برابر كنفرانس‌ها و نشست‌هاي بين‌المللي را تشريح كرد و گفت: منطقه ما با بحران بسيار جدي مواجه است و قتل‌عام اسراييل در اين مدت بي‌سابقه است. برخي مي‌گويند در اين شرايط چه ضرورتي دارد درباره محيطزيست صحبت كنيم، اما تخريب محيطزيست در كنار كشتار انسان‌ها به عنوان دو عامل برجسته فساد في‌الارض محسوب مي‌شود. نه تنها جنايات اسراييل در غزه آثار وحشتناكي در منطقه دارد، بلكه يك فساد في‌الارض است و تخريب زيست‌محيطي به وجود آورده است. ظريف به تاثير عواقب فعاليت‌هاي مخرب انساني در محيطزيست اشاره كرد و افزود: اقدامات آن جنايتكاران روي منطقه تاثير مي‌گذارد. ضمن اينكه همه ما داغدار فلسطين و لبنان هستيم، لازم بود كه مسائل روز را هم دنبال كنيم. وزير خارجه دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم جايگاه اجلاس تغييرات اقليمي را در شرايط حاضر منطقه مهم ارزيابي و تاكيد كرد: به سبب اقدام‌هاي مخرب برخي دولت‌ها مانند جنايت‌هاي رژيم صهيونيستي، اين جلسه جايگاه مهمي دارد. با يك نگاه انساني و توسعه‌محور بايد پيش برويم. توسعه بدون داشتن زيست بوم پايدار بي‌معني است. حوزه محيطزيست ميراث مشترك همه بشريت است و همه مسووليت داريم، اما به اين معني نيست كه همه مسووليت يكساني داريم. برخي كشورها امكانات بيشتري براي حفظ محيطزيست دارند. آنها با تحريم مانع از دسترسي به امكانات لازم در به دست آوردن فناوري‌هاي سبز مي‌شوند. اين مسووليت مشترك، اما در واقع متفاوت است. ظريف با اشاره به حضور ايران در اجلاس پيش روي كاپ ۲۹ گفت: لازمه حل مشكلات اين است كه در اجلاس‌هاي پيش رو حضور داشته باشيم. حضور نداشتن راه‌حل نيست، چون هيچ‌كس منتظر ما نخواهد ماند. تحولات در سطح جهاني جريان خواهد داشت. مي‌گوييم اگر در برخي جلسات بين‌المللي شركت نكنيم، مشروعيت آن اجلاس را زير سوال مي‌بريم، اما اين‌گونه نيست. شركت نكردن به معني ناكارآمدن كردن آن روند نيست. در روابط جهاني و در مذاكرات بين‌المللي شما يا خودتان از منافع‌تان دفاع مي‌كنيد يا ديگران بر سر منافع شما معامله مي‌كنند. معاون راهبردي رييس‌جمهوري به عواقب عدم شركت در اجلاس‌هاي بين‌المللي اشاره و خاطرنشان كرد: منافع را مي‌برند و بعد ما كجا مي‌خواهيم برويم ادعا كنيم كه نبوديم و تصميم شما نامشروع است؟ بدون ما تصميم مي‌گيرند و منافع ۸۰ ميليون نفر را مي‌برند، لذا ما بايد يك نگاه جديد به اين صحنه داشته باشيم.
