چرا بروكسل در آستانه نشست شوراي حكام تحريم‌هاي جديدي را عليه ايران اعمال كرد
فصل تازه تنش ميان تهران و تروييكاي اروپايي
حديث روشني
شوراي اتحاديه اروپا روز دوشنبه ۱۸ نوامبر (۲۸ آبان) طي بيانيه‌‌اي از اعمال طيف تازه‌اي از تحريم‌هاي ادعايي عليه ايران خبر داده و همزمان شركت كشتيراني ايران و همچنين كشتي‌ها و بنادري كه به ادعاي‌شان در فعل و انفعال‌هاي روسيه در اوكراين نقش دارند را هدف قرار دادند. در اين راستا دولت انگليس نيز در اقدامي جداگانه همزمان هواپيمايي جمهوري اسلامي ايران، كشتيراني جمهوري اسلامي ايران و كشتي باري روسي «پورت اُليا-3» را با ادعاي نقش داشتن در تحويل تسليحات ايراني، از جمله پهپادها به روسيه براي استفاده در جنگ اوكراين تحريم كرد. تهران در واكنش به اين كنش خصمانه پروازها به لندن را لغو كرد. اعمال سري جديدي از تحريم‌هاي اروپا عليه ايران در حالي ادامه دارد كه ادعاي همكاري نظامي روسيه و ايران در مقابله با اوكراين بارها، از سوي مقامات روسيه و ايران رد شده است. زلنسكي نيز اخيرا استفاده روسيه از تسليحات ايراني را رد كرده است. گفتني است همزمان شوراي اروپا با ادعايي درباره فعاليت چند شركت روسي اعلام كرد: «شركت‌هاي كشتيراني روسي «ام‌جي فلوت»، «وي‌تي‌اس بروكر» و «آراپاكس» را نيز تحريم كرده است، شركت‌هايي كه به ادعاي اين گروه از بازيگران كشتي‌هاي‌شان در انتقال تسليحات و مهمات ساخت ايران، از جمله قطعات پهپادها از درياي خزر براي تامين تسليحات نظاميان روسي نقش داشته‌اند.» گفتني است ساعاتي پيش از رسانه‌اي شدن بيانيه ادعايي اتحاديه اروپا در زمينه اعمال تحريم‌ها عليه كشتيراني ايران، اسماعيل بقايي، سخنگوي وزارت خارجه در پاسخ به سوالي در خصوص تصميم احتمالي ادعايي اتحاديه اروپا براي تحريم خطوط كشتيراني ايران گفته بود قطعا هر كنش نامربوطي عليه منافع ايران با واكنش متقابل ايران مواجه خواهد شد. پيش از آن نيز وزير امور خارجه كشورمان يكشنبه شب طي پيامي در توييتر (ايكس) ضمن اشاره به اظهارات اخير رييس‌جمهور اوكراين مبني بر عدم ارسال موشك از سوي تهران به مسكو نيز نوشت: اتحاديه اروپا قصد ندارد به تحريم‌هاي ناعادلانه خود پايان دهد و اين اقدامات نيز حداقل در ظاهر در راستاي همان ادعاهاي واهي تحويل موشك‌هاي ايران به روسيه انجام مي‌شود؛ تحريم‌ها عليه كشتيراني ايران نيز در اين راستا صورت مي‌گيرد. تحريم‌هاي ادعايي اتحاديه اروپا عليه ايران در شرايطي رسانه‌اي شد كه تروييكاي اروپايي در ادامه تهديدهاي اخير خود مدعي است قصد دارد در نشست فصلي آتي شوراي حكام آژانس بين‌المللي قطعنامه جديدي را عليه برنامه هستهاي ايران تصويب كند. به باور گروهي از ناظران داخلي و خارجي صدور قطعنامه‌هاي مكرر در نشست‌هاي فصلي شوراي حكام مي‌تواند زمينه‌ساز فعال‌سازي مكانيسم ماشه در بازه زماني پيش از اكتبر 2025 شود، چراكه در اين تاريخ نيز برجام بعد از گذشت بازه زماني 10 ساله منقضي خواهد شد و احتمالا در فرآيندي طبيعي و بدبينانه با منقضي شدن توافق هستهاي، احتمال بازگشت 6 قطعنامه‌اي كه ايران را ذيل فصل هفتم منشور سازمان ملل برده، وجود دارد. به نظر مي‌رسد نگراني از بروز چنين اقدامي در ميان اعضاي اين توافق و همچنين امريكا به عنوان عضو سابق نيز وجود دارد و ده ماهه پيش رو تا آبان 1404 شرايط كشور و منطقه و جهان را نيز در بزنگاه قرار داده است. چالش‌هاي ميان تهران و بروكسل به همكاري ادعاي ايران و روسيه ختم نمي‌شود، طرفين در باب پيشرفت برنامه هستهاي ايران نيز اختلاف‌هايي جدي دارند. به گونه‌اي كه تروييكاي اروپايي اندكي بعد از سفر مديركل آژانس به تهران همچنان به دنبال تصويب قطعنامه جديد ادعايي عليه ايران در شوراي حكام است. همزمان با تشديد تنش‌ها ميان ايران و اروپا و نيز شدت گرفتن درگيري‌ها در خاورميانه، بازگشت مجدد ترامپ به كاخ سفيد نيز موجب شده تا شاهد دو گفتمان متفاوت در ايران باشيم. گفتماني كه حول محور تغيير دكترين هستهاي تعريف شده و گفتماني كه بر رايزني با لحاظ كردن خطوط قرمز تاكيد دارد .