گفت‌وگوي «اعتماد» با مدير كشوري دفتر برنامه مشترك سازمان ملل متحد در زمينه ايدز
براي كنترل ايدز شناسايي بيماران بايد افزايش يابد
بنفشه سام گيس/ آخرين تعداد مبتلايان اچ‌آي وي ايدز شناسايي شده در ايران 30 هزار و 183 نفر است. يعني از سال 1365 كه نخستين بيمار ايدز در ايران شناسايي شد تا امروز، طي 29 سال گذشته، فقط 30 هزار و 183 نفر، حدود 1040 نفر در هر سال، شهامت انجام آزمايش ايدز را داشته‌اند يا ناخواسته و براي رفع ترديد پزشك معالج، مجبور به انجام آزمايش ايدز شده‌اند. اما واقعا تعداد افرادي كه رفتار پرخطر جنسي يا تزريقي دارند فقط 1040 نفر در سال است؟ مسوولان وزارت بهداشت از برآورد 90 هزار بيمار ناشناخته در كشور خبر مي‌دهند. به استناد اين برآورد، هر سال 3100 نفر از جمعيت كشور بايد براي تعيين وضعيت ابتلاي خود آزمايش ايدز بدهند. واقعا تعداد افرادي كه رفتار پر خطر جنسي يا تزريقي دارند فقط 3100 نفر در سال است؟ عمر مراكز مشاوره رفتاري و پايگاه‌هاي انتقال خون مجهز به بخش خودحذفي محرمانه براي انجام آزمايش رايگان ايدز، كمي مانده كه به سه دهه برسد. چند نفر از ما به اين مراكز مراجعه كرده‌ايم؟ اينجا آن بخشي است كه مردم ايران از قدم‌هاي دولت عقب مانده‌اند. خيلي هم عقب مانده‌اند و اين عقب ماندگي، فاصله خيلي خيلي زياد قدم‌هاي دولت و مردم، نگراني جدي مسوولان وزارت بهداشت است. اين عقب ماندگي از آن بخش‌هايي است كه هيچ ارتباطي به منش سياسي دولت‌ها ندارد. كاهش و كنترل اپيدمي ايدز از آن دست اتفاقاتي است كه قطعا براي دولت ايران در گستره جهاني، يك پيروزي قابل تحسين خواهد بود. اما هنوز مسوولان وزارت بهداشت از نگراني‌ها مي‌گويند. از اينكه جوانان تحصيلكرده به مطب‌هاي متخصصان عفوني مراجعه مي‌كنند و مي‌گويند كه مرتكب رفتارهاي پرخطر جنسي يا تزريقي شده‌اند و مي‌گويند هيچ مراقبتي درباره رفتار خود نداشته‌اند چون «فكر» نمي‌كردند بيمار شوند و ايران، دولت‌هاي ايران، تا دستيابي به صفر شدن اپيدمي ايدز در كشور و شناسايي 90 درصد مبتلايان- هدفي كه شهريور ماه امسال به همراه 189 كشور حاضر در مجمع عمومي ملل متحد درباره آن متعهد شده‌اند فقط 15 سال فرصت دارند. آيا شهروندان ايران براي رسيدن به اين هدف با دولت همراه خواهند شد؟
فرداد درودي، مدير كشوري دفتر برنامه مشترك سازمان ملل متحد در زمينه ايدز ( UNAIDS) در گفت‌وگو با «اعتماد» چشم‌انداز پيش روي ايران در دستيابي به كنترل اپيدمي ايدز؛ مهم‌ترين هدف توسعه هزاره را تحليل مي‌كند.
وضعيت شناسايي مبتلايان ايدز و حاشيه‌هاي بيماري را رو به بهبود مي‌بينيد يا خير؟
اين اتفاقات، حاشيه نيست و متن است. براي كنترل ايدز، واقعا لازم است ميزان شناسايي افزايش يابد. افزايش شناسايي هم يك اقدام يك طرفه نيست بلكه مردم و مسوولان بايد همزمان قدم بردارند. در تمام دنيا، ايدز روند نزولي پيدا كرده غير از ناحيه خاورميانه، شمال آفريقا، آسياي ميانه و اروپاي شرقي. كه البته منطقه خاورميانه براي ما مهم است چون ايران هم در اين منطقه قرار دارد. اگر بخواهيم همين طور عمل كنيم، نتيجه مناسبي در كنترل بيماري نمي‌گيريم. بايد حركت‌ها و فعاليت‌ها تشديد شود. البته اين اتفاقي است كه بايد در تمام كشورها بيفتد. شهريور امسال نمايندگان تمام كشورها در مجمع عمومي سازمان ملل برنامه عمل اهداف توسعه پايدار را تا سال 2030 تاييد كردند و برنامه ايدز با چشم‌انداز به صفر رساندن اپيدمي به عنوان يكي از نخستين رئوس در چارچوب اهداف توسعه هزاره تصويب شد. براي رسيدن به اين چشم‌انداز كه ديگر از قالب آرزو خارج شده، پنج سال اول اجراي برنامه‌ها براي رسيدن به پايان اپيدمي بسيار مهم است. اگر در اين پنج سال بتوانيم با سرمايه‌گذاري بسيار بيش از گذشته و با فعال كردن تمام لايه‌هاي جامعه، به هدف 3-90 برسيم، مي‌توانيم اميدوار باشيم كه طي 10 سال پس از آن، پايان اپيدمي ايدز در ايران اتفاق بيفتد.
