تلفن سياه براي اعلام وضعيت قرمز

من، بعد از فتح خرمشهر مدير راديو شدم كه بيشتر حملات از جبهه‌ها به جنگ هوايي و بمباران و بعدها موشكباران رسيده بود. از وقتي جنگ شروع شده بود، و من در راديو تلويزيون شهرستان‌هاي مشهد و بوشهر و شيراز مشغول كار بودم، قطع يك‌مرتبه برنامه‌هاي راديو به خاطر برنامه جنگ يكي از دغدغه‌هاي مسوولان صدا و سيما بود. دو نوع قطع برنامه ويژه داشتيم كه ناگهان در ايام جنگ برنامه‌ها را قطع مي‌كرديم. يكي وقتي عملياتي در جبهه مي‌شد و ضرورت داشت كه اخبار پيروزي مطرح شود كه خاطرات آن را بعدا مي‌گويم. يكي هم وقتي وضعيت قرمز يا زرد يا سفيد مي‌شد. وضعيت زرد، احتمال حمله بود. وضعيت قرمز حمله قطعي بود و وضعيت سفيد اعلام پايان عمليات دشمن بود. با قطع برنامه‌هاي راديو، نوار آژيري پخش مي‌شد كه در آن وضعيت موجود اعلام مي‌شد. اين نوار قبل از انقلاب در ارتش تهيه شده بود. شنيده بودم كه قبل از انقلاب در جريان يك مانور امنيتي داخلي در ارتش ضبط شده بود و سر چهار راه‌ها بلندگو مي‌گذاشتند و آن را براي تمرين و اعلام آمادگي و ابراز قدرت پخش مي‌كردند. جنگ كه متاسفانه به صورت حقيقي آغاز شد، اين نوار را به راديو دادند.
 براي اعلام حملات هوايي يك تلفن سياه در پخش راديو بود كه به ستاد مشترك ارتش وصل بود. شماره‌گير نداشت. هات‌لاين بود. صداي زنگ بلندي هم داشت كه اگر احيانا تهيه‌كننده يا متصدي صدا دور هم باشند آن را بشنوند. روي يكي از ضبط‌هاي داخل رژي، هميشه نوار وضعيت زرد و روي يك ضبط ديگر نوار وضعيت قرمز كاشته شده بود. اين اصطلاح راديويي بود كه نوار را روي ضبط مي‌كاشتند. معروف بود آژير آن از جنگ آلمان‌هاست.
 وقت اعلام وضعيت قرمز، صداي خشن ضبط شده قديمي يك مرتبه مي‌گفت: توجه توجه. صدايي كه هم اكنون مي‌شنويد اعلام خطر يا وضعيت قرمز است و معني و مفهوم آن اين است كه حمله هوايي انجام خواهد شد. محل كار خود را ترك و به پناهگاه برويد. بعد از اين جمله، صداي آژير پر وحشت سينوسي لعنتي چند ثانيه پخش مي‌شد. اين بخش طبعا پرشنونده‌ترين بخش‌هايي است كه راديو در طول تاريخ خود ديده است. داد و فرياد خياباني هم كه اعلام وضعيت قرمز را به گوش بقيه مي‌رساندند كمك به اين رسانه مي‌كرد. معمولا بعد از چند ثانيه صداي انفجاري هم تهران را مي‌لرزاند. موج شايعاتي بود كه پخش مي‌شد انفجار در چه محله‌اي بوده است. ما در راديو حق نداشتيم به محل انفجار اشاره كنيم. چون گرا دادن به دشمن حساب مي‌شد. البته اين وضعيت ادامه داشت تا ستاد مشترك اعلام وضعيت سفيد مي‌كرد كه مردم مي‌توانستند از پناهگاه خارج شوند. گاهي هم همزمان يا چند ثانيه قبل از اعلام وضعيت قرمز، بمب به زمين مي‌رسيد. مردم ما را زير فشار قرار مي‌دادند در حالي كه واقعا مقصر مسوولان نظامي بودند. مردم خوش‌خوي ايران همان زمان در اين رابطه جك‌ها درست كرده بودند. يادم هست يك بار كه به دفتر امام رفتم، آقاي ايوبي، از دوستان اصفهاني كه در راديو تلويزيون هم دستي داشت تا من را ديد با همان لهجه اصفهاني گفت: توجه توجه. علامتي كه هم اكنون مي‌شنويد معنا و مفهومش اين است كه دشمن آمِدست و زدِستُ و رفتِست. در حالي كه واقعا در اين قسمت راديو هيچ دخل و تصرفي نداشت كه كي و چه زماني اعلام وضعيت كند.
يكي از مسائلي كه در دوران من، پس از شدت يافتن حملات هوايي مطرح شد اين بود كه بعد از اعلام وضعيت قرمز چه كنيم. فرض كنيد وسط برنامه آشپزي يا كودك برنامه قطع مي‌شد، اعلام وضعيت قرمز مي‌شد، همه راديوها روشن بود تا ببينند كي وضعيت سفيد مي‌شود. بعد از پايان آژير مجبور بودند نوار قبلي را از آنجا كه قطع شده بود، ‌ادامه بدهند. در آن هول و ولا برنامه ادامه پيدا مي‌كرد كه مثلا پياز را خرد كنيد يا دو ليوان آب اضافه كنيد. خيلي ضايع بود. يك‌بار اتفاق ناگواري افتاد. ساعت 10 صبح برنامه خردسال داشتيم. وضعيت قرمز شد. بعد از پايان آژير، نوار برنامه خردسال ادامه پيدا كرد كه وسط قصه مي‌گفت: ‌اي حيوونا از جنگل بياين بيرون. كلي توضيح داديم و عذرخواهي كرديم. به اين دليل يكي از طرح‌هايي كه انجام داديم اين بود كه پيام‌هاي آرام‌بخش كوتاهي ضبط كرديم كه بعد از اعلام وضعيت قرمز و تا قبل از اعلام وضعيت سفيد آنها را پخش مي‌كرديم كه جلوي بسياري از مشكلات را گرفت.مساله ديگر اين بود كه وقتي در تهران وضعيت قرمز مي‌شد چون شهرستان‌ها هم صداي تهران را پخش مي‌كردند در شهرستان‌ها هم اعلام وضعيت قرمز مي‌شد. اين درحالي بود كه شهرستان‌ها هم بايد جداگانه و در وقت حمله به خود آن شهر آژير مي‌زدند. نيروهاي فني تلاش زيادي كردند كه وقت اعلام وضعيت قرمز، صداي تهران در شهرستان‌ها پخش نشود تا اوضاع كمي آرام‌تر باشد. اواخر جنگ حملات موشكي بين ايران و عراق، جاي حمله هوايي را گرفته بود. روزهاي سختي بود. من مسائل نظامي را نمي‌دانم. اما احتمالا به خاطر سرعت زياد موشك و معلوم نبودن هدف آن، متاسفانه اكثر موارد صداي آژير راديو همزمان با خوردن موشك به زمين بود. در حملات هوايي، نظامي‌ها مسير هواپيما و جهت‌گيري آن را مي‌توانستند محاسبه و اعلام وضعيت كنند.
پي‌نوشت:  اين ستون روزهاي سه شنبه منتشر مي‌شود كه استثنائا  اين هفته چهارشنبه منتشر شد.