رمزگشايي از سفر عباس عراقچي به بحرين و كويت
خط و نشان ديپلماتيك ايران
حديث روشني
در شرايط پرتنش حاكم بر منطقه و با افزايش نگراني‌ها از احتمال رويارويي ميان ايران و اسراييل، عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان، به منظور ادامه و تقويت رايزني‌ها درباره مسائل امنيتي و در راستاي بازگشت صلح به منطقه، بحرين و كويت را به عنوان مقاصد ديگر تورهاي منطقه‌اي خود انتخاب كرد. اين سفرها در حالي انجام مي‌شود كه تنش‌ها در خاورميانه به اوج خود رسيده و تلاش‌هاي ديپلماتيك براي جلوگيري از تشديد بحران اهميت بيشتري يافته است. به ادعاي ناظران ،سفر عراقچي به بحرين و كويت در حالي انجام شد كه روابط طرفين، بالاخص تعامل تهران و منامه طي سال‌هاي اخير فراز و فرودهايي را تجربه كرده است. گروهي از تحليلگران با اشاره به احياي روابط تهران و رياض در مارس 2023 براين باورند كه بحرين نيز با پيروي از برادر بزرگ‌تر روابط خود را با ايران بازتعريف كرد، گروهي ديگر در دايره‌اي كلان‌تر تعامل ايران و پادشاهي‌هاي خليج فارس را رصد كرده و مدعي‌اند، بعد از حملات سال 2019، اعراب به اين نتيجه دست يافتند كه تنها راه بازدارندگي در برابر قدرت ايران بهبود روابط با اين كشور است؛ ذيل همين نگاه عادي‌سازي تعاملات با تهران معنا شد. از همين رو و آن‌گونه كه شوراي آتلانتيك نوشته، در جريان تغيير رويكرد ديپلماتيك بحرين، پادشاه اين كشور يعني حمد بن عيسي آل خليفه در ديداري با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه، خواهان بهبود روابط با جمهوري اسلامي شد؛ بعد از اين موضع‌گيري پادشاهي، وزراي خارجه بحرين و ايران در تاريخ ۳ تير/ ۲۳ ژوئن در حاشيه نشست گفت‌وگوي همكاري آسيايي در تهران ديدار و توافق كردند كه سازوكار لازم براي آغاز روند ديپلماتيك براي از سرگيري روابط را تعريف كنند. با اين حال در شرايط كنوني ديدار وزير خارجه ايران با همتاي بحريني و كويتي‌اش در شرايط منحصر به فردي رقم خورده؛ شرايطي ملتهب كه از آن تحت عنوان نقطه صفر خاورميانه ياد مي‌شود. ناظران با اشاره به مقصد اخير سفرهاي خاورميانه‌اي عراقچي يعني بحرين و كويت و همچنين با استناد به اختلاف‌هاي پيدا و پنهان ميان طرفين، براين باورند كه رييس دستگاه ديپلماسي ايران با دو هدف اين سفرها را كليد زده، نخست تلاش براي مهار بحراني كه مي‌تواند پيامدهايي جدي براي منطقه داشته باشد و دوم هشدار مستقيم به ايالات متحده؛ كشوري كه پايگاه‌هاي نظامي‌اش را در منطقه، به‌طور مشخص در بحرين و كويت جاي داده و در صورتي كه بخواهد در ارتباط با ماجراجويي اسراييل، رويكردي تهاجمي داشته باشد، پايگاه‌هايش براي ايران و مقاومت به مقاصدي جذاب تبديل خواهند شد. از همين رو عباس عراقچي صراحتا اعلام كرد كه ايران از نزديك تمامي پايگاه‌ها و تحركات امريكا را رصد كرده و اطلاعات پايگاه امريكا در اردن را در اختيار سيستم اين كشور (اردن) قرار داديم.
موسسه مطالعاتي گلف استيت: آزمون حساس اعراب
موسسه مطالعاتي گلف استيت مستقر در واشنگتن طي گزارشي به روابط تهران و پادشاهي‌هاي خليج فارس در يك سال گذشته كه منطقه درگير بالاترين سطح تنش‌ها بوده، اشاره دارد و مدعي است كه كشورهاي عرب خليج‌فارس تلاش كرده‌اند ضمن ايفاي نقشي سازنده در تحولات منطقه از ورود به هرگونه رويارويي احتمالي اجتناب كنند. اين موسسه در ادامه مدعي شد كه با آماده شدن اسراييل براي پاسخ ادعايي به به آخرين حمله موشكي ايران تحت عنوان وعده صادق2 در تاريخ ۱ اكتبر، كشورهاي حاشيه خليج فارس ناچارند مواضع خود را عريان اعلام كنند، چرا كه بنابر ادعاي اين موسسه، ايران به‌طور علني و مستقيم تهديد كرده است كه عواقب نامشخص و احتمالا نظامي، در انتظار هر كشوري است كه به اسراييل يا ايالات متحده اجازه استفاده از حريم هوايي خود براي حملات هوايي احتمالي عليه ايران را بدهد.