در همين راستا محمود نبويان، نماينده جبهه پايداري در مجلس دوازدهم خواستار تغيير سياست هستهاي تهران شد. همزمان مجيد تخت‌روانچي، معاون سياسي وزير امور خارجه در مصاحبه با فايننشال تايمز ضمن اشاره به اينكه ايران باب مذاكره با دولت دونالد ترامپ را باز نگه داشته؛ با زودهنگام خواندن گمانه‌زني در مورد ماحصل تعامل احتمالي ميان ايران و امريكا در دولت ترامپ افزود: «در مورد مذاكرات لازم است كه سياست امريكا را لحاظ كرده و تصميم بگيريم كه چگونه به آن واكنش نشان دهيم. در حال حاضر مساله اصلي اين است كه دولت جديد امريكا چه رويكردي در قبال ايران، مساله هستهاي، امنيت منطقه و خاورميانه خواهد داشت.» مواضع تخت‌روانچي در حالي رسانه‌اي شد كه رسانه‌هاي غربي فارغ از چينش شاهين‌ها در كابينه احتمالي ترامپ از تمايل رييس‌جمهوري جديد امريكا براي رايزني با ايران مي‌گويند.حميدرضا عزيزي، عضو غيرمقيم شوراي امور جهاني خاورميانه در گفت‌وگو با نشنال ضمن ارزيابي گفتماني كه بر تغيير دكترين هستهاي تاكيد دارد، گفت: «چنين تغييري در دكترين هستهاي تهران مي‌تواند به اين معني باشد كه ايران قصد دارد از آستانه گريز هستهاي عبور كرده يا مي‌خواهد برنامه هستهاي را بيش از اين توسعه دهد.» عزيزي در ادامه مدعي شد: «انتخاب مجدد دونالد ترامپ كه در دوره اول رياست‌جمهوري خود ايالات متحده را از توافق هستهاي (برجام) خارج كرد، نيز مولفه و متغير مهمي است.» او ادعا كرد: «بازگشت ترامپ به كاخ سفيد، با سابقه سياست موسوم به فشار حداكثري بر ايران و حمايت بي‌چون و چرا از اسراييل مي‌تواند تنش‌ها را افزايش دهد و به عنوان كاتاليزوري براي عبور ايران از آستانه گريز هستهاي عمل كند.» روزنامه اعتماد در راستاي ارزيابي پيامدهاي اقدامات مقابله‌جويانه ادعايي اخير اروپا از جمله اعمال تحريم‌ها عليه هواپيمايي و نيز كشتيراني و احتمالا تصويب قطعنامه در نشست فصلي شوراي حكام با عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك گفت‌وگو كرده است.
عبدالرضا فرجي‌راد: تصميم شوراي حكام واكنش ايران را تحت تاثير قرار مي‌دهد
عبدالرضا فرجي‌راد در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب پيامدهاي افزايش تحريم‌هاي اعمالي از سوي تروييكاي اروپايي گفت: همان‌گونه كه پيش از اين نيز اعلام شد اتحاديه اروپا تحريم‌هاي جديدي را به بهانه همكاري نظامي روسيه و ايران عليه كشتيراني كشورمان اعمال كرد. اين نهاد نيز در شرايطي اقدام به تشديد تحريم‌ها در سازمان‌هاي هواپيمايي و نيز كشتيراني كرده كه درگيري‌ها ميان روسيه و اوكراين وارد ابعاد گسترده‌اي شده و به سطحي رسيده كه ديگر اوكراين براي اروپا به موضوعي حياتي و هويتي بدل شده و با افزايش حساسيت ژئوپليتيكي، حفظ امنيت در اين نقطه از جهان منوط به برقراري امنيت در اوكراين شده است. رويكرد ادعايي اروپا در ارتباط با ايران به بهانه ارسال موشك‌هاي بالستيك به روسيه در شرايطي مطرح شده كه ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين خود نيز اذعان كرده همچنان نشانه‌هايي از استفاده تسليحات ايراني توسط روسيه را مشاهده نكرده است. اما اروپاييان نيز همچنان بر مبناي استنادات و استدلال‌هاي خود پيگير ادعاهاي خود در اين زمينه هستند. فرجي‌راد با اشاره به تصويب احتمالي قطعنامه عليه برنامه هستهاي ايران در نشست روز چهارشنبه شوراي حكام نيز گفت: روشن است كه در شرايط فعلي تصويب چنين قطعنامه‌اي آن هم پس از سفر گروسي به تهران و نيز بازديدهاي ويژه او از سايت‌هاي نطنز و فردو و همزمان اعمال تحريم‌هاي بيشتر عليه تجارت ايران مي‌تواند شرايط تنش‌زاي كنوني را به مراتب متشنج‌تر كند.