در برنامه 3-90 (90 درصد مبتلايان از ابتلاي خود آگاه شوند، 90 درصد مبتلايان، به درمان دسترسي پيدا كنند و درمان 90 درصد مبتلايان موفقيت‌آميز و بدون پيشرفت ويروس باشد) بخشي از اقدامات، وظيفه دولت و وزارت بهداشت است اما بخش بسيار مهمي از دسترسي به اين هدف، مربوط به شهروندان است كه در صورت انجام هرگونه رفتار پر خطر، با كنار گذاشتن ترس و نگراني از انگ، آزمايش بدهند و اطرافيان‌شان را هم به انجام آزمايش ترغيب كنند. فكر مي‌كنيد مردم با اقدامات دولت براي دسترسي به اين هدف تا چه حد همراهي خواهند كرد؟
اشاره درستي است. دسترسي به اين هدف يك جاده دو طرفه است كه بايد هر دو طرف، آسفالت باشد تا عبور و مرور به رواني صورت بگيرد. چند هفته قبل با كمك وزارت بهداشت، دانشگاه علوم پزشكي ايران و شهرداري تهران، توسط يك انجمن غير‌دولتي كه مجري اصلي بود، اتوبوس ايدز در تهران مستقر شد با اين هدف كه دسترسي مردم را به آزمايش ايدز فراهم كند بدون آنكه اجباري در اين زمينه ايجاد كرده باشد. همزماني ايجاد امكان انجام آزمايش ايدز در تمام مراكز مشاوره بيماري‌هاي رفتاري و آزمايشگاه‌هاي سطح كشور با حركت‌هايي مثل استقرار اتوبوس ايدز، زمينه آموزش عمومي و بخصوص، قشر جوان را فراهم مي‌كند كه بدون احساس انگ، آزمايش بدهند. اما مهم اين است كه چطور مي‌خواهيم اپيدمي ايدز؛ بيماري كه درمان و واكسن ندارد را به پايان برسانيم؟ به پايان رساندن اپيدمي ايدز به اين معني نيست كه حتي يك بيمار جديد نداشته باشيم كه البته اين آرزوي قلبي همه ما است. بلكه از نظر اپيدميولوژيك به اين معناست كه ايدز، ديگر تهديدي براي سلامتي جوامع نباشد و از حالت تهديد خارج شود.
يعني وزارت بهداشت هر سال مجبور نباشد در برنامه بودجه‌اش، رقم بسيار كلاني براي درمان رايگان بيماران ايدز اختصاص دهد.
به هر حال مداواي هر بيماري نيازمند اعتبار است.
اما مسووليت درمان ايدز به‌طور كامل بر دوش دولت است و از اين بابت با ساير بيماري‌ها فرق دارد.
برآورد ما اين است كه سالانه دو ميليون و 100 هزار نفر موارد جديد ايدز در دنيا شناسايي مي‌شود. اگر كشورها بتوانند اين رقم را به 200 هزار مورد جديد در سال برسانند، يعني به پايان اپيدمي ايدز رسيده‌ايم و ايدز، ديگر تهديد نيست.
يعني ايدز به يك بيماري مثل فلج‌اطفال يا سرخك تبديل مي‌شود كه گرچه در بسياري موارد، ريشه كني و حذف صددرصد بيماري ممكن نيست اما موارد جديد به حداقل رسيده است.
بله، ايدز مي‌شود مثل سرخك و فلج‌اطفال. امروز هم ايدز، مانند سابق، يك بيماري مرگبار و كشنده نيست بلكه يك بيماري مزمن است كه رعايت اصول درمان، امكان طول عمر طبيعي بيمار را فراهم مي‌كند. اما چرا كشورها براي پايان اپيدمي ايدز مصمم شدند؟ به دليل تجربه 15 سال گذشته. كشورهاي زير صحراي آفريقا كه اغلب، كشورهاي توسعه‌نيافته هستند، بيشترين اپيدمي ايدز را داشتند و امروز بيشترين كاهش را دارند. اين تجربه به دنيا نشان داد كه حتي در كشورهاي بسيار فقير هم مي‌توان اقدامات موفقيت‌آميز داشت و اگر آنها موفق شدند، دنيا هم بايد در كنترل اپيدمي موفق شود و اتفاقا چون ايدز، واكسن و درمان ندارد، حتما بايد يك يا دو قدم از اپيدمي جلوتر باشيم كه در غير‌اين‌صورت، اپيدمي بازمي‌گردد. اگر رفتارهاي پيشگيرانه‌مان را كم يا قطع كنيم، اگر آموزش‌ها كمرنگ شود و اگر حساس‌سازي جامعه توسط رسانه‌ها كاهش يابد، اپيدمي بازمي‌گردد. هر ريالي كه براي ايدز خرج كنيم، سرمايه‌گذاري است.
