در دنياي پرسرعت امروز، اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي به بخش جدايي‌ناپذيري از زندگي كودكان و نوجوانان تبديل شده‌اند. يكي از پديده‌هاي جديد اين فضا، كودك بلاگري يا كودك اينفلوئنسري است؛ جايي كه كودكان به عنوان اينفلوئنسرهاي ديجيتال فعاليت مي‌كنند و والدين با انتشار روزمرگي‌هاي آنها در پلتفرم‌هايي نظير اينستاگرام و يوتيوب، نه تنها به دنبال شهرت، بلكه كسب درآمد هستند. اين پديده اما با چالش‌هاي حقوقي، رواني و اجتماعي متعددي روبه‌رو است كه بايد با دقت بررسي شود.
اما سوالي كه اينجا به ذهن مي‌رسد، اين است كه آيا كودك بلاگري مي‌تواند فرصتي براي توسعه مهارت‌هاي اجتماعي و ديجيتال كودكان باشد يا نوعي بهره‌كشي از كودكان در دنياي مجازي به شمار مي‌آيد؟ در اين يادداشت، با استفاده از نظريه‌هاي ارتباطي و رسانه‌اي، ابعاد اين پديده را تحليل خواهيم كرد.
نظريه‌هاي فرهنگي و رسانه‌اي
پديده كودك بلاگري از منظر نظريه‌هاي مختلف ارتباطي و رسانه‌اي قابل تحليل است. نظريه كاشت (Cultivation Theory) كه توسط جورج گربنر معرفي شده است، بيان مي‌كند كه رسانه‌ها به تدريج باورها و نگرش‌هاي مخاطبان خود را شكل مي‌دهند. اگر كودكان از سنين پايين به عنوان اينفلوئنسرهاي ديجيتال فعاليت كنند، ممكن است به مرور زمان ديدگاه‌ها و هويت آنها تحت تاثير انتظارات و بازخوردهاي مخاطبان قرار بگيرد و منجر به بحران هويتي در آينده شود. از سوي ديگر، نظريه استفاده و رضامندي‌ها (Uses and Gratifications Theory) كه توسط كاتز و همكارانش مطرح شده، به بررسي انگيزه‌هاي كاربران از مصرف رسانه‌ها مي‌پردازد. والديني كه فرزندان‌شان را به عنوان اينفلوئنسر معرفي مي‌كنند، ممكن است به دنبال جلب توجه عمومي، افزايش شهرت و درآمدزايي باشند و در اين ميان، كودكان به ابزاري براي رسيدن به اين اهداف تبديل مي‌شوند.
كودك بلاگري؛ درآمدزايي يا نقض حقوق؟
1- كسب درآمد از طريق كودك بلاگري
كودك بلاگري به والدين اين امكان را مي‌دهد كه از طريق تبليغات و همكاري با برندها، درآمد قابل توجهي كسب كنند. صفحات اينفلوئنسرهاي كودك معمولا در حوزه‌هايي مانند پوشاك، اسباب‌بازي و خوراكي‌ها فعاليت دارند. اما در حالي كه اين روند مي‌تواند سودآور باشد، سوالات جدي درباره اخلاقي بودن استفاده از كودكان در اين فرآيند مطرح مي‌شود. آيا اين فعاليت‌ها به نفع كودك است يا اينكه بيشتر در خدمت منافع مادي والدين قرار دارد؟
2- نقض حريم خصوصي كودكان
يكي از جدي‌ترين چالش‌هاي كودك بلاگري، نقض حريم خصوصي است. انتشار تصاوير و ويديوهاي خصوصي از زندگي كودكان، آنها را در معرض ديد ميليون‌ها نفر قرار مي‌دهد. اين موضوع مي‌تواند پيامدهاي ناگواري براي امنيت و زندگي كودك در آينده داشته باشد. كارشناسان حقوق كودك معتقدند كه كودكان در سنين پايين نمي‌توانند تبعات اين كار را به‌طور كامل درك كنند و قادر به تصميم‌گيري مستقل درباره حضور خود در فضاي مجازي نيستند.
3- كودك به عنوان ابزار تبليغاتي
در بسياري از موارد، كودك بلاگري به جاي اينكه فرصتي براي رشد شخصي كودك باشد، به ابزاري براي تبليغات تجاري تبديل مي‌شود. كودكان ممكن است به انجام فعاليت‌ها يا نمايش رفتارهايي وادار شوند كه با علايق واقعي آنها همخواني ندارد. اين فشارها مي‌تواند بر رشد رواني و عاطفي كودك تاثير منفي بگذارد و در آينده منجر به بحران هويتي شود.