اين شرايط نشان مي‌دهد كه اگر منافع ملي پادشاهي‌هاي خليج‌فارس ايجاب كند احتمالا از موضع‌گيري اجتناب خواهند كرد و در نهايت ممكن است ناگزير باشند عملا يك طرف درگيري احتمالي را انتخاب كنند در حالي كه تمام تلاش خود را براي اجتناب از اين كار كرده‌اند.سه كشور عضو شوراي همكاري خليج فارس كه اخيرا با ايران اختلاف‌هايي نيز داشته‌اند، بيشترين نگراني را از اين موضوع دارند، چرا كه امارات متحده عربي در برابر حملات موشكي بسيار آسيب‌پذير است و به‌طور خاص عربستان سعودي تمايل دارد از هرگونه دخالت در پاسخ احتمالي اسراييل خودداري كند. گفتني است در ديدارهايي كه با مسعود پزشكيان در حاشيه كنفرانس آسيا در دوحه و مهم‌تر از آن وزير امور خارجه ايران، در تاريخ ۹ اكتبر در رياض برگزار شد، مواضع هر دو طرف در اين زمينه به‌طور واضح اعلام شد. ايران صراحتا از اعراب خواست تا حريم هواييشان را در اختيار اسراييل قرار ندهند و پادشاهي‌ها نيز تاكيد دارند كه در اين رويارويي ادعايي بي‌طرف هستند.در ادامه تحليل ادعايي اين موسسه آمده است كه اين احتمال وجود دارد كه شيخ‌نشين‌هاي خليج‌فارس بخواهند معادله استراتژيك منطقه‌اي را براي اهداف خود بازتعريف كنند. اين درحالي است كه اين كشورها همچنان نتوانسته‌اند آمادگي نظامي‌شان را افزايش داده يا اتكاي در حال كاهش خود به واشنگتن را برطرف كنند. احتمالا و در صورت هرگونه خطاي محاسباتي مواضع كشورهاي حاشيه خليج‌فارس نيز بسان ايالات متحده ممكن است هدف حملات احتمالي ايران يا مقاومت قرار بگيرند. در ادامه اين يادداشت عمدتا از دو زاويه متفاوت ورود يا عدم ورود احتمالي اعراب به رويارويي احتمالي تهران و تل آويو مورد بررسي قرار گرفته است. از طرفي اين پادشاهي‌ها به ويژه عربستان سعودي، بحرين و امارات به فعل و انفعال‌هاي حزب‌الله تمايلي نداشته و ندارند و همچنين به عنوان يكي از بازيگران مهم منطقه داراي اختلافاتي در سطوح ايدئولوژيك و ژئوپليتيك با ايران هستند. اما با توجه به تجربيات اضطراب‌‌آورشان در طول سال‌هايي كه ايران تحت فشار حداكثري تحريم‌هاي ايالات متحده در دوران رياست‌جمهوري دونالد ترامپ قرار داشت، اين كشورها همچنان به‌شدت ترديد دارند كه از حملات احتمالي و ادعايي عليه ايران يا گروه‌هاي مقاومت از جمله حزب‌الله در لبنان، در امان باشند. از طرفي ديگر اين ادعا مطرح است كه كشورهاي عرب بر اين موضوع آگاه هستند كه اسراييل بارها طي يك‌سال گذشته يكه‌تاز بوده و ظاهرا به هشدارها و نگراني‌هاي ايالات متحده توجهي نكرده است. به همين دليل است كه دولت‌هاي عرب بر رويكرد بي‌‌طرفي تاكيد مي‌كنند و اصرار دارند كه فضاي هواييشان براي هيچ‌گونه حمله‌‌اي نمي‌تواند مورد استفاده قرار بگيرد. اين گزارش در پايان مدعي شده كه هراس از درگيري‌ها در ميان اين كشورها به حدي است كه تصور مي‌كنند حتي اگر فضاي هواييشان مورد استفاده رويارويي احتمالي ايران و اسراييل قرار نگيرد نيز ممكن است هدف موشك‌ها و پرتاب‌هاي مقاومت قرار بگيرند. اين موسسه مطالعاتي در انتها مدعي است، هواپيماها و پرتابه‌هاي اسراييلي در صورت حمله ادعايي به ايران مي‌توانند به جاي حريم هوايي پادشاهي‌ها، از مسيرهاي جايگزين پرتاب شوند. بديهي‌ترين گزينه‌ها شامل قوس كماني بر فراز سوريه و عراق است؛ دو بازيگري كه هيچ كدام در موقعيتي نيستند تا بتوانند در اين باره شكايت كنند. مسير اردن-عراق نيز گزينه مشابه ادعايي است، اما بعيد است كه اسراييل بخواهد اردن را در چنين موقعيت هولناكي قرار دهد. در اين ميان يك مسير بيضي شكل بالقوه بر فراز درياي سرخ، در اطراف شبه جزيره عربستان و از جنوب به سمت ايران نيز تعريف شده است. مسير سوم بر فراز تركيه و از شمال به سمت ايران قرار دارد و بعيد است تل‌آويو از آن استفاده كند، زيرا تركيه مطمئنا اين اجازه را به اسراييل نخواهد داد. عربستان سعودي، داراي حريم هوايي است كه اسراييل مي‌تواند بدون مجوز از آن استفاده كند. اگر اسراييل براي حمله ادعايي‌اش عليه ايران به يكي از اين گزينه‌ها متوسل شود، پيامدهايش غير قابل پيش‌بيني است. به ادعاي ناظران از آنجايي كه اسراييل هيچ مسير مستقيمي به سوي ايران ندارد، پرواز بر فراز حريم هوايي مستقل كشور ديگر عملا اجتناب‌ناپذير است و واكنش خشمگينانه و احتمالا تند ايران نيز گزينه‌اي دور از ذهن نيست.