به دليل كمك به حفظ سلامتي جامعه سالم.
محاسبه كرديم كه با يك دلار سرمايه‌گذاري براي پيشگيري ايدز، شاهد بازگشت 15 الي 17 دلار به جامعه هستيم. با اجراي جهاني برنامه 3-90 از همين امسال تا سال 2030، طي اين مدت از 21 ميليون مرگ به علت ايدز جلوگيري مي‌شود و شاهد صرفه‌جويي سالانه 24 ميليارد دلار در اقتصاد جهاني خواهيم بود.
يادتان هست كه چند سال قبل يكي از همكاران مطبوعاتي ما در جشنواره ايدز اين سوال را خطاب به سياستمداران مطرح كرد كه آيا خودتان تا به حال آزمايش داده‌ايد؟ ايدز يك بيماري رفتاري است. فكر مي‌كنيد به همين دليل اگر امروز به ورزشكاران و هنرمندان و سياستمداران‌مان بگوييم برو آزمايش ايدز بده، واكنش اين افراد چه خواهد بود؟ ما را كتك مي‌زند؟ لبخند مي‌زند يا مي‌گويد من كه مريض نيستم. براي چه آزمايش بدهم؟
واكنش‌ها متفاوت خواهد بود. همين‌هايي خواهد بود كه شما گفتيد. مثل خون دادن در روز اهداي خون است.
اين افراد براي اهداي خون مي‌روند اما تا به حال عكسي از يك ورزشكار يا هنرمند يا سياستمدار در حال انجام آزمايش ايدز نديده‌ايم.
يك نكته بايد روشن شود. اين اقدامات نمادين براي جلب اعتماد جامعه است تا به موفقيتي منجر شود. آزمايش ايدز كاملا داوطلبانه است و به هيچ عنوان نمي‌خواهيم اجباري در انجام آزمايش باشد. حتي اجبار ناشي از فشار همسانان. در عين حال، ما؛ من و شما و كل جامعه، روي يك خط باريك راه مي‌رويم. بايد بسيار مراقب باشيم كه از اين سو و آن سو نيفتيم. داوطلبانه بودن آزمايش ايدز صرفا به دليل حفظ رازداري بيمار نيست بلكه به دليل اتفاقات روزهاي پس از آزمايش است. اگر مراحل مشاوره به درستي پيش نرود و افراد صرفا در يك اقدام نمادين آزمايش داده باشند و نتيجه آزمايش هم منفي باشد، از كجا معلوم كه ويروس در دوره پنجره و نهفتگي نباشد؟
من درباره اتوبوس ايدز هم اين فكر را داشتم كه اگر كيت‌هاي تست سريع، پاسخ منفي يا مثبت كاذب بدهد چه خواهد شد؟
دقت پاسخ دهي كيت‌ها در زمره مسووليت تهيه‌كنندگان كيت‌هاست و البته اين اتفاق در مورد تمام كيت‌ها ممكن است اما سعي شد كه كيت‌هاي مورد استفاده، حساسيت بالايي داشته باشد. براي فردي با تداوم رفتارهاي پرخطر، انجام يك بار آزمايش ايدز فايده‌اي ندارد چون اگر نتيجه آزمايش امروز منفي بود شايد سه ماه ديگر مثبت باشد. اين فرد بايد رفتارش را تغيير دهد. آزمايش ايدز يك گوشزد براي تغيير رفتار است. بعضي معتقدند اقدام نمادين شخصيت‌هاي مرجع يك جامعه براي انجام آزمايش ايدز، باقي افراد را هم به آزمايش ترغيب مي‌كند چون مي‌بينند كه از انگ خبري نيست. اما بعضي هم معتقدند كه يك حركت نمادين نمي‌تواند پايدار باشد و بهتر است فرهنگ خودداري از انجام رفتار پر خطر و آزمايش به محض انجام رفتار پر خطر در مردم نهادينه شود و چنين اتفاقي هم نيازمند هيچ تشويقي نيست. وقتي انجام آزمايش براي استخدام و ورود به دانشگاه و حضور در يك دوره خاص را نمادين يا اجبار كرديم به اين معناست كه فرد، پس از انجام آزمايش به هر رفتاري مجاز است.
نتيجه منفي آزمايش به او گفته كه با وجود رفتار پر خطر هم بيمار نشده پس رفتارهاي پر خطرش را ادامه مي‌دهد.
اين همان خط باريكي است كه بايد مراقب دو سمت آن باشيم. ما مي‌خواهيم يك رفتار پايدار باشد.