حضور رييس‌جمهور، مواضع ايران را
تقويت مي‌كند
در ادامه اين نشست، سارا نيك‌بنياد، دبير كارگروه دولت محيط‌زيستي مركز بررسي‌هاي استراتژيك به اهميت حضور ايران در عالي‌ترين سطح در كاپ ۲۹ اشاره كرد و گفت: حضور آقاي پزشكيان در اجلاس كاپ ۲۹ مي‌تواند موجب هم‌افزايي بيشتر در مديريت كانون‌هاي خارجي گرد و غبار شود و موانع را براي پيوستن به پيمان پاريس رفع كند. نيك‌بنياد با اشاره به اينكه بسياري از بحران‌هاي جاري كشور جز ابعاد محيط‌زيستي، داراي ابعاد اقتصادي، سياسي و امنيتي هستند، تصريح كرد: براساس گزارش‌هاي وزارت نيرو بخشي از بحران‌هاي موجود به گرمايش زمين و تغييرات اقليمي مربوط مي‌شود. درصد قابل‌توجهي از مشكلات موجود، به گرمايش زمين، ناپايدار بودن منابع آبي و كاهش تغذيه منابع آبي است، از اين رو به نظر مي‌رسد موضوع تغييرات اقليمي در سياستگذاري كشور بيشتر بايد در‌نظر گرفته شود. او به دستاوردهاي ديگر حضور رييس‌جمهور در اين اجلاس اشاره كرد و گفت: حضور آقاي پزشكيان در اجلاس تغييرات اقليمي ۲۰۲۴ اين دستاورد را خواهد داشت كه در كشور توجه بيشتري به اين موضوع خواهد شد و نقش ايران هم پر‌رنگ‌تر ديده مي‌شود.
رايزني با كشورهاي منطقه براي حل مشكلات زيست‌محيطي مشترك
از ديگر اهدافي كه با حضور ايران در سطوح عالي در اجلاس كاپ ۲۹ قابل تعقيب است، رايزني براي حل مشكلات زيست‌محيطي مشترك منطقه‌اي است. حضور شخص رييس‌جمهور در چنين اجلاسي فرصت مذاكرات غيررسمي و جانبي را در حاشيه براي ايران فراهم خواهد كرد تا گفت‌وگوهاي خوبي شكل گرفته و براي حل مشكلات ما در منطقه راه‌حل‌هايي پيش روي كشورهاي اطراف و ما بگذارد. به گفته سارا نيك‌بنياد، بخشي از بحران‌هاي زيست‌محيطي ما منشا بيروني دارد كه مهم‌ترين آنها بحران گرد و غبار است و حضور آقاي پزشكيان نشان خواهد داد كه ايران اين موضوع را جدي گرفته و در عرصه بين‌المللي نيز به دنبال راه‌حل است و افرادي كه از بخش‌هاي ديگر مدني حضور پيدا كرده با حضور رييس‌جمهور وزن بيشتري پيدا مي‌كنند. ازسوي ديگر درباره پيمان پاريس نكاتي وجود دارد و حضور رييس‌جمهور اهميت آن را براي ايران به جامعه بين‌الملل نشان داده و در داخل كشور نيز سبب مي‌شود تا موانع پيوستن كمتر شود. از سوي ديگر با توجه به نزديكي مكان برگزاري اين اجلاس در باكو به ايران، امكان حضور بهتر هيات ايراني مطرح است كه مي‌توان از آن بهره جست. دبير كارگروه دولت محيط‌زيستي مركز بررسي‌هاي استراتژيك به حضور بخش خصوصي در اين اجلاس نيز اشاره كرد و گفت: بهبود فضاي كسب‌وكار هم رابطه تنگاتنگي با اجلاس كاپ دارد و به صورت كلي فرصت‌هاي بين‌المللي موجود در اين اجلاس بسيار تاثيرگذار خواهد بود. گفت‌وگوهاي جانبي اين اجلاس هم مي‌تواند حول محور محيطزيست باشد و امكان مذاكره درباره مشكلات محيط زيستي مهياست.