فرجي‌راد در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در خصوص چرايي اعمال فشارهاي همزمان از سوي تروييكاي اروپايي طي روزهاي اخير گفت: سناريوهايي در راستاي همزماني تحريم كشتيراني ايران و نيز احتمال تصويب قطعنامه در نشست فصلي شوراي حكام وجود دارد. در يكي از سناريوها با لحاظ كردن هشدارهاي ادعايي اروپا مبني بر تصويب قطعنامه احتمال مي‌رود تحريم‌هاي جديد اتحاديه اروپا عليه كشتيراني با هدف تصويب قطعنامه در شوراي حكام صورت گرفته باشد. اما براساس سناريوي احتمالي ديگر تروييكاي اروپايي مي‌خواهد خود را از گزارشات مديركل آژانس در جريان سفر به تهران مطلع نشان دهد كه اين موضوع حكايت از كاهش نگراني‌هاي آنها از برنامه هستهاي ايران دارد. لذا احتمالا تصويب قطعنامه به زمان ديگري موكول خواهد شد. فرجي‌راد در ادامه خاطر نشان كرد: البته بايد همچنان منتظر ماند و فعل و انفعالات بين ايران و نهاد پادماني را رصد كرد. اينكه آيا نهاد پادماني مي‌تواند ذيل بازديدهاي مكرر خود از تاسيسات هستهاي به مورد خاصي از فعاليت‌هاي ايران دست پيدا كند يا خير. اما در رابطه با اوكراين و همكاري ادعايي نظامي ايران روسيه، اروپايي‌ها مدعي هستند كه بايد ايران را به واسطه اين همكاري مجازات كنند و اين مجازات اكنون در قالب اعمال تحريم‌هاي جديدتري عليه كشتيراني انجام شده است. لازم به ذكر است كه اين سناريو نيز بر مبناي حدس و گمان‌ها ارايه شده است.
اين كارشناس ارشد مسائل ژئوپليتيك در ادامه به پيامدهاي احتمالي كنش اخير اروپايي‌ها پرداخت و در اين باره گفت: طبيعتا اگر اروپايي‌ها قصد داشته باشند تصويب قطعنامه در شوراي حكام را همراه با تحريم كشتيراني ايران به صورت همزمان دنبال كنند با توجه به اينكه ايران نيز تهديد كرده واكنش متقابل نشان خواهد داد؛ احتمالا نگراني‌ها افزايش خواهد يافت، چراكه ممكن است اين پويايي‌ها موجب شود از ميزان بازرسي تاسيسات هستهاي ايران توسط نهاد پادماني كاسته شود. لذا به نظر مي‌رسد اروپا صرفا به دليل ادعاي همكاري نظامي ايران با روسيه تحريم‌ها را اعمال كرده. در قاب اين سناريو عدم تصويب قطعنامه در شوراي حكام محتمل‌تر خواهد بود.
فرجي‌راد در رابطه با واكنش ايران به اعمال اين تحريم‌ها از سوي اروپا گفت: به نظر مي‌رسد ايران مانور زيادي نشان ندهد، چراكه اروپايي‌ها مي‌توانند كشتيراني ايران را صرفا در رابطه با تجارت با خودشان تحريم كنند و نمي‌توانند اين تحريم را در رابطه با كشتي‌هاي ديگر اعمال كنند. اما ايران نيز اگر بخواهد واكنش متقابلي نشان دهد، ممكن است كشتيراني اروپا در خليج‌فارس را هدف قرار دهد، پرواضح است كه اين اقدام تنش‌زا خواهد بود. لذا احتمال مي‌رود تهران در راستاي واكنش به اين اقدام اروپا تمركز خود را بر فعاليت‌هاي هستهاي بگذارد. هر چند كه اين اقدام نيز به رويكرد روز چهارشنبه شوراي حكام بستگي زيادي خواهد داشت. فرجي‌راد اما در خصوص واكنش احتمالي ايران به قطعنامه در شوراي حكام نيز گفت: چنانچه در اين نشست تروييكاي اروپايي قطعنامه‌اي ضدايراني را تصويب كند، ممكن است ايران در واكنش به تحريم‌هاي اعمالي عليه كشتيراني و نيز قطعنامه مذكور اقدام مضاعفي را در اين زمينه انجام دهد. اما اگر قطعنامه‌اي در اين نشست تصويب نشود و همچنين با لحاظ كردن گمانه‌زني‌ها مبني بر رايزني‌هاي احتمالي ميان ايران و طرف‌هاي اروپايي اين احتمال وجود دارد كه هر دو موضوع در مذاكرات آتي ميان طرفين مورد بحث قرار گيرد.