محشور دائمي ني

در اين يادداشت مي‌خواهم اشاره داشته باشم به فعاليت‌هاي استاد جمشيد عندليبي و دوره‌هاي كاري ايشان. جمشيد از سال ۵۶ تا ۷۶، در كنار آقاي شجريان فعاليت داشتند و در بخشي از قطعه آلبوم «در خيال» ني نواختند. اين اجرا، پايان رسمي همكاري عندليبي و شجريان محسوب مي‌شد. استاد عندليبي همچنين تمام نت‌هاي رديف ميرزا عبدالله را استخراج كردند كه اين كار، با توجه به سنگيني و پيچيدگي آن، دستاورد بزرگي بود. بخشي از اين نت‌ها را به‌ صورت كتاب و نوار منتشر كردند كه مورد استقبال قرار گرفت.  در مورد نوار «پاييز ني‌زار» اين اثر در اواخر دهه هفتاد منتشر شد و با استقبال گسترده‌اي از سوي جوانان مواجه شد. حتي افرادي كه از ساز ني گريزان بودند، تحت تأثير اين اثر قرار گرفته و به كلاس‌هاي استاد عندليبي هجوم آوردند. به همين دليل، پاييز نيزار تأثيرگذاري ويژه‌اي داشت. آلبوم ديگري نيز با همراهي آقاي افتخاري منتشر شد. استاد عندليبي همچنين در زمينه آموزش ني فعاليت‌هايي داشتند و قصد انتشار مجموعه‌اي درباره آموزش رديف را داشتند كه خودشان روي آن كار مي‌كردند. قرار بود اين مجموعه قبل از سالگرد درگذشت ايشان (يازدهم اسفند) منتشر شود. يكي ديگر از فعاليت‌هاي صحنه‌اي جمشيد عندليبي، كنسرتي بود كه اوايل دهه هشتاد احتمالا سال ۱۳۸۳ يا ۱۳۸۴ در تالار كشور تهران برگزار شد. تشكيل و انحلال گروه عارف خود ماجرايي دارد اينجا تنها به اين اشاره مي‌كنم كه پس از انحلال گروه عارف، جمشيد عندليبي هم فعاليت‌هاي صحنه‌اي و حرفه‌اي خود را كنار گذاشت. دليل اصلي اين اتفاق، مهاجرت همسر و فرزندان ايشان به خارج از كشور بود. قرار بود كه خودشان هم به انگلستان بروند كه اين اتفاق به دلايل مختلف خانوادگي رخ نداد. بخشي از اين هزينه‌اي كه بنا بود براي مهاجرت ايشان استفاده شود، براي خريد خانه‌اي در خيابان فرشته تهران استفاده شد، اما پس از اسباب‌كشي مشخص شد كه فروشنده كلاهبردار بوده و اين ملك قبلا به نام يك شركت ثبت شده و اين مساله موجب شد كه برنامه مهاجرت استاد هم منتفي شود و ايشان وارد يك پرونده حقوقي پيچيده شود. با توجه به تحصيلاتم در حوزه مشاوره حقوقي، در حد توان به ايشان كمك كردم و دادخواست‌ها و لوايح متعددي تنظيم شد، اما به دليل اينكه در اصفهان بودم، امكان حضور در جلسات دادگاه را نداشتم. استاد مجبور شد هزينه‌هاي سنگيني براي وكلا پرداخت كند و در نهايت، تمام دارايي خود را از دست داد. سرانجام، پس از دريافت رأي دادگاه و بازپس‌گيري خانه، در يازدهم اسفند، هنگام صحبت با ايشان متوجه شدم كه خانه را تحويل گرفته‌اند، اما متأسفانه اجل مهلت نداد و ايشان فوت كردند. در سال‌هاي پاياني زندگي، جمشيد عندليبي بي‌خانمان بود و اين مشكلات كه از آنها گفتم باعث شده بود كه در شرايط بسيار ناگوار قرار بگيرند؛ از سويي از همسر و فرزندانش هم دور بود و دچار افسردگي شد. شرايط سخت زندگي او از سال ۱۳۸۴ به بعد، روزبه‌روز وخيم‌تر شد و بسيار گوشه‌گير. بسياري از استادان موسيقي در طول زندگي خود با مشكلاتي مواجه شده‌اند. براي مثال، آقاي كسايي ۳۰ سال سكوت كرد، اما در نهايت دوباره فعاليت خود را از سر گرفت. جالب است بگويم زماني كه جمشيد عندليبي از اصفهان بازگشت، محترمانه از او خواستم كه فعلا موسيقي را كنار بگذارد و تمام تمركزش را بر مسائل حقوقي و دادگاه بگذارد تا مشكلاتش مرتفع شود، اما او نتوانست از نوازندگي ني فاصله بگيرد، زيرا ني در وجود او بود و موسيقي در او رخنه كرده بود. در همين دوران، ايشان روي بهبود ساختار ني و نوشتن قطعات جديد كار مي‌كرد. ني كليددار را طراحي كرد تا محدوديت‌هاي ساز را برطرف كند. همچنين، بخشي از قطعات ضربي رديف ميرزا عبدالله را ضبط كرد، اما اجل مهلتش نداد تا كار را به سرانجام برساند. با وجود تمام مشكلات مالي و شخصي، تا آخرين روزهاي زندگي، از نوازندگي ني دست نكشيد و همچنان روي صدادهي و وسعت اين ساز تمركز داشت. دوره‌هاي فعاليت استاد عندليبي از سال ۵۶ تا ۸۴، به‌ويژه همكاري با گروه عارف و چاووش، تأثيرات عميقي بر موسيقي ايران داشت. پس از آن، به دلايل شخصي و مالي، فعاليت ايشان كمرنگ شد و برخي مي‌پرسند كه چرا استاد كناره‌گيري كرد؟ اينجا به‌طور خلاصه به آن اشاره داشتم و تاكيد كردم كه او اگر چه در صحنه نبود اما هيچگاه از موسيقي كنار نكشيد. اگر به دوره بعد از انقلاب نگاه كنيم، متوجه مي‌شويم كه آثار بسياري، چه در سينما و چه در موسيقي، متأثر از ني‌نوازي او بوده است. ني‌نوازي او، به‌ويژه در تصانيف عارفانه، الهام‌بخش نسل جديد نوازندگان شد. خيلي از جوانان كه به ساز ني علاقه داشتند، دو هدف داشتند: تقليد از سبك نوازندگي استاد عندليبي و دستيابي به همان صدادهي خاص كه او ايجاد كرده بود. استاد عندليبي تا پايان عمر، عاشق موسيقي ماند و هرچند در سال‌هاي پاياني، زندگي پرمشقتي را تجربه كرد، اما هيچگاه از ني و هنر خود فاصله نگرفت. خوشبختانه در اسفندماه و در اولين سالگرد پرواز جمشيد عندليبي عزيز و همچنين تقارن با تولد ايشان بزرگداشت با شكوهي هم با تلاش جناب سجادي شاعر توانا و آقاي علي‌نژاد نوازنده برگزار شد كه در اصل مي‌توان آن را اداي احترامي به سال‌هاي دراز فعاليت جمشيد عزيز دانست.