پيام ظريف فراتر از ديپلماسي سنتي
جاويد قربان‌اوغلي
پيام دكتر ظريف به يهوديان جهان از چند منظر قابل توجه و تامل است.
نخست: به طور طبيعي هر اقدامي در جهت ترويج صلح، تسامح و نهادينه كردن جايگزيني فرهنگ نوع‌دوستي و احترام به اعتقادات و باورهاي مردم جهان كه در اقصي نقاط كره زمين با اعتقاداتي متفاوت از ديگران زندگي مي‌كنند، شايسته قدرداني است. قرآن كريم براي توصيف اين پراكندگي از تعبير «وجعلناكم شعوبا و قبائل» استفاده كرده. در آيه ۱۳ سوره حجرات (يا أيُّها النّاسُ إِنّا خلقْناكُم مِّن ذكرٍ وأُنثى وجعلْناكُمْ شُعُوبًا وقبائِل لِتعارفُوا إِنّ أكْرمكُمْ عِند‌الله أتْقاكُمْ إِنّ‌الله علِيمٌ خبِيرٌ) دو واژه «لتعارفوا» و «اتقاكم» داراي بار ارزشي بسيار مهمي هستند كه مفسران بدان پرداخته‌اند. بر اساس تعاليم دين مبين اسلام و برآمده از اين آيه اساس برتري و قرب به خداوند «تقوا» است و ديگر آنكه دليل تنوع نوع بشر آن است كه انسان‌ها يكديگر را بشناسند، به يكديگر احترام بگذارند و در صلح و صفا در كنار هم زندگي كنند. از اين منظر تصور مي‌كنم دكتر ظريف به خاطر ارسال اين پيام شايسته تقدير است. البته كاملا مشخص است كه در پيام ظريف پيشينه كاري او در سياست وجه غالب را داشته و به هيچ وجه نمي‌توان پيام را در چارچوب «رسالت الهي» مصلحان ديني تفسير كرد. دوم: در برداشتي امروزي پيام دكتر ظريف را مي‌توان در قالب «ديپلماسي عمومي» گنجاند. به بيان ديگر ظريف با عبور از قالب‌هاي سنتي ديپلماسي كه خود يكي از برجستگان در اين حوزه است، با تلفيقي از «دين‌باوري و سياست‌ورزي» يهوديان جهان را مخاطب قرار داده و از آنان خواسته كه از نتانياهو و صهيونيسم فاصله گرفته و به باورهاي اصلي دين يهود بازگردند چرا كه «صهيونيسم مهاجم چيزي نيست جز حركتي سكولار و تجاوزگر كه با فريبكاري از يهوديت براي بسط نقشه استعمارگرانه و نژادپرستانه‌اش، سوء‌استفاده مي‌كند.» ديپلماسي عمومي در دو، سه دهه اخير و در پرتو سرعت گرفتن روند جهاني‌شدن وتوسعه و پيشرفت شگفت‌انگيز فناوري اطلاعات و ارتباطات
وسايل ارتباط جمعي علي‌الخصوص فضاي مجازي (سايبري) به ابزاري كارآمد تبديل شده كه از قدرت و تاثير خارق‌العاده‌اي در شكل‌دهي افكار عمومي، درهم ريختن باورهاي سنتي و خلق فرصت‌هاي جديد براي تاثيرگذاري در روابط بين‌المللي برخوردار است. جهت‌دهي افكار عمومي با استفاده از رسانه‌هاي تصويري، شنيداري و نوشتاري با سرعت و بردي كه در كسري از ثانيه مرزهاي بين‌المللي را بي‌هيچ مانعي پشت سر مي‌گذارد، فرهنگ‌ها را دگرگون ساخته، بر ارزش و هنجارهاي ملي غلبه كرده، ارزش‌هاي نويني را خلق يا ديكته مي‌كند و... از همين رو رسانه زمينه‌اي را فراهم مي‌كند كه ديپلماسي عمومي مي‌تواند با اتكا به آن و انسجام بخشيدن به سياست‌هاي دولت‌ها بر افكار و اذهان مردم ساير كشورها اثر گذارد. از اين منظر دكتر ظريف را شايد در زمره اندك چهره‌هاي سياسي برشمرد كه