تاثيرات اقتصادي بي‌توجهي به تغييرات اقليمي در راه است
نكته ديگري كه از سوي شركت‌كنندگان در نشست بررسي سطح حضور ايران در كاپ ۲۹ مطرح شد، تاثيرات آتي عدم توجه به تغييرات اقليمي و تصميمات بين‌المللي براي مبارزه آن است. ابتكار مشاركت‌گذار به انرژي پاك CETP در حاشيه اجلاس اقليمي كاپ ۲۶ در گلاسكو انگلستان، از سوي ۳۹ كشور و موسسه مالي عمومي راه‌اندازي شد. در چارچوب اين ابتكار، آنها متعهد شدند كه به حمايت مالي از سوخت‌هاي فسيلي در خارج از كشور خود پايان داده و در عوض حمايت‌هاي مالي از انرژي‌هاي پاك را افزايش دهند و درنهايت با پيوستن نروژ و استراليا در كاپ ۲۸ به اين مشاركت، اعضاي آن به ۴۱ عضو افزايش يافت. سعيد تاجيك، رييس كميسيون انرژي و محيطزيست اتاق بازرگاني تهران در اين نشست به آينده سوخت‌هاي فسيلي در جهان اشاره كرد و گفت: در اجلاس ۲۸ كاپ به‌‌رغم اصرار شديد ۱۲۷ كشور براي تصويب عبارت كنار گذاشتن سوخت‌هاي فسيلي، عبارت گذر از سوخت‌هاي فسيلي تصويب شد و رسيدن به كربن صفر تا سال ۲۰۵۰ مورد تاييد قرار گرفت. وي اهميت اين موضوع را براي ايران زياد دانست و افزود: ايران ششمين كشوري است كه در دنيا گازهاي گلخانه‌اي توليد مي‌كند. ما ۹ دهم درصد برق را از منابع تجديدپذير توليد مي‌كنيم و در انتشار گازهاي گلخانه‌اي و سهم پايين از انرژي‌هاي تجديدپذير از سبد انرژي كشور از يك سو و مصرف غيربهينه انرژي و سوخت‌هاي فسيلي از سوي ديگر در معرض ديد دنيا هستيم. تاجيك به عدم آشنايي مسوولان و بخش خصوصي در ايران با كربن كرديت اشاره كرد و گفت: از سال ۲۰۲۶ امكان صادرات بسياري از كالاها بدون ارايه گواهي انتشار كربن امكان‌پذير نيست و اگر اين موضوع را به‌طور جدي مدنظر قرار ندهيم، در صدور همين كالاهاي فعلي هم با مشكلات زيادي روبه‌رو خواهيم شد. البته بخش خصوصي دستاوردهاي خوبي براي ارايه گزارش در كاپ ۲۹ دارد و زمينه‌سازي خوبي براي راه‌اندازي بازار كربن داخلي بخش خصوصي از طريق اتاق بازرگاني و اقدام براي اخذ تاييد صلاحيت VB از مركز ملي تاييد صلاحيت و نهادهاي بين‌المللي براي صدور گواهي كربن صورت گرفته است.
جهان به دنبال مجازات تخريب‌كنندگان محيطزيست است
آرمان خورسند، سرپرست مركز امور بين‌الملل و كنوانسيون‌هاي سازمان حفاظت محيطزيست در اين نشست به اهميت كنوانسيون تغييرات اقليمي اشاره كرد و گفت: در تاريخ روابط بين‌الملل، چند مساله نقش محوري دارند و اجماعي حول آنان شكل گرفته است. كشورهايي كه از اين مسائل تخطي كردند با تحريم و جنگ مجازات شده‌اند. محيطزيست به عنوان يكي از اين مسائل، اخيرا مورد توجه قرار گرفته است و عقوبت‌هاي بين‌المللي به‌طور جدي‌تر متوجه كشورهاي آلوده‌كننده محيطزيست خواهد بود. وي ايران را به اعتبار كنوانسيون رامسر، يكي از كشورهاي خاستگاه حقوق بين‌المللي محيطزيست دانست و درخصوص نپيوستن ايران به معاهده پاريس خاطرنشان كرد: ما مدام بابت عضو نشدن مورد انتقاد قرار مي‌گيريم، اما مساله به اين سادگي نيست. ما پيش از اينكه در جايگاه متهم بنشينيم در جايگاه مدعي قرار داريم. موضوع تحريم‌ها بر همه تعهدات ما در حوزه محيط زيست سايه مي‌اندازد.