چالش‌هاي رواني و اجتماعي كودك بلاگري
1- مشكلات هويتي
كودكاني كه از سنين پايين به عنوان چهره‌هاي عمومي در فضاي مجازي فعاليت مي‌كنند، ممكن است با بحران‌هاي هويتي روبه‌رو شوند. اين كودكان به تدريج ياد مي‌گيرند كه ارزش آنها تنها به ظاهر فيزيكي يا رفتارهايي كه در ويديوها نمايش مي‌دهند، وابسته است. چنين شرايطي مي‌تواند در آينده منجر به مشكلات رواني جدي نظير اضطراب و افسردگي شود.
2- تاثيرات منفي بر رشد طبيعي كودك
كودكاني كه بخش عمده‌اي از وقت خود را صرف توليد محتوا در شبكه‌هاي اجتماعي مي‌كنند، ممكن است از فرصت‌هاي حياتي مانند بازي، تحصيل و تعاملات اجتماعي با همسالان خود محروم شوند. اين محروميت مي‌تواند تاثيرات منفي بر رشد اجتماعي و عاطفي آنها داشته باشد. همچنين والديني كه براي حفظ شرايط مطلوب تبليغاتي، كودكان خود را به فشار وادار مي‌كنند، ممكن است به اختلالات رشد جسمي و رواني در آنها دامن بزنند.
حقوق كودكان در دنياي ديجيتال
از منظر حقوقي، پديده كودك بلاگري سوالات مهمي را درباره حقوق كودكان در فضاي مجازي مطرح مي‌كند. آيا والدين حق دارند بدون رضايت كودكان، تصاوير و ويديوهاي آنها را منتشر كنند؟ در بسياري از كشورها، قوانين سختگيرانه‌اي براي حمايت از حقوق كودكان در فضاي مجازي وجود دارد.
با اين حال، در ايران هنوز قوانين جامعي براي كنترل و نظارت بر كودك بلاگري تدوين نشده است. هرچند سازمان‌هاي حامي حقوق كودك در تلاشند تا قوانيني براي حمايت از كودكان در فضاي مجازي تصويب كنند، اما همچنان براي مجازات والديني كه از كودكان خود بهره‌كشي مي‌كنند، اقدامات جدي صورت نگرفته است.
راهكارهايي براي والدين
اگرچه كودك بلاگري مي‌تواند فرصتي براي برخي والدين و كودكان باشد، اما نيازمند احتياط و مسووليت‌پذيري است. والدين بايد به جاي تمركز صرف بر سودآوري، به منافع واقعي كودك توجه كنند. در اينجا چند راهكار براي والديني كه قصد دارند فرزندان‌شان را وارد دنياي بلاگري كنند، ارايه مي‌شود:
1- تعادل بين سرگرمي و زندگي شخصي: والدين بايد اطمينان حاصل كنند كه فعاليت‌هاي بلاگري كودك، مانع تحصيل، بازي و رشد طبيعي او نشود.
2- رعايت حريم خصوصي: انتشار اطلاعات خصوصي و حساس از كودكان بايد با دقت و احتياط انجام شود تا حريم شخصي آنها حفظ شود.
3- توجه به علايق كودك: كودكان بايد بر اساس علايق و استعدادهاي خود به توليد محتوا بپردازند و نبايد به اجبار والدين به اين عرصه وارد شوند.
4- آگاهي‌بخشي به كودكان: والدين بايد به كودكان خود درباره خطرات و چالش‌هاي فضاي مجازي آموزش دهند تا آنها بتوانند با آگاهي كامل از اين فضا استفاده كنند.
نتيجه‌گيري
پديده كودك بلاگري در فضاي مجازي مي‌تواند فرصت‌هاي جذابي را براي كودكان و والدين فراهم كند، اما چالش‌ها و تهديدات جدي نيز به همراه دارد. والدين بايد با آگاهي كامل از پيامدهاي احتمالي اين فعاليت‌ها، حقوق، امنيت و نيازهاي كودكان را در اولويت قرار دهند. در نهايت، اگر كودك بلاگري با رعايت اصول اخلاقي و حقوقي انجام شود، مي‌تواند به تجربه‌اي مثبت تبديل شود كه به توسعه مهارت‌هاي ديجيتال و اجتماعي كودكان كمك كند.
كارشناس ارشد مطالعات فرهنگي و رسانه