با شكستن قالب‌ها باورمندان ديني را مخاطب خود قرار داده است. سوم: من از ميزان «برد» و تاثيرگذاري اين پيام بر مخاطبان اطلاعي ندارم و قاعدتا نمي‌توانم در اين باره اظهارنظر کنم. به طور طبيعي سيطره صهيونيسم بر رسانه‌هاي تاثيرگذار جهان مانع بزرگي براي رسيدن اين پيام به مخاطبان اصلي آن است. روز چهارشنبه جهان شاهد يكي از مهم‌ترين احكام قضايي جهان بود. محكوميت نتانياهو و گالانت از سوي ديوان بين‌المللي كيفري (ICC) و صدور حكم بازداشت اين دو به جرم نسل كشي و جنايت عليه بشريت. با اينكه اين حكم مهم‌ترين خبر جهان در روزهاي اخير بود به جرات مي‌توان گفت هيچ يك از رسانه‌هاي تصويري آن را در صدر اخبار خود قرار نداد. ادعا نمي‌كنم كه همه رسانه‌ها را رصد كرده‌ام ولي سنجش رسانه‌اي مي‌تواند جايگاه اين رويداد مهم در رسانه‌هاي تاثيرگذار جهان را نشان بدهد. از اين منظر ظريف در عين اينكه به رسالت خود عمل كرده ولي به طور طبيعي عمل به وظيفه «ملي و ميهني» نيازمند آگاهي از ميزان تاثيرگذاري آن است چه آنكه در غير اين صورت و در بهترين حالت باعث ادخال سرور در قلوب باورمندان به مقاومت در مقابل صهيونيسم جهاني است كه قطعا هدف ظريف نيز اين نبوده است. چهارم، بر اين باورم كه با توجه به جايگاه ظريف نزد رييس‌جمهور (و حتي حاكميت) آگاهي و تسلط او بر حقوق بين‌الملل، تجربه ارزشمند در ۸ سال كرسي وزارت خارجه، شناحت گسترده از ساز و كار نظام بين‌الملل در كنار دايره وسيع ارتباطات او با سياستمداران و دانشمندان علم سياست، ظريف را به سياستمدار بي‌بديلي براي رايزني و لابي در سطح جهان تبديل كرده است. ظريف سرمايه ارزشمند و تاثيرگذاري در سطح جهان است. تنزل چنين شخصيتي به «پيام‌رسان به يهوديان جهان» ظلمي در حق اوو ايران است. شايد بهتر آن بود كه ظريف در ماموريتي ولو غيررسمي از سوي رييس‌جمهور (و يا حتي نظام) مسووليت رايزني در سطح بين‌المللي و علي‌الخصوص لابي‌هاي قدرتمند و متنفذ يهودي در جهان را عهده‌دار مي‌شد. ترديد نبايد كرد كه يهوديان بسياري در جهان مخالف سياست‌هاي جنايتكاران حاكم بر تل‌آويو هستند. اين جمع تاثيرگذار فرصتي بي‌بديل براي ديپلماسي غيررسمي كشور هستند كه متاسفانه از آن غافليم يا شايد نگران هجمه نفرت پراكنان داخلي هستيم. جاي دور نرويم؛ كسي نمي‌تواند در تاثير خار‌ق‌العاده و جهاني كه اقدام به ظاهر كوچك دولت آفريقاي جنوبي نزد ديوان بين‌المللي كيفري انجام داد كه نهايتا منجر به محكوميت سران جنايتكار حاكم بر تل‌آويو شد، ترديدي به خود راه بدهد. راي ديوان بين‌المللي كيفري فرصتي بي‌نظير و شاهراه عظيم فراروي دولتمردان، سياسيون، فرهيختگان و باورمندان به مقاومت از طريق ديپلماسي و اقناع جهان (و منجمله باورمندان راستين دين يهود) عليه جنايتكاران حاكم بر تل‌آويو قرار داده است. ظريف و امثال ظريف مردان استفاده بهينه از اين فرصت‌هاي بي‌بديل هستند.
ديپلمات پيشين و كارشناس مسائل سياست خارجي